11 қыркүйекте БҰҰ адам құқықтары жөніндегі комиссиясы тергеушілері Сирияда химиялық қаруды үкімет қолданғаны туралы айғақтардың көбейіп келе жатқанын мәлімдеді.

Алайда комиссия бүгін жариялаған есебінде әзірге "химиялық қарудың толық құрамын, оны жеткізу (ату) құралдарын және нақты қылмыскерлерді" анықтау мүмкін болмай тұрғанын мәлімдеді.

Есепте "азамат соғысына қатысып жатқан екі тараптың да әскери қылмыс жасағаны; ол қылмыстар ішінде бейбіт халықты өлтіру, кепілге адам алу әрекеттері де бар екені; екі тараптың да жауапкершіліктен қорықпайтыны" жазылған.

Бұдан бөлек, БҰҰ-ның химиялық қару жөніндегі эксперттер есебі әзірленіп жатыр.

Мьянмада жер сілкінісінен қаза болғандар 3354-ке жетті, 4850 адам зардап шекті, 220 адам із-түзсіз жоғалды. Бұл жөнінде Мьянманың мемлекеттік ақпарат құралдарына сүйенген Reuters агенттігі жазды. Елде 1 сәуірден бері қаралы күн жарияланған.

БҰҰ-ның төтенше көмек жөніндегі үйлестірушісі Том Флетчер зілзала ошағы маңында орналасқан Мандалай қаласына барды.

"Қираған нысындардың ауқымы орасан зор. Адамдар өлді. Үйлер қирады. Тіршілік көзі жойылды. Бірақ халықтың төзімділігі ғажап" деп жазды Флетчер X желісінде.

Жұма күні БҰҰ адам құқығы жөніндегі жоғарғы комиссар басқармасының айтуынша, әскери хунта өз билігін қолдамайтын зардап шеккен аймақтарға көмек жеткізуді шектеген.

Мьянманы басып алған әскерилер жер сілкінісінен зардап шеккендерге көмек көрсетуді жеңілдету үшін осы аптада 22 сәуірге дейін атысты тоқтататынын жариялады. Хунтамен күресіп жүрген ереуілшілердің тобы бір айлық үзіліс алып, әскери қимылды тоқтатқаннан кейін болды.

28 наурызда магнитудасы 7,7 балдық жер сілкінісі болды. Халық саны жағынан Мьянмадағы екінші қала Мандалай қаласының басым бөлігі жер сілкінісінен қатты зардап шекті. Зілзала Таиланд, Вьетнам, Қытайда сезілді.

Қырғызстан президенті Садыр Жапаров кейінгі 70 жылда елдегі мұздықтардың аумағы 16 пайызға азайғанын мәлімдеді, 2100 жылға қарай олардың жартысы жоғалуы мүмкін. 4 сәуірде Самарқанда (Өзбекстан) өткен «Орталық Азия жаһандық климаттық қауіп-қатерлерге қарсы: ортақ гүлдену үшін ынтымақтастық» атты халықаралық форум кезінде Жапаров осылай деп мәлімдеді.

Оның сөзінше, былтыр Қырғызстанда лай көшкіні артып, инфрақұрылымдарға едәуір нұқсан келтірген. Бұл құбылыстың салдарынан адам өлімі тіркелген, халықтың қоныс аударуына түрткі болған.

"Бұған қоса, мұздықтардың жылдам еріп, мұздану аймақтарының қысқарып жатқанына, су деңгейінің төмендігіне, құрғақшылық пен шөлейттерге куә болып отырмыз. Жыл сайын олардың саны мен ауқымы артып келеді" деді Жапаров.

Оның сөзінше, Қырғызстан газдандыру арқылы көмір пайдалануды қысқартып, электр энергиясын тасымалдау мен үлестіру кезінде жоғалатын энергия көлемін азайтуға тырысып жатыр, қалалардың жылу жүйелерін жақсартуға ұмтылып келеді.

БҰҰ қоршаған ортаны қорғау бағдарламасы жүргізген зерттеу өзге аймақтарға қарағанда Қырғызстанда ауа температурасы екі есе жылдам жылитынын анықтаған.

1960-2023 жылдары аралығында Қырғызстанда орташа ауа температурасы 1,2 °C көтерілген. Әлем бойынша орташа көрсеткіш – 0,6 °C.

Ақмола облысы Степногорск қаласындағы №4 мекемеде жазасын өтеп жатқан белгілі марафоншы, "Алға, Қазақстан" партиясын құру жөніндегі бастама топ жетекшісі Марат Жыланбаев қарсылық ретінде аузын тікті. Бұл жөнінде белсендінің әйеліне сүйенген адвокат Мейіржан Досқараев хабарлады. Бұған дейін Жыланбаев түрме әкімшілігінің әрекетіне наразылық білдіріп, 26 наурызда аштық жариялаған еді.

