Азаттық радиосының тілшісі Едіге Мағауинге берген сұқбатында Пан Ги Мун БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесінің қазіргі форматын реформалау қажет деген пікірді БҰҰ мүшелерінің көпшілігі қолдап отырғанын жеткізді. Бас хатшы Қауіпсіздік Кеңесінің вето қою құқығына ие бес тұрақты мүшесі және он уақытша мүшесі бар қазіргі жүйесі ескірген деген пікірін білдірді.
«УИКИЛИКСКЕ» ЖАУАП
Азаттық: – Құрметті Бас хатшы Пан Ги Мун мырза, уақыт бөлгеніңізге көп рахмет. Сөзімізді әлемді дүрліктірген «Уикиликс» сайтының жарияланымдарынан бастасам. Жария болған құпия құжаттардан білгеніміздей, АҚШ Мемлекеттік департаменті өз дипломаттарына сіз және БҰҰ-ның штаб-пәтеріндегі басқа да лауазымды тұлғалардың биометрикалық және өзге де мағлұматтарын жинау жөнінде тапсырма берген. Бұл жайт сіздің шамыңызға тиді ме?
Пан Ги Мун: – Менің баспасөз хатшым бұл жөнінде тиісті мәлімдеме таратқан еді. Ең алдымен сол мәлімдемеге сілтеме жасағаныңыз жөн.
Жалпы, біреудің жіті бақылауында жүргенін білген адам бұған қуана қоймас. Дегенмен, БҰҰ-ның Бас хатшысы ретінде менің жұмысым мен іс-әрекетім жалпақ жұртқа жария түрде жүретінін әрі халықаралық қоғамдастықтың жіті бақылауында екенін де білемін.
Біріккен Ұлттар Ұйымның жұмысы жария жүргізіледі және біз қолдан келгенше жаһан халқының көңілінен шығуға тырысамыз.
Азаттық: – Сонда да, осы оқиғаның өзі сізді ашуландырды ма?
Пан Ги Мун: – Тағы қайталап айтайын, сол мәлімдемеде: «Біріккен Ұлттар Ұйымына мүше елдердің барлығы БҰҰ-ның артықшылықтары мен қолсұғылмаушылығын қорғайтын және құрметтейтін конвенциялар мен келісімдерге бағынуы тиіс», – делінген.
ҚАЗАҚСТАНҒА БЕРІЛЕР БАҒА
Азаттық: – Енді ЕҚЫҰ-ға төрағалық етіп отырған Қазақстан туралы сөз етсек. Төрағалық ететін ел басқаларға үлгі болуы керек деген қағидаға сенетіндердің көбі адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауда осалдық танытып отырған Қазақстан Еуропаның қауіпсіздік пен құқық саласындағы белді ұйымын басқаруға лайықты емес еді дегендей пікірлер айтып жатады. Бұған сіз қалай қарайсыз? Қазақстанның осы жыл ішіндегі төрағалығын қалай бағалайсыз?
Пан Ги Мун: – Биыл ЕҚЫҰ-ны басқара отырып Қазақстан Қырғызстанда және басқа да аймақтарда бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз етуде алғырлығын, табандылығын танытты. Қырғызстанда бейбіт өмір мен тұрақтылықты, адам құқықтарының сақталуын қамтамасыз етуде Қазақстан үкіметі ЕҚЫҰ-ның басқа мүшелерімен және БҰҰ-мен қоян-қолтық жұмыс істегенін атап айтқан жөн.
Осы саммит барысында Президент Нұрсұлтан Назарбаевтың басшылығымен ЕҚЫҰ мүшелері ядролық қарудан арылу, бейбітшілік пен тұрақтылық, адам құқықтары, табиғатты қорғау сияқты бәрімізге ортақ мәселелерді шешуге мүмкіндік алады деп үміттенемін. Мұның барлығы – біз шешуге тиіс күрделі мәселелер.
Қазақстан – Біріккен Ұлттар Ұйымының аса маңызды әріптестерінің бірі және бұл ел әлеуметтік-экономикалық даму саласында көп жетістіктерге жеткен. Адам құқықтарын құрметтеу мен қорғауда да Қазақстан ілгері қадамдар жасайды деп үміттенемін. Қазақстан басшылығымен кездесуде дәл осы тақырыпты талқыладық. Ел үкіметі Адам құқықтары кеңесінің барлық ұсыныстарын іске асырады деп сенемін.
ИРАНҒА ҮНДЕУ
Азаттық: – Енді халықаралық ауқымдағы мәселелерге ойыссақ. Жақында қырық адамнан тұратын саясаттанушылар мен ғалымдар тобы «АҚШ Иранға қатысты саясатын қайта қарап, Теһранның халықаралық қауымдастықтың қадағалауымен уранды байытуға құқығын мойындауы тиіс» деген байлам жасады. Сіздің ойыңызша, Иранға қатысты көзқарасты қайта пысықтайтын кез келді ме?
Пан Ги Мун: – Иран басшылығымен, соның ішінде президент Махмұд Ахмадинежадпен осы тақырыпты түрлі кездесулерде талқылап келемін. Әр кездесу сайын Иран үкіметін БҰҰ Қауіпсіздік кеңесінің тиісті қарарларына толық бағынуға және МАГАТЭ ұйымымен ашық қарым-қатынаста жұмыс істеуге шақырамын.
Ядролық қаруды таратпау келісіміне сәйкес кез-келген елдің ядролық отынды бейбіт мақсатта пайдалануға хақысы бар, тек олар мұндай отынды тек бейбіт мақсатта пайдаланатынын дәлелдеуі тиіс. МАГАТЭ-нің жақында жариялаған есебіне сенсек, Иран бұл талапқа сай келмей отыр. Иран үкіметінің бар міндеті – атомды әскери тұрғыдан күш жинауға пайдалануды көздеп отырмағанына, оны тек бейбіт мақсатқа бағыттайтынына сендіру.
