هنوز هم چرایی سقوط نظام پیشین جمهوریت افغانستان به عنوان یک پرسش اصلی مطرح است.
به تازگی ادارهٔ بازرس ویژۀ امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) بیش از ۸۰ مصاحبه را با بیش از ۶۰ مقام کنونی و پیشین ایالات امریکا، مقام‌های نظام جمهوری پیشین افغانستان و کارشناسان در مورد تاریخ و ساختارهای اجتماعی افغانستان انجام داده است و شش مورد را عامل اصلی فروپاشی حکومت افغانستان در ماه آگست سال ۲۰۲۱ شناسایی کرده است.
بی باور بودن حکومت پیشین بر واقعیت خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، به حاشیهٔ راندن افغانستان در گفت‌وگو‌های صلح و تأکید محمد اشرف غنی، رئیس جمهور مخلوع افغانستان به ادغام طالبان در نظام جمهوریت از جمله عوامل اصلی این فروپاشی عنوان شده است.
سیگار همچنان در این گزارش، عدم علاقه‌مندی طالبان به مذاکرات بین‌الافغانی، پیش برد حکومت از سوی آقای غنی به کمک یک حلقه خورد وفادار به خودش که در شرایط حساس، بی‌ثباتی دولت را ممکن می‌ساخت و فساد در سطح بالا را از دیگر عوامل فروپاشی نظام جمهوریت یاد کرده است.
برخی از سیاسیون وجود فساد در سطوح بالا را یکی از عوامل سقوط می‌پندارند اما توافقنامهٔ دوحه میان امریکا و طالبان را از عوامل اساسی فروپاشی حکومت پیشین می‌دانند. توافقی که بر اساس آن تمامی نیروهای خارجی از افغانستان بیرون شدند.
ضیاالحق امرخیل، مشاور پیشن اشرف غنی رئیس جمهور مخلوع افغانستان و والی پیشین ننگرهار به رادیو آزادی گفت:
"سقوط جمهوریت از روزی آغاز شده که توافقنامهٔ دوحه امضا شد، در این توافقنامه تنها منافع طالبان و امریکا در نظر گرفته شد، مردم افغانستان فراموش شد، حکومت فراموش شد، همین‌طور افغانستان فراموش شد، مطمیناً گفته می‌توانم که یک عامل سقوط افغانستان همین توافقنامه بود."
این در حالی است که محمد اشرف غنی، رئيس جمهور مخلوع افغانستان نیز در ۱۴ آگست سال روان در گفت‌وگو با تلویزیون سی ان ان، توافقنامۀ دوحه را آغاز بحرانِ خواند که به گفتۀ وی، روند صلح را تخریب و حکومت افغانستان را از میز مذاکره بیرون کرد.
به گفته او، امریکا در شناخت طالبان دچار اشتباه شد و پس از توافقنامۀ دوحه تلاش کرد تا این توافقنامه از سوی حکومت قبلی عملی شود و به همین خاطر امریکا در کنار هشدار قطع کمک‌ها، از هرگونه فشار ممکن کار گرفت تا پنج هزار زندانی طالب آزاد و بخش‌های دیگر توافقنامۀ دوحه عملی شود.
در همین حال، عبدالهادی ارغندیوال، سرپرست وزارت مالیۀ نظام پیشن افغانستان در پیامی به رادیو آزادی نوشت:
"توافقنامهٔ دوحه بدون حضور جناح دولت کابل و وابسته نگه‌داشتن نظام کابل و بالاخره زمامدار کابل و اطرافیانش که در عالم از بی‌تجربگی و غرق بودن در فساد و تعیینات و مداخلات ارگ در هر وزارت، عوامل اصلی فروپاشی نظام اند و پا فشاری اشرف غنی و اطرافیانش در ماندن به اریکه قدرت و کنار نیامدن و دور شدن از قدرت باعث فروپاشی نظام شد."
در گزارش سیگار آمده است که ایالات متحدهٔ امریکا با هزینهٔ بیش از ۱۴۵ میلیارد دالر تلاش کرد که یک حکومت مبتنی بر نهادهای با ثبات، دموکراتیک، مردمی، فراگیر و مسئول را در افغانستان ایجاد کند و از این میان، تنها ۳۶.۲ میلیارد دالر آن در بخش حکومتداری و توسعۀ اقتصادی هزینه شد.
اما با ترک افغانستان توسط اشرف غنی، رئیس جمهور مخلوع افغانستان در ۱۵ آگست ۲۰۲۱ میلادی، تلاش‌های دو دهۀ ایالات متحده برای تحول افغانستان پایان یافت اما هنوز هم کمک‌های امریکا به افغانستان در بخش بشردوستانه ادامه دارد.
اما آقای غنی در ۱۹ ماه اسد سال روان در مصاحبه با تلویزیون ای بی ان ادعا کرد که بر سر سقوط نظام جمهوری معامله شده بود و او مجبور شد تا افغانستان را ترک کند، ادعایی که همواره از سوی مقام‌های امریکایی رد شده است.