— Түрме әкімшілігі оған берген уәдені орындаған жоқ. Олар оған жүгіруге мүмкіндік беретінін айтқан. Ол сурет те салады, олар оған сурет салуға рұқсат беруге уәде еткен. Бірақ олар өз уәделерінде тұрмағандықтан Марат Жыланбаев аштық жариялап, аузын тікті, – деді Досқараев Азаттыққа.

Азаттық Степногорск мекемесіне хабарласты. Кезекші бөліміндегілер толымды ақпарат беруден бас тартты.

Ақмола облыстық қылмыстық-атқару жүйесі депаратменті 4 сәуірде шағын хабарлама жіберді:

"Әлеуметтік желіде тараған ақпарат шындыққа сәйкес келмейді. Аталған сотталушы мекеме әкімшілігіне ешқандай шағым түсірмеген. Ол адвокатпен үнемі байланыста, туыстарымен телефон арқылы сөйлеседі, олармен кездесулер ұйымдастырылған" деп жазылған хабарламада.

61-жастағы Жыланбаев түрмеде отырып, түрмедегі жағдай мен сот үкіміне қарсы бірнеше рет аштық жариялаған. Оны тәртіптік изоляторға да қамаған.

2023 жылы қарашада Астана соты Марат Жыланбаевты "экстремистік ұйым ісіне араласты" және "экстремизмді қаржыландырды" деген айып бойынша 7 жыл түрмеге кескен. Жыланбаев айыптың бәрін жоққа шығарып, істің "саяси астары бар" деп мәлімдеген.

Қазақстандық құқық қорғаушылар оны "саяси тұтқындар" тізіміне қосқан. Ресми Астана елде саяси тұтқын жоқ, ешкім саяси ой-пікіріне бола қудаланбайды дейді.

Халықаралық құқық қорғау ұйымдары Қазақстан билігін белсендіні босатуға үндеп келеді. Былтыр халықаралық Human Rights Foundation (HRF) құқық қорғау ұйымы түрмеде отырған танымал марафоншы, белсенді Марат Жыланбаевтың ісін БҰҰ сарапшылары мен күштеп ұстау бойынша жұмыс тобына жолдаған. Ұйым Жыланбаевтың негізгі құқықтары бұзылғанын атап өтіп, Қазақстан билігін оны босатуға шақырған.

Бұған дейін IPHR пен Қазақстандағы адам құқығы бойынша бюро Жыланбаев Конституциядағы ойын еркін айту, бейбіт түрде жиналу құқықтары үшін жауапқа тартылғанын, оның ісінде ешқандай "экстремизм белгілер" жоғын айтқан еді.

Алматы полициясы ВИЧ-ке шалдыққан адамдардың жеке деректерінің жарияланып кетуіне орай тексеріс жүргізіп жатыр. Бұл жөнінде полицияның баспасөз қызметіне сүйенген "Власть" сайты жазды. Бұған дейін әлеуметтік желіде медицина колледждердің бірінде осындай тізім тарағаны жөнінде мәлімет пайда болған.

"Бұл фактіге байланысты Алматы қалалық полиция департаменті тексеріс жүргізіп жатыр. Жай-жапсары анықталып, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес шаралар қабылданатын болады" деп хабарлады Алматы қалалық полиция департаментінің баспасөз хатшысы Салтанат Әзірбек.

Qumash телеграм-арнасының жазуынша, қаладағы медицина колледждердің бірінің студенттері зертхана жұмысы кезінде ВИЧ-ке шалдыққан адамдардың тізіміне қол жеткізіп, оны желіде таратып жіберген. Колледж бен клиника аты айтылмайды.

Ресей әскері Кривой Рог орталығындағы тұрғын үйлерге баллистикалық ракеталармен соққы жасады. Облыстық әскери әкімшіліктің мәліметінше, кемінде 15 адам қаза болған, арасында балалар да бар. 50-ден астам адам жараланған. Оқиға орнынан түсірілген сурет-видеоларға қарағанда ракетада кассеталық оқ-дәрі болған. Ол балалардың ойын алаңы аумағына түскен.

Жарақат алған 39 адам ауруханаға жеткізілген.

"Жағдайы ауыр және өте ауыр адамдар бар. Дәрігерлер олардың өмірі үшін күресіп жатыр" деді әскери әкімшіліктің жетекшісі Александр Вилкул. Днепропетровск облысының жетекшісі Сергей Лысактың айтуынша, жараланғандардың ең кішісі – үш айлық нәресте.

Украина президенті Владимир Зеленский қаза болғандар арасында алты жасар бала барын айтты.

