با فرارسیدن ۲۴ جنوری، روز جهانی آموزش، آنتونیو گوترش، منشی عمومی سازمان ملل از دولت‌های سراسر جهان خواسته که به چالش‌های آموزش کودکان پایان دهند.
در سراسر جهان چالش‌های گوناگون صدها میلیون کودک را از آموزش محروم کرده است. آقای گوترش تأکید کرده که در سال ۲۰۲۱ این وضعیت باید تغییر کند: "حتا پیش از همه‌گیری (ویروس کرونا) حدود ۲۵۸ میلیون کودک و نوجوان از مکتب بیرون شده بودند که بیش‌ترشان دختر بودند و بیش از نیمی از کودکان ده سال و پایین‌تر از آن در کشورهای رو به انکشاف تنها در حد خواندن یک‌متن ساده، آموزش دیده‌اند. در سال ۲۰۲۱، ما باید از همه فرصت‌ها استفاده کنیم و به این ترتیب وضعیت خود را تغییر دهیم."
اما افغانستان از این روز در حالی تجلیل می‌کند که سه میلیون و هفتصد هزار کودک در این کشور از آموزش محروم هستند.
این کشور با پشت سر گذاشتن ۱۱۷ سال از تأسیس نخستین مکتب مدرنش، هنوز برای همگانی کردن آموزش راه درازی در پیش دارد.
نخستین مکتب مدرن افغانستان به نام حبیبه در سال ۱۲۸۲ خورشیدی در زمان سطنت امیر حبیب‌الله در کابل تأسیس شد. پس از آن امان‌الله خان از ۱۲۹۸ شمار مکاتب را افزایش داد و آموزش را اجباری کرد. حالا شمار مکاتب به ۱۸ هزار و شمار دانش آموزان به هشت میلیون رسیده که ۴۵ درصد آنها را دختران تشکیل می‌دهند.
با وجود این، همگانی کردن آموزش در جامعه به شدت سنتی افغانستان هنوز هم کار دشواری بوده است. مخالفت با آموزش دختران هنوز هم از چالش‌های جدی آموزش شمرده می‌شود.
گروه طالبان در مناطق تحت کنترل خود از آموزش دختران جلوگیری می‌کند. جنگ هم مانع عمده‌ای است.
سخنگوی وزارت معارف جنگ، فقر و سنت‌های اجتماعی را از دلایل عمده محرومیت کودکان از آموزش می‌داند.
نجیبه آرین به رادیو آزادی گفت: "در نقاط دور دست دسترسی دختران کم‌تر است نسبت به پسران، اما به هر حال، قناعت‌بخش است. در این زمینه تلاش ما این است تا فیصدی و سهم معنی‌دار دختران را افزایش دهیم. اکثراً در نقاط دور دست دسترسی به آموزش کم‌تر است و در آنجا ما صنف‌های محلی را برگزار کردیم. در کنارش صنف‌های سوادآموزی برگزار کردیم که همه مردم بتوانند به آموزش و پرورش دسترسی داشته‌باشند."
با این حال، این تنها چالش‌های امنیتی نیست که باعث محرومیت کودکان از آموزش می‌شود. چنانکه عبدالواسع فایض، منشی شورای آموزگاران افغانستان می‌گوید، هنوز دسترسی به معلم، لوازم و حتی صنف درسی در بسیاری از مناطق افغانستان چالشی جدی است: "تعلیم و تربیه در افغانستان با یک دنیا چالش روبه‌رو است به خصوص در قسمت بعضی از مکاتب که حتی شاگردان در فضای آزاد درس می‌خوانند. تعدادی مکاتب هستند که هنوز معلم ندارند. یک تعداد مکاتب فرش و تخته و مواد درسی را به صورت درست ندارد."
عایشه دانش‌آموز صنف یازدهم می‌گوید این مشکلات حتی در پایتخت وجود دارد: "آموزش صحیح برای ما داده نمی‌شود، کمبود صنف، کمبود کتاب و مواد درسی است. زمینه درست به مانند کشورهای دیگر مساعد نیست."
با این همه اما شماری سرنوشت همچون نبی‌الله را دارند مانند، پسر ۱۲ ساله‌ای که از آموزش باز ماند‌ه‌است. او تنها نان‌آور خانواده ۶ نفره‌اش است، فقر و تنگ‌دستی او را ناچار کرده تا در خیابان‌های شهر کابل تخم مرغ بفروشد و از مکتب باز بماند: "من تخم فروشی می‌کنم و خرچ خانه را می‌کشم. در خانه کسی نان آورده نمی‌تواند من می‌آورم."
با همۀ این چالش‌ها، پوشش تعلیم و تربیه در افغانستان در حال حاضر در تاریخ این کشور بی‌پیشینه است. مقام‌های دولتی آن را دستاورد بزرگی می شمارند. راس ویلسون، سرپرست سفارت امریکا در کابل هم بر حفظ این دستاورد و گسترش دسترسی کودکان به آموزش تأکید کرده است.
