Вахтанг Кикабидзе жақында ғана Украинада бірнеше концерт қойып қайтты. Белгілі грузин әртісі һәм әншісі 2014 жылғы «Еуромайдан» толқуы кезінде Киевтің орталығында қаза тапқандарды еске алу үшін «Небесная сотня» (Киевтегі толқу кезінде қаза тауып, қаһарман атағын алған жүз шақты демонстрант - ред.) атты гастроль ұйымдастырған. Әншіге Украинада «Жыл адамы» атағы да берілген. Кикабидзе Ресейдің Қырымды аннексиялауына қарсы шықты. Ол 2008 жылғы Ресей-Грузия қақтығысы кезінде отанын қолдап, Кремль ұсынған "Достық" орденінен бас тартқан.
Азаттық: - Украинада қандай өзгерістер байқадыңыз?
Вахтанг Кикабидзе: - Украинаның Киев, Харьков, Одесса сияқты бірнеше қаласына бардым. Қандай концерттер қойғанымды айтып жеткізу мүмкін емес. Маған «Жыл адамынан» бөлек Украинаның «Халық әртісі» атағын берді. Украинада жағдай бірқалыпты емес. Нендей нәтиже шығарын көре жатармыз. Халық бостандыққа ұмтылып отыр. Оған жету үшін көпшілік тізе қосып, бірігіп әрекет қылу керек шығар. Менің ойымша, бәрі жақсы болады.
Азаттық: - Бұрынғы совет елдерінің көпшілігіне жиі гастрольге шығып жүрсіз. Сізді Ресейге де шақырған, шақырып та жатыр. Бірақ соңғы жылдары белгілі себептермен Ресейге аяқ баспай қойдыңыз. Ресейдегі тыңдарман қауымды сағынбадыңыз ба?
Вахтанг Кикабидзе: - Публиканы керемет сағындым. Алайда сағыныш қатты қысқан кезде Украинаға барамын және сол жерде орысша ән саламын, бәрі түсінеді. «Достық» орденінен бас тартуым, Грузияға [Ресейдің] басып кіруіне қатысты жеке көзқарасым осынша дүрлігу тудырады деп ойлаған емеспін. Интернетте көптеген жаман сөздер жазылды. Айтпақшы, кейін әлгі доссымақтарым, мәскеулік жұлдыздар ондай ештеңе жазбағанын, өздерінің орнына сырттай өзгелердің қол қойып жібергенін айтып ақталғандай болды.
Азаттық: - Олардың есімдерін атамайсыз ба?
Вахтанг Кикабидзе: - Айтпаймын, оларды бәрі біледі. Біреуі тіпті Киевте сахнаға шығып, өзінің қол қоймағанын микрофонмен жариялады. Мен оған: «Егер қол қоймасаң, құдай денсаулық берсін!» дедім. Бұл жерде мәселе мынада - дастархан басында бәрі жақсы, ал дау басталғанда кімнің кім екені білінеді. Сондықтан мен кешіре білемін.
Азаттық: - 2008 жылғы бес күндік соғыстан кейін сіз орыс зиялыларына үндеу ретінде «Разочаровали» («Көңілім қалды») әнін жаздыңыз. Осы ән мәтінінің мән-жайын түсіндіріп бере аласыз ба? Достарыңыз, Ресейдегі әріптестерге не айтқыңыз келді?
Вахтанг Кикабидзе: - Әннің мәтінін ғұмырнамасы қызық, Абхазияда соғысқан журналист досым жазды. Ол гитара әуеніне жазған мәтінін маған алып келді. Бұл ән - мейман боп келгенде қарсы алатын, әр жерде шығарып салатын, дәм-су ұсынатын достарға, интеллигенция өкілдеріне арналған, соғысқа қарсы үндеу еді. Сұмдықтың бәрі басталғанда біздің сөзімізді сөйлегендер аз болды. Көпшілігі ыңғайсызданғанын білемін, өйткені, сол топтағы адамдармен талай рет кездескем. Өкінішке қарай, интеллигенцияда тегеурін қалмай барады. Совет кезінде де аузы буулы еді. Ресейде оппозицияның күшті екенін білемін, бірақ, адамдар әлі қорқатын сияқты. Мұны да түсіну керек. Алайда, қашанға дейін қорқуға болады? Шыдамның да шегі бар ғой. Ал ән шынымен керемет болып шыққан.