"Күн сайын Ресей соққысы. Күн сайын адамдар өліп жатыр. Мұның әлі жалғасып жатқандығының жалғыз себебі ғана бар: Ресей атысты тоқтатқысы келмейді және оған көзіміз жетіп отыр. Бүкіл әлем көріп отыр" деді Зеленский өзінің телеграм-арнасында.

Бірнеше дереккөз ракета "Магеллан" мейрамханасы аумағында жарылғанын жазды. 29 тұрғын үй бүлініп, бірше көлік өртенген. Кейбір үйлерде газ жүйесі істен шыққан.

Ресей қорғаныс министрлігі Кривой Рогқа жасалған зымыран шабуылын «қолбасшылар жиналысына жасалған жоғары дәлдіктегі соққы» деп атады. Министрліктің хабарламасында Ресей қарулы күштері «бөлімше командирлері мен батыстық нұсқаушылармен мейрамханалардың бірінде кездесу өткізген жерге» шабуыл жасағаны айтылған.

Еуропа дипломатиясының жетекшісі Кая Каллас әлеуметтік желідегі парақшасында "Кривой Рогтан қайғылы кадрлар түсіп жатыр. Ресей әскері халық тығыз орналасқан ауданға соққы жасап, нәтижесінде кемінде 14 адам, оның ішінде 6 бала да бар, қаза болды. Ресей Украинаны жойып жатыр, ол атысты тоқтатуға ынталы емес" деп жазды.

"Ойын алаңына зымыранмен соққы жасау - бұл соғыс емес, жабайылық. Қаза болғандардың отбасыларымен және өз елін ресейлік лаңкестіктен қорғайтындармен бірге. Чехия сізбен бірге" деп жазды Чехия сыртқы істер министрі Ян Липавский.

"Путиннің бітімі осы" деп жазды Литваның сыртқы істер министрі Кястутис Будрис.

2 сәуірде Кривой Рогтағы қала кәсіпорындарының біріне баллистикалық зымыранмен шабуыл жасалып, 4 адам қаза болып, 14 адам жараланған еді. Бірнеше көпқабатты тұрғын үй бүлінді.

Кривой Рог - Украинаның ірі өнеркәсіп орталығы. Онда бірнеше тау-кен өндіру, өңдеу және металлургия кәсіпорындары орналасқан.

АҚШ-тың Ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі (USAGM) Азат Еуропа/ Азаттық радиосына (АЕ/АР) қарасты орыстілді "Настоящее время"телеарнасының хабарларын таратын екі спутник жүйесімен келісімшартты тоқтатты.

4 сәуірде "Настоящее время"телеарнасы Азаттық радиосының жұмысын бақылайтын USAGM-нің әрекетінен соң Astra және Eutelsat спутник жүйелерінен хабар тарату мүмкін болмай қалғанын хабарлады. Дегенмен әзірге телеарна хабарлары Hotbird жүйесі арқылы көрсетіліп тұр. USAGM неге мұндай шешім қабылдағанын түсіндірген жоқ.

Ресей әділет министрлігі "жағымсыз ұйым"деп таныған "Настоящее время"телеарнасы көрермен өз хабарларын көру үшін басқа да цифрлық құралдарды қолданса болатынын мәлімдеді. "Телеарна негізінен Ресей, Украина, Орталық Азия, Шығыс Еуропа аймақтарынан хабар таратады.

Азат Еуропа/ Азаттық радиосы 23 елде 27 тілде хабар таратады, оның аудиториясы 50 миллионға жетеқабыл.

АҚШ президенті Дональд Трамп 14 наурызда жеті федералдық агенттікте қысқарту жүргізуді көздейтін "Федералдық бюрократияны қысқартуды жалғастыру туралы" жарлыққа қол қойды. Қысқарту ұсынылған мекемелер арасында Азат Еуропа/Азаттық радиосы медиакорпорациясына және өзге де ақпарат таратушыларға жетекшілік жасайтын АҚШ-тың ғаламдық медиа жөніндегі агенттігі де (USAGM) бар.

Жарлық жарияланғаннан кейін бірнеше сағаттан соң USAGM-нен жолданған хатта АЕР/АР қызметін қаржыландыруға деп бөлінген, АҚШ конгресі мақұлдаған гранттың тоқтатылғаны жазылған. Хатқа өз лауазымын "USAGM бас директоры міндетін уақытша атқарушы аға кеңесші" деп көрсеткен Кэри Лейк қол қойған.

Азат Еуропа/Азаттық радиосы мұны заңсыз шешім деп санап, сотқа қайырылды. Қазір USAGM-мен арада бұл іс бойынша сот жүріп жатыр.

25 наурызда АҚШ соты USAGM "өз бетінше негізсіз шешім шығарған"деген тұжырым жасап, Азат Еуропа/Азаттық радиосының уақытша тыйым салу туралы бұйрығын (TRO) шығару өтінішін қанағаттандырды. Ертесінде USAGM грантты тоқтату туралы шешімінің күшін жоятынын, бірақ бұл “USAGM-нің грантты тоқтату өкілетіне нұқсан келтірмейтінін"айтып Азат Еуропа/Азаттық радиосына хат жолдады.

