مدثر دعوت، برادر الیاس داعی، می‌گوید از کشته شدن برادرش یکسال گذشت، اما پرونده قتل برادرش، ناروشن مانده است.
حکومت پیشین از بازداشت یک مظنون در پیوند با قتل او خبر داده بود و طالبان نیز وعده بررسی‌ها در این باره را داده بودند.
مدثر دعوت می‌گوید تا کنون در این باره گام عملی برداشته نشده است: "مسئولان حکومت پیشین هم اطمینان دادند که در حال بررسی موضوع هستیم. یک نفر نیز در ارتباط با قتل شهید دستگیر شد. در حالی که نه مورد قبول ما بود و نه برای دوستانش. مسئولانی که در چارچوپ حکومت پیشین کار می‌کردند این را نپذیرفتند که شخص بازداشت شده قاتل داعی است."
وزارت امور داخله حکومت پیشین افغانستان در دسمبر ۲۰۲۰ از بازداشت یک مظنون خبر داد که به گفته آن‌ها به‌گونۀ مستقیم در ترور محمد الیاس داعی دست داشته است.
این وزارت، فرد بازداشت شده را از اعضای طالبان خوانده بود.
مقام‌های هلمند در آن زمان فیلم کوتاهی از اعترافات مظنون منتشر کردند، اما اعضای خانواده داعی، همکاران و دیگر نهادهای رسانه‌یی می‌گویند که پرسش‌ها و گمان‌های بیشتری در این پیوند دارند.
در آن زمان، ذبیح‌الله مجاهد سخنگوی طالبان وعده داده بود که بررسی‌ها را در این باره انجام خواهند داد، اما هیچ نتیجه‌ای از آن معلوم نشد.
رادیو آزادی به شمول ذبیح‌الله مجاهد به تمام سخنگویان این گروه با ارسال پیامی از بررسی‌های آغاز شده در باره ترور الیاس داعی پرسید، اما هیچ‌کدام آنان پاسخ ندادند.
عبدالمعید هاشمی، رئیس کمیته ملی دفاع از خبرنگاران افغانستان، از حکومت طالبان خواست تا اقدامات بی‌درنگ در این باره انجام دهد: "طالبان وعده داده اند که در مورد قضیه شهید الیاس داعی تحقیق کند. تا ما حقایق را با مردم در میان بگذاریم. اما متأسفانه نه حکومت قبلی و نه اداره کنونی هیچ گزارشی در باره ترور او با ما شریک نکردند که نشان دهد عاملان قتل داعی شناسایی و مجازات شده باشند. تقاضای ما این است که اگر در زمان حکومت قبلی تخلفاتی صورت گرفت، عاملان آن مجازات شوند و هر اتفاق خشونت آمیزی که در حکومت طالبان رخ می‌دهد، عاملان آن نیز باید به عدالت سپرده و مجازات شوند."
حافظ رشید هلمندی، سخنگوی والی هلمند، در حکومت طالبان گفت که الیاس داعی در منطقه زیر کنترل حکومت پیشین کشته شده است که به گفته او مسئولیت آن به حکومت پیشین بر می‌گردد: "ما چیز زیادی در مورد این موضوع نمی‌دانیم، زیرا در منطقه ما اتفاق نیفتاده است. این در منطقۀ حکومت [قبلی] اتفاق افتاد. آن‌ها می‌دانند که قضیه چگونه بوده است. اگر در منطقه تحت کنترل ما اتفاق می‌افتد، ما مطلع می‌شدیم."
هلمند یکی از ولایت‌های افغانستان است که طالبان در ۲۰ سال گذشته بخش‌هایی از این ولایت را در کنترل خود داشته و مسئولیت شماری از حمله‌ها و کشتارهای هدفمند در لشکرگاه پایتخت این ولایت را بر عهده گرفته است.
پس از ترور محمد الیاس داعی در ۱۲ نوامبر سال۲۰۲۰، برخی از هواداران طالبان از این رویداد ابراز خوشحالی کردند.
هر چند سخنگویان طالبان مسئولیت این حمله را بر عهده نگرفتند، اما آنرا محکوم هم نکردند.
بریالی رحیمی سال‌ها به عنوان خبرنگار در هلمند و قندهار کار کرده است و باور دارد که طالبان در باره پرونده‌های بیشتری مانند ترور محمد الیاس داعی تحقیق نخواهند کرد: "تمامی پرونده‌های مربوط به قتل و بدرفتاری با خبرنگاران اکنون بسته خواهد شد. اکنون دیگر کسی برای تحقیق و اقدام باقی نخواهد ماند که این پرونده را بررسی و تحقیق و در برابر آن اقدامی کند."
محمد الیاس داعی خبرنگار رادیو آزادی در نتیجۀ انفجار ماین مقناطیسی که در موتر او جاسازی شده بود کشته شد و برادرش مجتبی محمدی در این رویداد به شدت زخمی شد.
مجتبی محمدی برادر دیگر الیاس داعی می‌گوید نبود برادرش بیش از یک سال است که احساس می‌شود: "اگر راست بپرسید در خانه از مادر تا همسر داعی صاحب و دخترش(مهربانی) که تاکنون خیلی چیزها را نمی‌داند باز هم گاه گاهی می‌گوید پدر بیا پدر بیا. این برای ما کمرشکن است، ما هر قدر یکدیگر مان را به آغوش بگیریم، تلاش کنیم که همدیگر را خوش بسازیم اما بازهم در قلب‌های ما درد او باقیست."
محمدی می‌گوید "مهربانی" دختر داعی هنوز منتظر است تا یک روز پدرش از در وارد شود.
کیلو چاو، سرپرست ریاست اجرایی سازمان رسانه‌های بین‌المللی ایالات متحده امریکا، هنگام گذاشتن تصویری از محمد الیاس داعی بر دیوار یادگاری این سازمان به مناسبت نخستین سالیاد کشته شدن او، از الیاس داعی به عنوان یک خبرنگار شجاع یاد کرد: "ما در اروپای آزاد/سرویس افغانستان رادیوآزادی به فداکاری و کار استثنایی داعی بسیار افتخار می‌کنیم. او مشتاق بود تا در بارۀ کشورش، افغانستان گزارش دهد. او مأموریت ما را به یک نمونه تبدیل کرد. او نه تنها امیدهای افغانستان و رنج‌های افغان‌ها را روایت می‌کرد، بلکه شجاعانه از طالبان نیز گزارش می‌داد. او همچنین به شنوندگان و خوانندگان از روشنگری فرهنگ افغانستان گزارش می‌داد- فرهنگی که او بیش از همه به آن متعهد بود."
نخستین سالیاد ترور داعی در زمانی فرا می‌رسد که طالبان کنترل افغانستان را به دست گرفته اند و آزادی بیان، رسانه‌های آزاد و فعالیت‌های خبرنگاران را محدود کرده اند.
دانش کروخیل رئیس خبرگزاری پژواک گفت: "روزنامه نگاران افغان از یک‌سو با مشکلات اقتصادی روبه‌رو هستند، شغل خود را از دست داده اند، بسیاری از آن‌ها دست به کارهای شاقه زده اند. خبرنگارانی که هنوز در کار هستند، نه تنها حقوق دریافت نکرده اند، بلکه در دسترسی به اطلاعات نیز با مشکل مواجه هستند، مسئولان اطلاع رسانی به موقع در مورد رویدادها و مسائل به آن‌ها نمی دهند."
یکی از دستاوردهای بزرگ افغانستان در ۲۰ سال گذشته آزادی رسانه‌ها و آزادی بیان بوده است که به باور تحلیلگران اکنون در حال از دست رفتن است.
در راه این سفر دراز، دست اندرکاران رسانه ها و روزنامه نگاران با مشکلات زیادی روبه‌رو بودند.
عبدالمعید هاشمی، رئیس کمیته ملی دفاع از خبرنگاران افغانستان می‌گوید که آن‌ها ده‌ها مورد شکنجه و قتل خبرنگاران را ثبت کرده اند: "کمیته ملی دفاع از خبرنگاران افغانستان از ۷۵۰ قضیه باقی مانده از حکومت پیشین، در ۲۱ سال گذشته ۱۰۰ خبرنگار کشته شده اند، بقیه قضیه‌های خشونت بودند. متأسفانه تا آخرین روزهای حکومت داکتر اشرف غنی، لوی سارنوالی و ستره محکمه و نهادهای امنیتی نتوانستند به معافیت از مجازات پایان دهند و عاملان این قتل‌ها را مجازات کنند."
کمیته مصونیت خبرنگاران در دوم نوامبر، روز جهانی معافیت عاملان جرایم در برابر خبرنگاران، در اعلامیه‌ای گفت: "از نوامبر ۲۰۲۰، ۱۲ خبرنگار کشته و ۲۳۰ تن دیگر با انواع خشونت‌ها در افغانستان روبه‌رو شده اند."
به گفته این کمیته، در جریان حاکمیت طالبان در افغانستان، یک مورد قتل یک خبرنگار و ۶۷ مورد خشونت در برابر خبرنگاران ثبت شده است.
با این همه با فرارسیدن نخستین سالیاد کشته شدن الیاس داعی شماری از باشندگان هلمند به رادیو آزادی گفتند که پس از ترور محمد الیاس داعی، فکر می‌کنند گویا صدای‌شان خاموش شده باشد و گپ هلمندیان به مردم و جهانیان نرسد، آن‌چنانی که الیاس داعی به گوش مردم و جهانیان می‌رسانید.
