چهل سال پس از مرگ، 'نام چو جاوید شد مردنش آسان کجاست'

احمد ظاهر، آوازخوان افسانه‌ای فقید افغانستان در یکی از آهنگ‌هایش خوانده بود؛ "نام چو جاوید شد، مردنش آسان کجاست."

این مصراع آهنگش در مورد خود او صدق می‌کند.

نزدیک چهار دهه از مرگ مرموز او در سن ۳۳ سالگی می‌گذرد، اما احمد ظاهر هم‌چنان محبوب است، هم برای نسل پیشین و هم برای نسل نو در درون و بیرون افغانستان.

صابره محمدی، ۲۶ ساله باشندۀ کابل احمد ظاهر را آهنگ سرای منحصر به فرد توصیف می‌کند، چهرۀ که به‌گفته او، مرزهای قومی و زبانی را درهم شکسته است.

صابره به رادیو آزادی بیشتر گفت:

"موسیقی احمد ظاهر متفاوت است. آهنگ‌ها و اشعار او پر مفهوم اند. این روزها، تعدادی از آهنگ‌های خواننده‌گان جدید قابل شنیدن نیست."

حسام ۳۵ ساله از هرات است و چندین سال در ایران مهاجر بوده‌است.

او به رادیو آزادی گفت که احمد ظاهر هنرمند بی‌همتاست:

"احمد ظاهر بهترین خوانندۀ افغانستان است. ما به او افتخار می‌کنیم. آهنگ و شعر او عالی است. به نظرم، موسیقی امروز بیشتر تجارتی شده و کمتر به کیفیت، ملودی و کمپوز پرداخته می‌شود."

احمد ظاهر در ۲۴ جوزای سال ۱۳۲۵ در یک خانوادۀ نخبه در کابل چشم به جهان گشود.

او در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ خورشیدی چنان به شهرت رسید که زبان‌زد میلیون‌ها نفر بود.

بسیاری‌ها آن روزگار را دوران طلایی افغانستان می‌پندارند، هنگامی که زنان می‌توانستند لباس غربی بپوشند، گردشگران در مناطق گوناگون افغانستان، از جمله پایتخت کابل، راحت و بی‌دغدغه گشت‌وگذار می‌کردند و نشانه‌های پیشرفت و تغییر در افق نمایان بود.

عبدالظاهر، پدر احمدظاهر دانش آموختۀ رشته طب بود و از برجسته‌ترین چهره‌های آن روزگار شناخته می‌شد.

در دهۀ دموکراسی هنگام سلطنت محمد ظاهر شاه، او در میان سال‌های ۱۳۵۰ و ۱۳۵۱ صدراعظم افغانستان هم بود.

روایت است که عبدالظاهر در ابتدا خوشدار آوازخوانی احمد ظاهر نبود، اما یکی از روزها دیدش در این مورد تغییر کرد و آن زمانی بود که هنگام گردش با پسرش در یکی از بازارهای کابل متوجه شد که بسیاری از مردم نسبت به او احمد ظاهر را می‌شناسند.

ظاهر دوران مکتب را در لیسۀ حبیبیه سپری کرد و از دارالمعلمین کابل فارغ تحصیل شد، سپس تحصیلاتش را در رشتۀ تعلیم و تربیه برای چند سال در هند ادامه داد.

او آوازخوانی را از دوران مکتب آغاز کرد و دیری نگذشت که به "بلبل حبیبیه" شهرت یافت.

احمد ظاهر در عمر کوتاه خود بیش از ۲۰ البوم آهنگ ساخت.

او در تصنیف‌هایش شعرهای آبدار و ناب شاعران نام‌آور مانند مولانا، حافظ و سعدی را بر می‌گزید.

صدای آهنگین و دلنشین او به سبک موسیقی پر آب و تابش خوانش داشت.

احمد ظاهر موسیقی سنتی افغانستان را با آله‌های موسیقی عصری غربی مانند اکاردیون و گیتار برقی آمیخته بود.

اکنون، یگانه دخترش، شبنم ظاهر ابتکار ساختن فلم مستند به نام احمد ظاهر را به دست گرفته‌است.

شبنم با شوهر و سه فرزندش در ایالت ویرجینیای ایالات متحده زندگی می‌کند.

در یک گفتگوی تیلیفونی، او به رادیو آزادی گفت، پدرش همان روزی‌که او در کابل متولد شد، از جهان رفت.​

شبنم ظاهر

​او بیشتر گفت:

"من پدرم را ندیدم. تا ۵ سالگی فکر می‌کردم پدرم زنده‌است. برای مادرم بسیار سخت بود به من بگوید که پدرم مرده. به یاد دارم که مادرم به من می‌گفت که او در افغانستان است و یک روز پیش ما می‌آید. یادم می‌آید، وقتی به مهتاب نگاه می‌کردم، فکر می‌کردم که افغانستان است و پدرم از آنجا به من نگاه می‌کند."

اکنون، شبنم ظاهر از سام فرینچ کارگردان برجستۀ امریکایی خواسته که فلم پدرش را کارگردانی کند.