Азат Еуропа / Азаттық радиосы 1 сәуірде көп қызметкерін азайтылған жалақы төленетін демалысқа жіберуге мәжбүр болғанын және USAGM-нен конгресс бөлген қаржыны күтіп отырғанын хабарлады.

25 наурызда АҚШ-тың заң шығару органы – конгрестің ондаған мүшесі ел президенті Дональд Трампқа хат жазып, АҚШ Ғаламдық медиа агенттігін (USAGM) жабуды көздейтін жарлығын жоюға үндеді. Өкілдер палатасы мүшелерінің айтуынша, жарлық USAGM-ге қарайтын Азаттық радиосы секілді ұйымдарға залал келтіріп, АҚШ қарсыластары – Ресей, Қытай, Иран және Солтүстік Корея елдеріне көмек болмақ.

Сөз бостандығын қорғау ұйымдары USAGM-нің бұл әрекетін өткір сынап, бұл әлемдегі авторитар режимдердің еркінсуіне жол береді деді.

20 наурызда 27 халықаралық журналистік ұйым АҚШ үкіметін баспасөз бостандығын қорғауға және АҚШ ғаламдық медиа агенттігі(USAGM) арқылы басқарылатын немесе қаржыландырылатын ақпарат құралдары қызметкерлерінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуге шақырып, мәлімдеме жасады.

Журналистерді қорғау комитеті (CPJ) USAMGM-нің бұл шешімі Азаттық радиосымен байланысы болған көп журналиске қауіп төндіретінін мәлімдеді.

CPJ-мен қоса PEN America, "Шекарасыз тілшілер"және басқа да журналистерді қорғау ұйымдары қол қойып, АҚШ конгресіне жөнелткен хатта "USAGM-мен байланысы бар журналистер саяси тұрғыда шетін тақырыптағы репортаждары үшін үлкен қоқан-лоққыға тап болады, оларға қудалау және түрме қаупі төнеді"делінген. Олар конгресті АҚШ қаржыландырған ақпарат құралдарында жұмыс істеген журналистерді қорғау бойынша "жедел шара қолдануға"шақырды.

Маңғыстау облысы Қарақия ауданына қарасты Жетібай, Құрық, Мұнайшы елді мекендерінің жұмыссыздары билікке үндеу жолдап, жұмыспен қамту орталығынан бөлінетін жұмыс орындарын әділетті әрі заңды түрде үлестіруді талап етті. Олардың видеомәлімдемесі әлеуметтік желіде тарады. Онда олар жергілікті атқарушы билік өкілдерінің аты-жөнін атап, оларды қызметтен босатуды да талап еткен.

Видеомәлімдемеде ондаған адамның Жетібай деген үлкен жазу бар ауылдың кіреберісінде тұрғаны көрінеді. Олар ұстаған үлкен плакатта "Әділетті жұмысты талап етеміз!" деген жазу бар.

Тұрғындардың сөзіне қарағанда, бұл үндеу жазылғанға дейін 3 сәуірде Жетібай кентінің орталығындағы мәдениет үйінде жұмыссыздық мәселесі талқыланып, оның соңы айғай-шумен аяқталған. (Ақпаратқа қарағанда, бір адам ашуланып өзін жарақаттаған. Алайда бұл оқиғаның жай-жапсары анықталмай жатыр).

"Ешқандай нәтиже жоқ, әкімдер өздері жан-жақта, халықтың мұң-мұқтажын тексере алмай отыр. Біз ешқандай заңсыздыққа барған жоқпыз. Халық ашынып кеткен. Келген жұмыс орындары әділетті бөлініп жатқан жоқ. Комиссия құрмай отыр" деді жиналысқа қатысқан тұрғындардың бірі Азаттыққа. Бірақ онымен кейін байланыс үзіліп, барлық сұрақтарға жауап ала алмадық.

Жетібай тұрғыны Айнұр Өтегенованың сөзінше, 12 мың халқы бар Жетібайды жұмыссыздық мәселесі қажытып жіберген.

"Келген жұмыс шынайы мұқтаж адамдарға беріліп жатқан жоқ. Үйінде жұмыс істейтін адамдары бар, жағдайы бар адамдар арасында өзара бөлісіледі. Қарапайым мұқтаж халық жұмысқа кіріп жатқан жоқ. Халықты осы нәрсе ашындырып отыр. Қара халық аш, жағдайы жоқ. Олардың үнін ешкім естімейді" деді ол.

