Январь айында Орусиядагы ири букмекер компаниясы өз кардарларынын арасында лотерея ойнотуларын жарыялап, баш байгеге Rolls Royce Cullinan автоунаасы коюларын шардана кылды.
Москва 2022-жылы Украинага кеңири масштабдуу согуш ачкандан кийин АКШ, Евробиримдик, Улуу Британия жана башка бир катар өлкөлөр Орусияга баасы 50 000 доллардан жогору турган автоунааларды экспорттоого тыюу салган.
Бул сумма Cullinan сыяктуу кымбат баалуу автоунаалардын баштапкы баасынын ондон бир бөлүгүн гана түзөт. Орусияда мындай машинелердин баасы бир миллион долларга чейин жетиши мүмкүн.
Ошол эле учурда, люкс классындагы автоунааларды чыгаруучу чет элдик компаниялардын көбү Орусиядагы заводдорун жана кеңселерин жаап салышкан.
Батыш мамлекеттери 50 000 долларлык чекти да бекеринен коюшкан эмес. Муну менен негизинен орус бийлиги менен байланыштуу болушу мүмкүн болгон бай адамдарды бутага алууну көздөшкөн.
Чет элдик авто өндүрүүчүлөрдүн Орусиядан жапырт кетиши өлкөнүн автоунаа базарын түп-тамырынан бери өзгөрттү.
Буга чейин рынокто анча байкалбаган кытайлык бренддер азыр Орусиядагы жаңы автоунаалардын 70 пайызын түзүп калды.
Ошентсе да Орусиянын олигархтары дагы эле Батышта өндүрүлгөн кымбат баалуу люкс автоунааларды тээп жүрүшөт.
Орус бажысынын маалыматына ылайык, Батыш санкциялары күчүнө кирген 2022-жылдын март айынан баштап бүгүнкү күнгө чейин Орусияга баасы 100 000 доллардан жогору болгон болжол менен 1 300 автоунаа киргизилген.
Бул автоунааларды ким жана кандай жол менен импорттоп жатат?
"Азаттыктын" орус тилиндеги "Система" деп аталган иликтөө бөлүмү мындай автоунаалар кантип жеткирилип жатканын изилдеп чыкты.
Жыйынтыгында алар бир нече компанияны аныкташкан.
Алар Түштүк Корея, Гонконг жана Кыргызстан аркылуу кымбат баалуу машинелерди Орусияга алып кирери маалым болгон. Сеул негизи өзүнүн люкс классындагы автоунааларын Орусияга экспорттоого тыюу салат. Ал эми согуш башталганы Европадан Кыргызстанга ташылган кымбат машинелердин саны кескин өскөн.
Санкцияларды айланып өтүү
Орусиянын экономикасына каршы киргизилген санкцияларга түздөн-түз жооп катары орус президенти Владимир Путин 2022-жылдын июнь айында параллелдүү импортту мыйзамдаштырган мыйзамга кол койгон.
Бул мыйзам товар ээлеринин уруксаты жок эле импорттоого жол ачып, Bentley, Maserati сыяктуу кымбат автоунааларды өлкөгө жаңы каналдар аркылуу алып кирүүгө шарт түздү.
Бул мыйзам Орусиянын ичинде санкцияланган товарларды сатууну мыйзамдаштырганы менен чет жакта мындай соода жүргүзүү мыйзам бузууга жатат.
2024-жылы эле Германияда үч адам жүздөгөн люкс классындагы автоунааларды Орусияга экспорттогону аныкталып, төрттөн алты жылга чейин эркинен ажыратылган.
Өткөн айда Литвада да ушундай иш-аракеттерге байланыштуу эки беларус жана эки литвалык жаран кармалган.
"Система" жүргүзгөн иликтөөгө ылайык, 2022-жылдын март айынан 2024-жылдын октябрына чейин Орусияга санкцияланган автоунааларды алып кирүү схемаларына 26 өлкөдөн 220 экспорттоочу жана 179 орусиялык импорттоочу катышкан.
Иликтөөдө аныкталгандай, люкс автоунааларды ири санда импорттогон орус компанияларынын көпчүлүгү буга чейин эле автоунаа бизнесинде иш алып барып, санкцияга кабылган автоунааларды базарда үстөмдүк кылган жаңы кытай бренддери менен бирдей эле сатышкан.
Бирок алардын арасынан бир компания мурда автоунаа тармагында такыр иш жүргүзбөгөнү белгилүү болду. Бул Санкт-Петербургда жайгашкан, оптикалык компоненттерге адистешкен белгисиз компания болуп чыкты. Кызыгы, бул ишкана баарынан көп люкс автоунааларын импорттогон.
"Гарант" аттуу бул компаниянын дареги кадимки бизнес-борбордо катталган жана 2022-жылга чейин кирешеси салыштырмалуу аз болгон. Ал эң көп дегенде 2020-жылы 250 миллион рубль (ошол кездеги курстун негизинде болжол менен 3,3 миллион доллар) киреше тапкан.
Бүгүнкү күндө дагы расмий сайтында өзүн "электрондук жабдууларды жана компоненттерди" сатуучу ишкана катары жарнамалоону улантууда.
Параллелдүү импорт боюнча мыйзам күчүнө киргенге чейин "Гарант" жылына болгону 880 миң доллардык товар алып келген. Орусчадан которгондо аталышы кепилдик дегенди билдирет.
Компанияга товарларды бир эле Гонконгдо катталган Jiating Product Factory Limited аттуу фирма жеткирет. Аталган ишкана Шанхайда жашаган кытайлык ишкер Мяо Дунга таандык.
Jiating 2013-жылы катталган. Анын сайтында компания акыркы 15 жыл бою "табылышы кыйын болгон товарлардын алдыңкы дистрибьютору" катары белгиленген.
2018-2021-жылдар аралыгында Jiating Орусияга жылына болгону 1 миллион долларга жетпеген товар экспорттоп келген. Ал негизинен оптика тармагында керектелүүчү компоненттерди жеткирип турган. Алардын жарымы "Гарант" компаниясына жөнөтүлгөн.
2022-жылдын башында Jiating Орусиядагы башкы кардары үчүн люкс автоунааларды экспорттой баштаган.
Ошол жылы эле 305 автоунаа жөнөтүлгөн, алардын жалпы баасы 31,2 миллион долларды түзгөн. Анын ичинен 139 автоунаанын ар биринин баасы 100 миң доллардан жогору турган.
Орусиянын коопсуздук кызматтары менен автоунаа бизнеси
"Гарант "компаниясынын негиздөөчүсү жана директору Мария Каленова. Бул компанияда расмий түрдө тогуз гана кызматкер эмгектенет.
Кызыгы, Орусиядагы эң ири люкс автоунаа импорттоочу компаниянын башында турган Каленованын мурдагы күйөөсү аскер кызматкери болгон.
"Система" таанышып чыккан документтерге караганда, анын мурдагы күйөөсү Александр Стебаков 2003-жылы Санкт-Петербургдун көчөлөрүнүн биринде 17 жаштагы баланы уруп-сабаган Аскердик дене тарбия институтунун үч курсантынын бири болгон.
Үчөө тең ошол окуядан кийин кармалган, бирок бул алардын карьерасына терс таасирин тийгизбеген сыяктуудай.
Дал ошол үч курсанттын бири Владимир Ниязов учурда Орусиянын Куралдуу күчтөрүнүн Дене тарбия жана спорт департаментинин башкы инспектору болуп эмгектенет.
Дагы бири Сергей Лушников Федералдык күзөт кызматына кошулган. Бул мекеме Совет доорундагы жогорку жетекчилердин жана стратегиялык мамлекеттик объектилердин коопсуздугун камсыз кылган түзүмдөрдүн ишин улантып келет.
2017-жылы Санкт-Петербургдагы Эл аралык маданий форумда Лушников президент Владимир Путиндин коопсуздугун камсыз кылууга жооптуу офицерлердин бири болгон.
Лушниковдун Федералдык күзөт кызматында иштеши Каленованын ишмердүүлүгүнө тиешеси болушу мүмкүн. Анткени бул мекеме кирешелүү бизнестерди, анын ичинде импорт-экспорт тармагын өзгөчө бейрасмий коргоого алып келгени белгилүү.
Каленова менен Стебаков 2010-жылы эки жолго түшкөнүнө карабастан Лушников менен Каленованын ортосунда жакшы мамиле сакталып калган. Мариянын экинчи жолу никеге турушу да алардын достугуна кедергисин тийгизген эмес.
ВКонтакте социалдык тармагына жарыяланган сүрөттө Лушников Каленованын 35 жашка толушу менен куттуктап келгенин көрүүгө болот.
Бирок финансылык маалыматтарга ылайык, "Гарант" чындыгында жөн эле ортомчу компания экени анык. Гонконгодон импорттолгон кымбат баалуу автоунааларды Орусиядагы эң ири автодилер деп саналган Rolf жана Major-Auto ишканалары сатып алышат.
Rolf компаниясын 1991-жылы орусиялык ишкер Сергей Петров негиздеген. Бул ишкана пост-коммунисттик Орусиядагы автоунаа рыногунун калыптанышында маанилүү роль ойногон.
2023-жылы Петровдун бизнесин мамлекет тартып алган. Көп өтпөй ага ишкер Умар Кремлёв ээлик кылганы маалым болгон. Кремлёв 2020-жылдан бери Эл аралык бокс ассоциациясын жетектейт.
Орусиянын көз каранды эмес медиалары Кремлёвду коопсуздук кызматтары менен тыгыз байланышы бар ишкер жана спорт тармагындагы таасирдүү фигура катары сүрөттөшөт.
2024-жылы орусиялык Proekt басылмасынын журналисттери иликтөөнүн алкагында Умар Кремлёвдун телефон номерин башкалар кантип сакташарын Getcontact тиркемеси аркылуу текшерип көрүшкөн. Мына ошондо "Умар ФСО", "ФСО Умар" сыяктуу жазуулар чыккан. Мунун баары Кремлёв менен Федералдык күзөт кызматынын (ФСО) ортосунда байланыш бар дегенди айгинелейт.
"Биз ал жакта болгон эмеспиз, биз билбейбиз!"
Москва Украинага кеңири масштабдуу согуш ачкандан кийин Батыштын ири автоунаа өндүрүүчүлөрү үчүн Орусия рыногунан айрылуу чоң жоготуу болду.
Бул өзгөчө люкс класстагы автоунааларды чыгаруучу компанияларга катуу сезилди. Анткени алардын узак убакыттан бери келаткан туруктуу кардарлары Москва менен Санкт-Петербургдун олигархтары эле.
Бирок азыр көптөгөн атактуу автоунаа бренддери Орусияны такыр эле эсепке албай калгандай.
Орус бажысынын маалыматы боюнча, санкциялар күчүнө киргенден кийинки 2,5 жылдан ашык убакыт аралыгында Орусияга эң көп импорттолгон люкс автоунаалардын тизмесинде Mercedes-Benz биринчи орунда турат.
"Системанын" суроосуна жооп катары Mercedes-Benz компаниясы бул иликтөөнүн жыйынтыктарын изилдеп жатканын жана эгерде шектүү ишмердүүлүк белгилери табылса, "тиешелүү органдар" менен байланышарын билдирди.
"Жалпысынан биз өз продукциябызды ыйгарым укук берилбеген ортомчуларга сатууга тыюу салабыз. Ал эми авторизацияланган дилердик тармактан тышкары, айрыкча колдонулган унаалардын кийинки сатылышын биз көзөмөлдөй албайбыз" – деп билдирди компаниянын өкүлү.
Jaguar Land Rover (JLR), Porsche, Audi жана BMW компаниялары да ушуга окшош эле жооп беришти.
Гонконг "Гарант" компаниясынын санкцияланган автоунааларын импорттоо үчүн негизги "транзиттик борбор" болуп келген. Бирок Орусия Украинага согуш ачкандан бери башка өлкөлөр да бул тармакта маанилүү роль ойной баштады.
2024-жылдын октябрына карата Орусияга люкс автоунаалардын импорту боюнча биринчи орунда Түштүк Корея турат.
Ошол эле учурда Кыргызстан Европадан жана Азиянын башка өлкөлөрүнөн импорттогон автоунаанын саны он эсе өсүшү көпчүлүктүн көңүлүн бурду.
Өлкөнүн Москвага ыктаган өкмөтү санкцияланган товарлардын Орусияга агымын токтотуу үчүн бардык аракеттерди көрүп жатканын билдирип келет.
Кыргызстан жана Орусия экөө тең Евразия экономикалык биримдигине (ЕАЭБ) мүчө болгондуктан соода байланышы алар үчүн өзгөчө мааниге ээ.
Бирок февраль айында "Новая газета. Европа" басылмасы жарыялаган жаңы иликтөөдө Кыргызстандын президенти Садыр Жапаровдун жакын чөйрөсүндөгү адамдардын Орусияга люкс автоунааларды кайра экспорттоого тиешеси болушу мүмкүн экени айтылган. Буга расмий Бишкек комментарий берген эмес.
Британдык юрист Александр Презанти "Системага" берген комментарийинде Улуу Британияда үчүнчү өлкөлөргө автоунааларды "Орусияга экспорттобоо" боюнча сунуш гана берилерин билдирди.
Ал эми Transparency International уюмунун Орусиядагы мурдагы директору Илья Шуманов Брюсселдин эрежелери бир топ катуу экенин жана Европа Кеңешинин чечими менен бекитилгенин белгиледи.
Азырынча Орусияга агылып жаткан кымбат автоунаалар суроо-талап күчүндө экенин көрсөтүүдө.
Garant LLC, Rolf, Major-Auto, Jiating Product Factory Limited, Bentley жана Мария Каленова "Система" жиберген суроолорго жооп беришкен жок.