Азаттық: – Теһранға бару жоспарыңызда жоқ па? Сіздің араласуыңыз ядролық тығырықтан шығуға сеп бола ма?
Пан Ги Мун: – Мүмкіндік бола қалған жағдайда Теһранға сапар шегуге әзірмін.
Азаттық: – Иран туралы және бір сұрақ. Жақында БҰҰ-ның Адам құқықтары жөніндегі кеңесі бұл елді сынға алды. Ирандағы адам құқықтары мәселесіне қандай баға бересіз және бұл сізді алаңдата ма?
Пан Ги Мун: – Ирандағы адам құқықтары мәселесіне, соның ішінде кездейсоқ тұтқындау және қамау, бәлкім тіпті азаптау оқиғаларына алаңдайтынымызды бұрыннан айтып келеміз. Осы жайттардың барлығы халықаралық адам құқықтары және гуманитарлық стандарттарға сәйкестендірілуі керек.
Бұл мәселені президент Ахмадинежадпен және жақында Иранның Адам құқықтары жөніндегі жоғары кеңесінің басшысы Мұхаммед Ларижанимен талқыға салғанбыз. Ларижани мырза мен көтерген істердің барлығын қарап шығып, кейінірек маған кеңінен жауап беруге уәде етті. Иран халықаралық адам құқықтары мен гуманитарлық стандарттарға мойынсұнады деп үміттенемін.
ТАУЛЫ ҚАРАБАҚ ПРОБЛЕМАСЫ
Азаттық: – Азаттық радиосы хабар тарататын екі ел – Армения мен Әзірбайжан тақырыбына ауыссақ. 1993 жылдан бері БҰҰ Таулы Қарабақ бойынша төрт бірдей қарар қабылдады, бірақ олардан еш пайда жоқ. Бұл қарарлар жүзеге асуы үшін БҰҰ не істеуі керек?
Пан Ги Мун: – Өз басым Минск тобының араласауынан және міндеттемелерінен үміт күтемін. Екі жақ та қазіргідей үстел басына отырып, барлық мәселелерді ортаға салады деп үміттенемін және жақында болған талқылаудан көп пайда болғанын да түсінемін.
Әзірбайжан мен Армения бұл мәселені бейбіт шешудің жолдарын мүмкіндігінше тездетіп табады деп сенемін. Екі жақты да Шектесу сызығында әрқандай бір арандату әрекеттеріне бармауға, Шектесу сызығында тұрған мергендерді кері алып кетуге шақырамын. Бұл тек екі тарапқа ғана емес, келіссөздерді бейбіт ауанда өткізуге күш салып жүрген топтарға да жеңілдік жасар еді.
БҰҰ-на РЕФОРМА ЖҮРГІЗУ ТУРАЛЫ
Азаттық: – Соңғы сұрағым БҰҰ-ның болашағына қатысты. Қауіпсіздік кеңесін реформалауда қандай нәтиже бар? АҚШ Президенті Барак Обама айтқандай, тұрақты мүшелер санын көбейтіп, Үндістан сияқты елдерді сол қатарға қосуға қалай қарайсыз? Сіздің идеалыңыздағы Қауіпсіздік кеңесі қандай?
Пан Ги Мун: – Соңғы алпыс жылдағы өзгерістерді ескере отырып Біріккен Ұлттар Ұйымының Қауіпсіздік Кеңесін бұрынғыдан да ашық, уәкілетті әрі демократиялық мекемеге айналдыру керек деген – БҰҰ мүшелерінің ортақ пікірі. Мүше мемлекеттер бұл мәселені белсенді түрде талқылап жатыр.
БҰҰ мүшелері бірауыздан Қауіпсіздік Кеңесі реформалануы керек деген ұйғарымға келіп отыр деп айта аламын. Дегенмен, оны қалай реформалау керек, реформаның ауқымы қандай, Қауіпсіздік Кеңесіне қай ел кіруі тиіс – мұның барлығын мүше мемлекеттер ақылдаса отырып анықтауы керек.
Бас Ассамблея жақында бейресми келіссөздердің арқасында бұл мәселе жөнінде біршама айқындалған тоқтамға келді. Мүше мемлекеттер барлық елдерді қанағаттандыратын ортақ үлгі мен формуланы табады деп үміттенемін.
Азаттық: – Қауіпсіздік Кеңесін реформалауға сіздің өз көзқарасыңыз қандай? Мүшелердің санын арттыру керек пе?
Пан Ги Мун: – Бас хатшы ретінде және жеке адам ретінде айтарым, әлемдегі жағдайдың өзгеруіне байланысты әрі ХХІ ғасырдың өзекті мәселелерін шешу үшін Қауіпсіздік Кеңесі мүшелерінің саны артуы керек деп санаймын.
Азаттық: – Демек, сіздің идеалыңыздағы Қауіпсіздік Кеңесі қазіргіге қарағанда кеңірек болуы керек қой?
Пан Ги Мун: – Мүше мемлекеттердің ұйғарымы да осы. Бірақ бұл кеңею мейлінше уәкілетті, ашық әрі демократиялық жағдайда өтуі керек. Мүше мемлекеттердің де қалауы – осы, мен де осы пікірді қолдаймын.
Азаттық: – Құрметті Бас хатшы мырза, сұқбатқа уақыт бөлгеніңізге көп рақмет.
БҰҰ Бас хатшысы Пан Ги Мунның Азаттық радиосына берген сұқбатының видеосын қараңыз:
