نگرانی‌ها از خطر انقراض نسل گیاهان دارویی در بدخشان

مسئولان و آگاهان امور کشاورزی در بدخشان می‌گویند که در پی کندن کاری بی رویۀ گیاهان دارویی، نسل شماری از گیاهان دارویی در این ولایت با خطر نابودی روبرو شده‌است.

از دو سال بدین‌سو کندن کاری بی رویۀ این گیاه در ولسوالی‌های نا امن بدخشان آغاز گردیده و اکنون دامنۀ این کندن کاری به ولسوالی‌های امن بدخشان رسیده‌است.

این گیاه که نام علمی آن « الکانت تینکتوریا» و نام‌های محلی آن یارلینگ، وحشیک و سرخ چوب می‌باشد از گیاهان نیمه بته‌ای و نیمه علفی است که توسط مردم محل به گونۀ بی رویه کندن کاری شده و سپس بالای تاجران به فروش می‌رسد.

غلام نبی سرفراز رئیس اداره محیط زیست بدخشان به رادیو آزادی می‌گوید، در پی کندن بی رویه و عدم توجه نهادهای مسئول مبنی بر منع تجارت آن، نسل این گیاه با خطر نابودی روبرو شده‌است.

به گفته رئیس محیط زیست بدخشان، کندن کاری این گیاه در ولسوالی‌های نا امن این ولایت به دلیل نابودی کامل این گیاه به پایان رسیده و اکنون روند کندن کاری بی رویه در ولسوالی‌های امن بدخشان آغاز شده است:

"با تأسف از کندن کاری این گیاه به بیرون از ولایت جلوگیری نشد، بلکه جنبه قانونی به این داده شد، ما شاهد انقراض نسل این گیاه در بعضی از محلات این ولایت شاید باشیم، بخاطری که فعلاً در بعضی جاها این گیاه اکنون ختم شده دیگر یافت نمی‌شود، حالا کندن کاری این گیاه در ولسوالی‌های امن مانند اشکاشم و واخان شروع شده، روزانه صدها سیر کندن کاری می‌شود ، مقام‌ها جلوگیری نمی‌کنند."

با شند‌گان محل هم می‌گویند که کندن کاری غیر فنی، نسل این گیاه را با خطر نابودی روبرو کرده‌است.

عبدلاحمد از باشندگان ولسوالی جرم بدخشان می‌گوید، کندن کاری این گیاه رویدادهای طبیعی و سیلاب‌ها را به دنبال دارد.

به گفته وی جمع آوری الکانت (سرخ چوب) توسط مردم محل بدون کدام جواز انجام می‌شود و افرادی که دست به کندن کاری این گیاه می‌زنند از حمایت زورمندان و تفنگ‌داران محلی بر خوردار اند:

"جواز ندارند، این کار دزدی است؛ قاچاقبر هستند در همین بندرها می‌آیند و این گیاه را قاچاق می‌کنند، کسانی در این قاچاق دست دارند که جنگ سالاران، تفنگ‌داران محلی و اربکی‌ها می‌باشند که این گیاه را به زور تفنگ می‌کَنند و می‌برند، اگر پولیس را هم خبر کنیم به آن مناطق نمی‌رود، پولیس با این‌ها همکار است اگر همکار نباشد در همین ییلاق‌ها پنج تا نفر در یک منطقه کار می‌کنند همین پولیس محل نمی‌پرسد که همین‌ها در این کوه چه می‌کنند."

از سوی هم نصیر احمد احمدی آمر امور زراعتی ریاست زراعت ولایت بدخشان می‌گوید که در دو سال گذشته آنان در باره اهمیت این گیاه چیزی نمی‌دانستند و تنها از قاچاق آن توسط افراد بیرون از بدخشان آگاهی حاصل نمودند.