فلم "بچه‌های بزکشی" به کارگردانی سام در سال ۲۰۱۲ به جایزۀ اسکار نامزد شده بود.

در گفتگوی از طریق سکایپ، سام به رادیو آزادی گفت، زندگی و موسیقی احمد ظاهر و نیز امید او به یک آینده بهتر هنوز هم تأثیر گذار است.

سام بیشتر گفت:

"احمد ظاهر در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی به شهرت رسید که زمان بی‌مانندی در تاریخ افغانستان است. تغییر رو به جلو در افغانستان نمایان بود و امید زیادی به آینده وجود داشت."

به باور سام موسیقی احمد ظاهر در حال حاضر هم به افغانستان امید می‌بخشد.

او افزود:

"مردم به افغانستان به عنوان یک مکان جنگ‌زده نگاه می‌کنند، جایی‌که تروریست‌ها در اطراف و اکناف آن حضور دارند، اما این کشوری نیست که من می‌شناسم. می‌خواهم درک مردم را نسبت به این کشور تغییر دهم."

سام فرینچ گفت، مستند احمد ظاهر در کنار پرداختن به جنبه‌های زنده‌گی او، به رمز و راز پیرامون مرگ او نیز می‌پردازد.

آقای فرینچ افزود:

"برخی از مردم فکر می‌کنند که او در یک تصادف موتر در تونل سالنگ کشته شده‌است. دیگران فکر می‌کنند که او توسط شوروی‌ها به قتل رسیده‌است، چونکه او شعرهایی را می‌خواند که بار سیاسی داشتند. با تعداد زیادی از مردم صحبت خواهیم کرد تا بتوانیم دقیقاً مشخص کنیم که چه اتفاقی افتاده بوده‌است."

خبر مرگ احمد ظاهر در ماه جوزای سال ۱۳۵۸، چند ماه قبل از حملۀ شوروی وقت به افغانستان، آفتابی شد.

رژیم سوسیالیستی تحت رهبری جناح خلق حزب دموکراتیک خلق افغانستان اکنون به کشتار جمعی مخالفان واقعی یا فرضی‌اش در آن زمان متهم است.

هزاران شهروند کابل برای اشتراک در مراسم خاکسپاری احمد ظاهر ناباورانه و سراسیمه به جاده‌های شهر برآمده بودند تا با ابر ستارۀ که مردم را در سراسر افغانستان از طریق موسیقی پیوند داده بود، برای همیشه وداع کنند.

رسانۀ دولتی آن زمان اعلام کرده بود که احمد ظاهر در یک حادثۀ ترافیکی در نزدیک تونل سالنگ درگذشته‌است.

اما، برخی‌ها به این باور اند که او از سوی دولت کمونیستی وقت به خاطر دیدگاه‌های سیاسی منتقدانه‌اش کشته شد.

احمد رشاد برادر اندر شبنم و یگانه پسر احمد ظاهر است و در ایالات متحده زنده‌گی می‌کند.

در مطلبی که روی صفحۀ انترنتی «Ahmadzahir.com» در مورد احمد ظاهر چاپ شده، به نقل از رشاد آمده که رویداد ترافیکی بهانۀ به دست حکومت وقت بوده تا بر اصل ماجرا سرپوش گذاشته شود.

او گفته‌است:

"حکومت وقت از این برای ترساندن دیگران استفاده کرد تا علیه رژیم به پا نخیزند."

محبوبیت بی‌نظیر ظاهر به جان افراط‌گرایان اسلام‌گرا هم دلهره انداخته بود.

در سال ۱۳۷۵ خورشیدی، طالبان مقبرۀ احمد ظاهر را در شهدای صالحین کابل ویران کردند.

این گروه تندرو معتقد است که تمام اشکال موسیقی برخلاف آموزه‌های اسلام است.

اما هواداران احمد ظاهر سرسختانه وفادار ماندند.

اندکی پس از سقوط رژیم طالبان، گروهی از دوستان نزدیک و مخلصان ظاهر، آرامگاه چند ستونی او را بازسازی کردند.

صدها تن به آن جا می‌روند، دعا می‌کنند و به خوانندۀ افسانه‌ای‌شان ارج می‌گذارند.

محبوبیت ظاهر از مرزهای افغانستان هم فراتر رفته‌است.

به‌گونۀ مثال، در کشور همسایۀ تاجکستان، او هزاران شیفته دارد و بسیاری از خواننده‌گان هنوز هم از سبک موسیقی منحصر به فرد ظاهر پیروی می‌کنند.

صدرالدین نجم‌الدین، آوازخوان برجستۀ تاجکستان است.

او به رادیو آزادی گفت که نام احمد ظاهر در تاجکستان چنان مشهور است که کوکاکولا و مایکل جکسن در جهان.

او می‌افزاید:

​"مانند الویس پریسلی، او برای من فراموش ناشدنی است. به نظر من احمد ظاهر رهبر موسیقی شرقی است."

صدرالدین می‌گوید:

"من هنوز هم از سبک موسیقی او که مانند بحر است، یاد می‌گیرم."

​