Оның сөзінше, кешегі жиналыстан кейін тұрғындар стеласы бар ауылдың кіреберісіне шерулетіп барып, билікке үндеу жасаған. Жұмысты әділ үйлестіруді талап еткен.

Әлеуметтік желіде осы оқиғалардан бірнеше видео тарады. Солардың бірінде үлкен залға көп адам жиналғаны, бірнеше адамның ашуланған бір адамды тоқтатуға тырысып жатқаны көрінеді. Болжам бойынша, айналасындағылар өзін жарақаттығысы келген адамды олай жасамауға көндіріп жатқанға ұқсайды.

Мінберде отырған билік өкілі "халықты арандатпаңдар! Халықтың атынан шығатын біздер – жергілікті атқарушы органдар..." дейді.

Тұрғындардың сөзінше, жиналыс орта жолда осылайша айғай-шумен аяқталған.

Азаттық тілшісі 4 сәуірде Жетібай ауданы әкімдігіне хабарласты. Өзін әкімнің орынбасары ретінде таныстырған Рахат Қаратаев "жиналыста адам өзін жарақаттады" деген ақпаратты растамады. Оның сөзінше, жұмыссыздық мәселесі бар елді мекен тұрғындарына бұған дейін 200-250 мың теңгелік жалақысы бар жұмыс ұсынылған, алайда жұмыссыздар мұнай саласынан жұмыс талап еткен. "Жұмыс әділетсіз бөлінеді деген" уәжге қатысты ол нақты жауап берген жоқ.

Аудандық ішкі саясат басқармасының мәліметінше, 12,9 мың халқы бар Жетібай кентінде 2025 жылы 2146 адам жұмыссыз ретінде тіркелген. Басқарма жетекшісі Дина Сайытованың айтуынша, мұнай саласына жұмысқа тұру үшін өзге елді мекен тұрғындарының осы жақтан тұрақты тіркеу алып, жұмысқа орналасу талпынысы бұған дейін анықталған және осы жайт жағдайды күрделендіріп отыр.

Қазақстанның батысындағы Маңғыстау өңірінде жұмыссыздық мәселесі ушығып тұр. Аймақта жалақысы жақсы, тұрақты жұмыс талап еткен наразылықтар жиі болып тұрады. Жергілікті билік өкілдері "өңірдің барлық тұрғынын мұнай-газ саласына орналастыру мүмкін емес" деген жауапты жиі қайталайды.

Орталық Азия мен Еуропа одағы елдері өзара стратегиялық әріптестік орнатпақ. Бұл жөнінде Самарқанда өтіп жатқан "Орталық Азия – Еуропа одағы" саммитінен соң тараған бірлескен баспасөз хабарламасында айтылған.

"Соңғы жылдары жоғары деңгейде екіжақты байланыстар артқандықтан әрі көпжақты, аймақтық күн тәртібі жылдам өзгеріп жатқандықтан Еуропа одағы мен Орталық Азия елдерінің басшылары екі өңір арасындағы қарым-қатынасты стратегиялық әріптестік орнату жолымен жоғары деңгейге көтеруге уағдаласты" делінген хабарламада.

Саммит соңынан стратегиялық әріптестік орнату бойынша соңғы шешім қабылданбақ. Өзбекстан президенті Шавқат Мирзияев мұны "тарихи шешім" деп атады.

"Арамыздағы стратегиялық әріптестік нақты шешімдермен, жоба, бағдарламалармен толығуы керектігіне сенімдімін" деді Мирзияев.

Еуропа одағы мен Орталық Азия сауданы арттырып, "адамдар арасындағы байланысты кеңейтеді" деді Еуропа кеңесінің президенті Антониу Кошта. Ол Еуроодақ аймақтың "тұрақты дамуына инвестиция салып", оның "сенімді серіктесі болып қала береді" деді.

Бұл саммитте Еуропа одағы құны 12 миллиард еуро болатын "Ғалам қақпасы" инвестициялық пакетін ұсынды. Ол екі аймақ арасындағы транспорт байланысын арттырып, маңызды шикізат өндірісі, цифрлық байланыс, су және энергия саласындағы әріптестікті нығайтуға бағытталған.

"Бұл инвестиция екі жаққа да пайда келтіреді, себебі біздің серіктеріміз өсіп, гүлденсе, Еуропа да гүлденеді" деді Еуропа комиссиясының президенті Урсула фон дер Ляйен.

Орталық Азия – Еуропа одағы саммиті Өзбекстанның Самарқан қаласында 3-4 сәуірде өтті. Оған Еуропа кеңесінің президенті Антониу Кошта, Еуропа комиссиясының президенті Урсула фон дер Ляйен және Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан президенттері қатысты.

Еуропа одағы - 27 елдің басын қосатын саяси-экономикалық одақ. Ол АҚШ пен Қытайдан кейінгі ірі экономика саналады.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Өзбекстанның Самарқан қаласында өткен Орталық Азия – Еуроодақ саммитінде сөз сөйлеп, Еуропа оағы мен Орталық Азия арасындағы қарым-қатынасты жақсарту жолдарына тоқталды. Бұл жөнінде Ақорда хабарлады.

Тоқаев сөзінде екі аймақ арасында сауда және экономика саласында байланысты арттыру қажетін айтты және Еуропа нарығына жалпы құны 2 миллиард доллардан асатын 175 тауар түрінің экспортын ұлғайтуға дайын екенін айтты.

– Қазақстан – Еуропаға көмірсутегін жеткізетін сенімді серіктестердің бірі. Еуропа Одағы шетелден импорттайтын мұнайдың 13 пайызға жуығы біздің елімізге тиесілі. Оның басым бөлігі Каспий құбыр консорциумы (КҚК) арқылы тасымалданады. Еуропа одағы аталған консорциумның тұрақты әрі ұзақ мерзімді жұмыс істеуіне қолдау білдіріп отыр. Біз мұны жоғары бағалаймыз. Дегенмен шикізат тасымалдаудың балама жолдарын да дамытамыз, – деді Тоқаев.

Бұған қоса Қазақстан президенті жаңартылатын қуат көздері мен экологиялық таза отын жобаларын жүзеге асыруға да мән беретінін айтты.

– Total, Eni, Svevind секілді бұрыннан келе жатқан серіктестерімізбен және басқа да еуропалық компаниялармен бірге жел, күн электр стансаларының қуатын арттырып, «жасыл» сутегі өндірісі жобасын қолға алдық. Бұдан бөлек, Қазақстан Өзбекстан және Әзербайжан елдерімен бірлесіп, «жасыл» энергияны Каспий теңізі арқылы Еуропа нарығына жеткізетін біртұтас электр желісін салу бойынша ірі жобаны бастады, – деді ол.

Қазақстан басшысы күрделі геосаяси ахуалға да тоқталып, Украинадағы соғысты тоқтату бойынша келіссөз барысына қолдау білдірген.

– Қазақстан кез келген қақтығыстың бейбіт жолмен шешілуін жақтайды. Украина бойынша мәселенің күрделі екенін түсінеміз. Дегенмен шиеленіс оң шешімін табады деп үміттенеміз, – деді ол.

Саммиттен кейін жасалған бірлескен баспасөз мәлімдемесінде екі өңірдегі ел лидерлері бейбітшілік, қауіпсіздік және демократия бағыттарында бірлесе дамуға ниетті екені, заң үстемдігі мен адам құқығын сақтауға әрі қорғауға бейіл екенін танытқаны жазылған.

Қасым-Жомарт Тоқаев еуропалық компанияларды осындай жаңа жобаларды қаржыландыру үшін "Астана" халықаралық қаржы орталығының алаңын пайдалануға шақырды.

Орталық Азия – Еуропа одағы саммиті Өзбекстанның Самарқан қаласында 3-4 сәуірде өтті. Оған Еуропа кеңесінің президенті Антониу Кошта, Еуропа комиссиясының президенті Урсула фон дер Ляйен және Қазақстан, Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Түркіменстан президенттері қатысты.

АҚШ президенті Дональд Трамптың айналасындағылар Ресей президенті Владимир Путин Украинада атысты толық тоқтатуға келіспейінше оған хабарласпауға кеңес береді. Бұл жөнінде дереккөздерге сүйенген NBC News сайты жазды.

Басылым дереккөзінің айтуынша қазіргі кезде екі ел басшыларының телефон әңгімесі жоспарланбаған. Алайда олар Трамп аяқ астынан Путинмен сөйлесемін деуі мүмкін екенін жеткізді.

Америка басшысының өзі NBC News арнасына жексенбі күні Путинмен сөйлесуге оқталып отырғанын айтқан. Ол сонымен бірге Украина басшысы Владимир Зеленскийдің легитимділігіне күмән келтірген Путинге "қатты ашулы" екенін айтқан еді.

Американың үш шенеунігі NBC News арнасына кеше Ресей президентінің инвестиция-экономикалық әріптестік бойынша арнайы уәкілі Кирилл Дмитриев Ақ үйде республикашыл-конгресмендермен кездескенін айтты.

Басылым дереккөзінің айтуынша, ол сенаторлар Линдси Грэм және Маркуэйн Маллинмен кездескен. Кездесу Трамптың бастамасы бойынша өткен. Дереккөздің айтуынша, Дмитриев және сенаторлар Украинада атысты тоқтату шарттары мен Путиннің талаптарын талқылаған.

• Дмитриев – бұл Ресейдің Украинадағы басқыншылығы басталғалы бері Вашингтонға барған бірінші жоғары лауазымды ресейлік шенеунік.
• Телеарнаның жазуынша, Дмитриевке виза беру үшін Америка санциясын уақытша алып тастаған. АҚШ мемлекеттік департаменті өкілдері бұл құпия мәселе болғандықтан виза мәселелеріне түсініктеме берген жоқ.

Астана полициясы экс-дипломат Сәкен Мамашты қамауға алды. Былтыр оның әйелі 10 жылдан бері күйеуінен зорлық көріп келе жатқанын мәлімдеп, Қазақстан билігінен көмек сұрағаннан кейін бұрынғы дипломатқа қарсы қылмыстық іс қозғалған еді.

"Былтыр бұрынғы елшінің кеңесшісіне қарсы әйелін тұрақты түрде ұрып-соққаны үшін қылмыстық іс қозғалған. Полиция жедел-тергеу тобын құрған. Оқиғаның барлық мән-жайын анықтау үшін бірқатар қажетті сараптама жүргізілді. Айтарлықтай дәлелдемелік база жинақталды. Тергеу соты М.С-ны қамауға алу туралы шешім қабылдады" деп жазылған полиция хабарламасында.

Былтыр көктемде бұрынғы дипломаттың әйелінің шағымы жарияланған шақта сыртқы істер министрлігі Қазақстанның БАӘ-дағы елшісінің кеңесшісі Сәкен Мамашты елге қайтарып жатқанын хабарлаған. Ізінше дипломаттың әйелі БАӘ-дан Астанаға келіп, балаларымен бірге дағдарыс орталығына орналастырылғаны хабарланды.

Жұма күні Ресей әскері Украинаға дрондармен шабуыл жасады. Украинаның Киев облысы мен Харьков қаласы да шабуылға ұшырады.

Харьковте дрондар тұрғын үйге түсіп, кемінде төрт адам қаза болды, кемінде 35 адам зардап шекті деді қала мэрі Игорь Терехов.

Киев облысында дрондар көлік тұрағы мен автосалонға түскен, 20-дан астам көлік бүлінген. Екі адам зардап шекті деп хабарлады Украинаның төтенше жағдай жөніндегі мемлекеттік қызметі.

Түнде ресейлік дрондар Днепр, Киев және Запорожье облыстарына шабуыл жасады. Днепрде үш адам зардап шекті, тұрғын үй мен әкімшілік ғимараттан өрт шыққан. Киевте - екі адам, Запорожьеде бір адам зардап шекті.

Украина қарулы күштерінің мәліметінше, түнде Ресей әскері 78 дрон жіберген, 42-сі атып түсірілген.

4 сәуірге қараған түні Ресей аймақтарында 107 дрон атып құлатылды деп хабарлады Ресей қорғаныс министрлігі. Дрондардың көбі (34 дрон) Курск облысында жойылған, Орлов облысында 30 аппарат құлатылған.

Брянск облысының губернаторы Александр Богомаз атқылаудан шекарадағы Белая Березка ауылының тұрғыны опат болғанын айтты. Тағы бір тұрғын ауруханаға жеткізілген.

Мәскеуде үш дронның шабуылы салдарынан Домодедово, Жуковский және Внуково әуежайларында ұшақ қабылдау мен ұшыруға шектеу қойылған.

Қаржы мониторинг агенттігі (ҚМА) Biz Birgemiz Qazaqstan қорының жетекшісі Перизат Қайратқа қатысты қозғалған қылмыстық істегі кейбір мәліметтерді жариялады. Перизат Қайрат ірі көлемде алаяқтық жасады және қылмыстық жолмен алынған қаражатты заңдастырды деген күдікке ілінген.

"Перизат Қайрат 2021-2024 жылдар аралығында қайырымдылық көмек көрсету мақсатында халықтан ақша жинаған. Ол бұл қаражат мұқтаж балаларға, Палестина және су тасқынынан зардап шеккендерге көмек көрсету үшін жұмсалады деп айтқан. Тергеу амалдарының нәтижесіне сай, жалпы ұрланған қаржы көлемі 3,5 млрд теңгені құрады" деп жазылған ҚМА-ның 4 сәуір күнгі хабарламасында.

Ведомствоның хабарлауынша, күдікті қорға түскен қаражатты "өзі және анасының есепшоттарына аударып, оларды кейін зергерлік бұйымдарға, киім-кешекке, жиһаз бен саяхаттарға, жөндеу қызметтеріне, автокөлік жалдау және басқа да шығындарға жұмсаған". Тергеу болжамынша, ол тасқыннан зардап шеккендерге көмек ретінде жиналған 2,8 млрд теңге қаражатты жымқырған.