به گفته احمدی در دو سال گذشته تاجران پس از خریداری این گیاه از مردم محل با پرداخت سی هزار افغانی عواید در هر کاماز به دولت؛ این گیاه را از بدخشان به ولایت غزنی سپس به پاکستان انتقال می‌دادند. احمدی می‌افزاید که در سال جاری ریاست زراعت بدخشان کندن کاری این گیاه را کاملاً منع قرار داده و از نیروهای امنیتی خواسته‌ تا در زمینه جلوگیری از کندن کاری و قاچاق، این اداره را یاری رسانند:

"امسال تاکنون با هیچ کس قرارداد نشده تا هنوز و ریاست زراعت هم تصمیم ندارد که این گیاه را با کسی امسال قرارداد کند، بخاطری که اگر ما قرارداد کنیم نسل این گیاه در انقراض قرار می‌گیرد. از این خاطر این ریاست نمی‌خواهد قرارداد کند."

از سوی هم نیک محمد نظری سخنگوی والی بدخشان می‌گوید که حکومت محلی این ولایت مصمم است تا کسانی را که اخاذی می‌کنند و در قاچاق این گیاه دست دارند، بازداشت و به نهادهای عدلی و قضایی معرفی کند:

"کندن کاری هر نوع گیاه که در کوه‌های بدخشان می‌روید خلاف قانون است، هرگاه کندن کاری که باعث برهم زدن محیط زیست شود از سوی نیروهای دولتی جلوگیری می‌شود، گیاهی که دو سال قبل ریاست زراعت به ما راپور داده از کندن کاری آن جلوگیری شده، ولی بازهم به شما وعده می‌دهیم کسانی‌که دست به کندن کاری گیاهان دارویی می‌زنند و محیط زیست را خراب می‌کنند مطابق قانون مجازات خواهند شد."

افرادی‌که مصروف جمع آوری سرخ چوب اند می‌گویند، ناگزیری‌های روزگار، پای آن‌ها را به چنین کاری کشانده است و به جز از کندن کاری و بسته بندی به صورت ابتدایی آن از دیگر کارها تجارتی و موارد استفادۀ آن خبر ندارند.

حکیم از باشند‌گان منطقه شیوۀ بدخشان می‌گوید که مردم محل در منطقۀ آن‌ها روزانه تا سه موتر از این نوع گیاه را از ریشه می‌کَنند.

وی می افزاید که در گذشته کندن کاری این گیاه آزاد بود اما حالا قاچاقی شده و مردم به گونه پنهانی در فصل خزان و گاهی هم در بهار دست به کندن کاری می‌زنند:

"در تیرما و بهار فصل کندن کاری این گیاه است، این گیاه در مناطق سرحدی است، هر جا که شخ است و سخت است این گیاه یافت می‌شود مردم از این استفاده زیاد می‌کنند."

حکیم می‌گوید که هر شخص روزانه تا ده سیر از این گیاه را کندن کاری می‌کند و هفت کیلوی آنرا به بهای ۳۰۰ افغانی به فروش می‌رسانند:

"اول ۲۰۰ افغانی بود بعد به ۲۵۰ افغانی بالا رفت و در همین خزان به ۳۰۰ افغانی رسید؛ یک نفر روز ۵ تا ۱۰ سیر می‌تواند کار کند؛ خود تاجر پول را می‌دهد و بعد در کوه بالا می‌کند؛ ساحه که طالبان هستند محصول می‌گیرند و ساحه دولت هم خودشان در سیرِ ۳۰ افغانی محصول می‌گیرند."

خواستیم دیدگاه تاجران این گیاه را در گزارش با خود داشته باشیم اما با تلاش‌های مکرر آنان حاضر به گفتگو در این مورد نشدند.

به اساس یافته‌های دانش نبات شناسی، این گیاه مربوط خانوادۀ گاو زبان است و گفته می‌شود که از رنگ این گیاه برای رنگدهی نوشابه‌های الکلی، روغن‌های گیاهی و ترکیب رنگ‌ها استفاده می‌شود؛ در هندوستان و آسترالیا، این گیاه به طور سنتی برای رنگ‌دهی بعضی غذاها کار برد دارد.

نعمت الله احمدی، بدخشان