Вахтанг Кикабидзенің орындауындағы «Разочаровали» әні:
Азаттық: - Әніңіз қалай бағаланды?
Вахтанг Кикабидзе: - Бағасын алды. Жақында ғана сол әнді концертте шырқадым: залдағы адамдар тік тұрып тыңдады. Және бір әнді өзім үшін жаздым, мұнда оны ешкім білмейтін шығар. «Где-то там далеко» деп аталатын ән – соғысқа қарсы баллада. Бұл ән қарттарын жақсы көретін, балаларын ұмытпайтын, балығы суда тулаған, гүлстан, мамыражай ел тапқым келетіні жайында. Соңында орындаушы оны «жұмақ» деп атайды.
Адамдар жамандықтан шаршады. Қазір бүкіл әлем ақылдан адасқандай, бірақ әркімнің өз бас ауруы бар. Сондықтан әндерімнің ішінде жаңасы да, ескісі де бар. Қазір өзім үшін жазамын, бірге жұмыс істеген композиторлардың көбі бақилық болған. Бірде екі шиша арақ алып, бөлмемнің есігін жауып алдым да, бес ән жаздым. Бұрын-соңды өмірімде бұлай істеген емеспін.
Азаттық: - Кәдімгі арақ па?
Вахтанг Кикабидзе: - Иә, арақ. Әндерімді орысша жаздым ғой. Қазір өте танымал.
Азаттық: - Көпшілік сізді «Мимино» фильмінен біледі. Фильмде бірге ойнаған досыңыз Фрунзик Мкртчянмен қарым-қатынасыңызды есіңізге түсіре аласыз ба? Сіздің Полат Бұлбұлоғлымен өте жақсы дос болғаныңызды білеміз. Әлі де араласып тұратын шығарсыздар? Жалпы, сіздер үшін түрлі ұлттың өкілдерімен араласу нені білдірді?
Вахтанг Кикабидзе: - Өзім бәлкім, интернационалист болып жаратылған шығармын, сондықтан да «ұлт» («национальность») дегенді ойдан шығарған атау деп білемін. Бар болғаны бір адам бір тілде, екінші адам басқа тілде сөйледі. Бір бас, екі қол, екі аяқ. Бүгінгі кездейсоқтықты қарасаңызшы, сіздерге дейін екі сағат бұрын осында кино саласының тілшілері келіп, [Георгий] Данелия, «Мимино», «Не горю» фильмдері, сондағы актерлар туралы ұзақ сөйлстік. Және тағы да осы сұрақ алдымнан шықты.
Мкртчян - өте талантты, тағдыры ауыр адам еді. Оны алғаш жолықтырғанымда бет әлпеті күлкі шақыратын адамның жанарындағы ауыр мұңды көріп таң қалғанмын. Тек сосын ғана білдім не болып жатқанын, оның отбасы жайын, барлығы қайтыс болғанын. Ол күйзелістен ішті. Бірақ оны мас күйінде көрген емеспін. Түсірілім кезінде ол сап-сау жүретін, түсірілім аяқталысымен жоқ болып кететін. Көп сөйлеспейтін. Сырқаттанып жатқанда ол маған Ереваннан қоңырау соғып, өзі туралы деректі кино түсіріп жатқанын және сценарий бойынша, Тбилисиге келу керектігін айтты. «Менімен бірге фильмге түсуің қажет» деді маған. Сол кезде қатты ауырып жатқан едім, вирус, тұмау болатын. Аяқ астынан ресторанға келген бізді көрген жұрт таң қалды. Жұрт толы залда түсірілім жасап, өмір, шығармашылық, анау-мынау, Данелия, кино туралы әңгімелестік. Ол жүдеу, түсі қашқан кейіпте болды. Кейін дүниеден өтті.
Соңынан сол деректі фильмді көрдім. Екеуміз әңгімелескен кезде ол менің бетімнен сипап отырыпты. Ауырып отырғанымды білген сияқты. Дәл сол сәттер есімде қалмапты. Бірақ, ол бетімнен қолын алмағаны қалпы бірдеңе айтып, сұрап жатыр.
