بر اساس گزارش وزارت معادن و پترولیم حکومت طالبان، معدن مس عینک با داشتن ۲۴۰ میلیون تن سنگ دارای دو اعشاریه سه درصد مس یکی از بزرگترین معدن‌های مس در جهان شمرده می‌شود.
بهای مجموعی آن بیش از ۵۰ میلیارد دالر گفته شده است.
براساس بررسی‌های نخستین در صورت استخراج مس عینک افغانستان از این رهگذرد سالانه حدود ۳۵۰ میلیون دالر درآمد خواهد داشت.
معدن مس عینک در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی کابل، در یک منطقه بایر ولایت لوگر موقعیت دارد.
شیرباز کمین‌زاده، رئیس عمومی اتاق صنایع و معادن افغانستان در صحبت با رادیو آزادی در بارۀ اهمیت این پروژه به رادیو آزادی گفت: "معدن مس عینک یکی از معادن بزرگ کشور و سرمایه ملی ما است، در رشد اقتصاد نقش به‌سزایی دارد و بر علاوه اینکه در قسمت تجارت، افزایش عواید و صادرات نقش برازنده خواهد داشت، در قسمت تولید برق هم کشور را به حالت خودکفایی خواهد رساند."
اما چرا سال‌هاست که کار استخراج این معدن نتیجه نداده؟
در سال ۲۰۰۸ دولت وقت افغانستان به رهبری حامد کرزی با امضای قراردادی با میزان سرمایه‌گذاری نخستین ۲.۹ میلیارد دالر، کار استخراج معدن مس عینک را به یک شرکت چینی به‌نام (ام‌سی‌سی) سپرد.
بر اساس این قرارداد که برای سی سال است، قرار بود کار عملی استخراج آن پنج سال پس از امضای قرارداد آغاز شود.
اما پس از سنجش‌های نخستین تا هنوز این معدن به مرحله استخراج نرسیده است.
انستیتوت صلح ایالات متحده امریکا که در سپتمبر ۲۰۱۷ نشر کرد، به علت‌های کندی این پروژه پرداخت.
در آن گزارش گفته شده که پذیرفتن شرایط غیر واقع‌بینانۀ شرکت‌ام سی سی چینی در قرارداد از علت‌های اصلی دل‌زنی این شرکت در آغاز کار پروژه پنداشته شده است.
یکی از شرایطی که در گزارش این انستیتوت مثال آورده شده است این که شرکت ام‌سی‌سی باید خط آهنی با هزینۀ خودش بسازد که از بندر تورخم تا مرز حیرتان با یک راه باریک به سوی معدن مس عینک گسترش یابد و سپس پول هزینۀ آن را در سال‌های دراز از مشتریانی که از خط آهن استفاده می‌کنند به دست آورد_کاری که به باور این انستیتوت سود بازرگانی چندانی نخواهد داشت.
در گزارشی که در وب سایت این وزارت گذاشته شده چالش‌های موجود فرا راه عملی شدن این پروژه چنین خلاصه شده است:
- طولانی شدن روند حفریات آثار باستانی.
- عدم موجودیت مقدار کافی منرال فاسفیت با کیفیت در کشور جهت خنثی سازی سلفوریک اسید (تیزاب گوگرد ) به منظور تولید مس خالص در کشور.
- عدم اقتصادی بودن پروژه خط آهن عینک.
- تقاضای کمپنی ام‌سی‌سی در مورد بازنگری و تعدیل در قرارداد معدنکاری مس عینک
- و چالش‌های امنیتی در ساحه معدن مس عینک و اطراف آن _چالشی که اکنون با حاکمیت طالبان و توقف جنگ‌ها در این بخش از میان برداشته شده است.
مولوی برهان، سخنگوی وزارت معادن و پترولیم حکومت طالبان می‌گوید، در ماه‌های اخیر دو کنفرانس ویدیویی با مسئولان شرکت چینی برای استخراج معدن مس عینک داشتند و این شرکت متعهد به اجرای تمامی مواد اجرایی این قرارداد است.
به گفته آقای برهان، کار عملی استخراج این معدن در ماه مارچ آغاز خواهد شد: "در دو کنفرانسی که با آنان داشتیم؛ از آمدن‌شان برای ما اطمینان دادند. ما مصروف کنفرانس‌ها با مسئولان این پروژه هستیم و بسیار زود آنان به افغانستان خواهند آمد. ما کاملاً متعهد هستیم و هرچه زودتر ان‌شاالله در ماه مارچ کار عملی آن آغاز خواهد شد."
استخراج معدن مس عینک یک پروژۀ بزرگ از نظر اشتغال‌زایی، افزایش درآمد و توسعۀ زیربناها برای افغانستان گفته شده است و انتظار می‌رود با آغاز کار عملی آن، حداقل ۸۵۰۰ شغل مستقیم و بیش از ۳۰ هزار شغل غیرمستقیم در بخش معدن ایجاد شود.
آگاهان اقتصادی می‌گویند، استخراج معادن تنها راه برون‌رفت از بحران اقتصادی و توسعۀ زیربناها در افغانستان است.
بارز حسینی، یکی از این آگاهان، ضعف دولت‌های حاکم در تأمین امنیت منطقه، بی‌ثباتی سیاسی در کشور و رقابت‌های سیاسی میان قدرت‌های بزرگ در افغانستان را دلایل عمدۀ کم‌علاقه‌گی چین برای استخراج این معدن عنوان می‌کند: "تا زمانی‌که خط راه آهن در افغانستان ساخته نشده، استخراج معادن غیر اقتصادی است. چنانچه در قراردادی که چینی‌ها امضا کردند یکی از وجایب قرارداد ساخت خط آهن از معدن مس عینک الی چین است. بر این اساس استحراج معادن افغانستان به آن آسانی که در بیانیه‌ها و اظهارات دولت‌های پیشین و فعالی گفته می‌شود نیست."
در اطراف معدن مس عینک همچنان بیش از بیست مکان ویرانۀ باستانی با قدمت دو نیم هزار ساله، از جمله نیایش‌گاه‌های بودایی متعدد سده‌های پنجم تا ششم میلادی کشف و شناسایی شده است.
اکنون وزارت معادن و پترولیم طالبان می‌گوید، قرار است با همکاری وزارت اطلاعات و فرهنگ آنان در نزدیکی معدن موزیمی برای نگهداری بازمانده‌های این مکان باستانی ساخته شود.
به باور شماری از آگاهان اقتصادی و نیز بر بیناد گزارش‌های رسمی دولت‌های پیشین افغانستان کابل و پکینگ به وضوح درک می‌کنند که این نه وضعیت امنیتی و نه وجود سایت باستان شناسی است که مانع پیشرفت پروژۀ مس عینک در ۱۴ سال گذشته شده است بلکه مانع اصلی تقاضای شرکت ام‌سی‌سی برای بازنگری شرایط قرارداد است.