Кинематографияда менің жолым болды. Көптеген талантты актерлермен бірге жұмыс істедім, олардың бәрін санап шығу мүмкін емес. Көпшілігі қазір өмірде жоқ. Авлабариде «Миминоға» ескерткіш ашқан кезде мені сол жерге алып барды, ал мен болсам, сонда тұруға ұялдым, өйткені Фрунзик [Мкртчян] те, [Евгений] Леонов та жоқ. Мен тіпті олардан сұрап: "Осында келгеніме ғафу етіңіздер, себебі мұнда [жалғыз] тұру біртүрлі" деп кешірім сұрадым.
Азаттық: - Бұл ескерткіштің идеясы қайдан шықты?
Вахтанг Кикабидзе: - Идея иесі - [Зураб] Церетели, жалпы бұл туралы білгем жоқ. Маған Мәскеуден қоңырау соғып, Церетели ескерткіш жасағанын айтты. Айтпақшы, хабарласқандар Кремльден соқты, ескерткішті Чистые пруды мен Данелия үйінің маңына қоятынын айтты. Сосын [Ресей президенті Владимир] Путин Миша (Михаил - ред.) Саакашвилиге ренжіп қалып, «ескерткішті қоймасын» деп айтыпты.
Азаттық: - Грузияда қазір мәдениетке жіті көңіл бөле ме? Сізге көмектесе ме? Мәдениетті қолдаушы меценаттар, кәсіпкерлер бар ма?
Вахтанг Кикабидзе: - Қандай мәдениет? Грузиндердікі ме?
Азаттық: - Жалпы мәдениет, оның ішінде грузин мәдениеті мен сіздің шығармашылығыңыз да бар.
Вахтанг Кикабидзе: - Жоқ, мен үнемі жалғыз болғам, әлі де жалғызбын. Олар мүмкін мені кәрі деп ойлайтын шығар, шақыруды тоқтатты. Тбилисиде сахнаға шықпағаныма көп болды. Былтыр мерейтойым – 70 жылдығым болды, арнайы концерт залы алынды. Сосын қасымдағыларға "Тбилисиде ән айтқым келіп тұрған жоқ" дедім. Біз мерейтойды Батумиде өткіздік.
Азаттық: - Тбилисиде ән айтқыңыз келмеді ме? Неге?
Вахтанг Кикабидзе: - Түсініксіз. Ол жақта маған реніштілер бар.
Азаттық: - Сіздің ойыңызша, бұған саясаттың қатысы бар ма?
Вахтанг Кикабидзе: - Меніңше солай. Күштеп сүйкімді бола алмайсың ғой.
Вахтанг Кикабидземен сұхбаттың видеосы:
Азаттық: - Сіздің Ресейге «ол жерде ана екі баскетболшы отырған кезде бармаймын» деген сөзіңіз есімде.
Вахтанг Кикабидзе: - Олар әзірше ойыннан шықпай жүрген баскетболшылар. Бұның мәнісін түсіндіру оңай: өзіңді сабап жатқан адамға ән салмауың керек, өйтіп абырой жимайсың. Олар сонда барғанымды қалайды, бірақ мен бармаймын. Бұған халықтың қатысы жоқ.
Азаттық: - Ресейлік тыңдарман ең сүйікті екенін айтқан да өзіңіз ғой?
Вахтанг Кикабидзе: - Өте жақсы [тыңдарман], олар тыңдай біледі, репертуарымның көп бөлігі орысша. Бірақ, жағдай осылай болып тұр. Егер аузымнан бір сөз шықса - атылған оқпен бірдей, пікірімді өзгертпеймін.
Азаттық: - Демек, саясат пен мәдениетті мүлде екі бөлек нәрсе деп қарастыруға болмайды ғой?
Вахтанг Кикабидзе: - Жоқ, болмайды. Ең әуелі азамат болуың керек, тек сосын барып қана әртіссің. Менің ойымша солай.
(Сұхбатты алған - Георгий Кобаладзе, аударған - Руслан Ботайұлы)