"Қылмыстық табысты жымқыру мақсатында ол 16 серіктес жеке кәсіпкерлермен металдан жасалған киіз үйлер, қайықтар, етіктер және басқа да заттарды жеткізу жөнінде жалған келісімдер жасасқан. Алайда бұл келісімдер іс жүзінде орындалмаған. Нәтижесінде миллиард теңгеден астам қаражат қолма-қол ақшаға айналдырылып, жеке мақсаттарына жұмсалған" деп жазылған ҚМА хабарламасында.

Болжам бойынша, осы соманың 72 млн теңгесі анасының есепшотына "Солтүстік Қазақстан облысындағы зардап шеккен тұрғындарға тұрмыстық техника сатып аламыз" деген желеумен аударылған, ізінше Перизат Қайрат оны "қолма-қол ақшаға" айналдырған.

Ведомствоның хабарлауынша, қаражаттың бір бөлігіне 6,9 млн теңгелік Rolex сағаты сатып алынған.

"Палестинаға көмек көрсету үшін жиналған қаражаттың бір бөлігі 2024 жылдың қаңтарында П.Қайрат «Rebel flowers» ЖШС-ін сатып алуға жұмсалған. Оның құны 23 млн теңге болса да, ол келісім-шартта күдік туғызбау үшін 2 млн теңгеге төмендетілген соманы көрсеткен. Гүл бизнесінен түскен табысы 69 млн теңгені құрады. Тергеу деректеріне сай, ұрланған қаражатқа 4 автокөлік, 4 пәтер, 2 автотұрақ орнын, үй, жер телімін және ғимарат сатып алынған. Сондай-ақ, жалпы құны 158 млн теңге болатын зергерлік бұйымдар, аяқ киім және сөмкелер тәркіленді. Жалпы құны 865 млн теңгені құрайтын қылмыстық жолмен алынған мүлікке тыйым салынды" деп жазылған хабарламада.

ҚМА бұған дейін Перизат Қайрат 1,7 млрд теңгеден астам қаржыны жымқырды деген күдікке ілінгенін айтқан еді. Қазір енді бұл көрсеткіш шамамен екі еселеніп отыр.

2024 жылы қарашада қамауға алынған Перизат Қайрат Ақмола облысындағы "Батыр" қоғамдық бірлестігіне 2021 жылы оңалту орталығын салу мақсатында ақша жинап, 22 млн теңгені жеке қажетіне жаратты деген де күдікке ілінген.

Дегенмен оның отбасымен жақын араласқан достары бұған дейін әлеуметтік желіде Перизат Қайраттың кінәлі екеніне сенбейтінін жазған.

Былтыр заңгер Жангелді Сүлейменов "Экслюзив" басылымына берген сұхбатында заңға сәйкес, сот үкімі шықпайынша адамды қылмыскер атауға болмайтынын жеткізіп, қоғамда айтылып жатқан жалаң айыптауларды сынаған. Оның сөзінше, Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қор емес - қоғамдық бірлестік, ал заң бойынша қоғамдық бірлестік жинаған қаражатты ұйым өз еркімен пайдалана алады. Заңгер "ақшаны мақсатты түрде пайдаланбау" бұл қылмыстық іс емес, азаматтық ретте арқылы қаралуы керек екенін айтқан.

Biz Birgemiz Qazaqstan қайырымдылық қоры былтыр сәуірде су тасқыны кезінде 55 мың қазақстандықтан 80 миллион теңге жинағанын хабарлаған. Перизат Қайрат тасқын кезінде "қор қаржысының жұмсалу барысы – мемлекеттің қаржы министрлігі мен Ұлттық банктің тікелей бақылауында" деп жазған.

Украина президенті Владимир Зеленский Курск операциясын Украина қарулы күштерінің Ресей басқыншылығына тойтарыс берудегі басты жетістіктерінің бірі деп атады. Оның сөзінше, бұл операция Украинаны Сумы бағытындағы Ресей басқыншылығынан қорғаған.

Зеленский мұны Сумы қаласына сапары кезінде түсірілген видеомәлімдемесінде айтты. Бейсенбі күні ол сонымен бірге Чернигов облысына да барды.

Зеленскийдің сөзінше, ол командирлермен Украина әскерінің негізгі қажеттіліктері мен қосымша жабдықтарын, техника, дрон тасымалдау, сонымен бірге Курск облысындағы операцияны жалғастырумен байланысты жедел мәселелерді талқылаған. "Соғысты басталған жеріне көшіру өте әділетті" деді Украина басшысы.

Украина қарулы күштері Ресейдің Курск облысында операциясын былтыр 8 тамызда бастаған. Украина әскері шамамен мың шаршы шақырым аумақты бақылауға алған. Биыл Ресей әскерінің қайта шабуылынан кейін украин күштері осы аумақтың басым бөлігінен айырылды. DeepState жобасының мәліметінше, Украина күштері қазір шекара аумағындағы ондаған шаршы шақырым жерді бақылауда ұстап отыр.

DeepState және ресейлік дереккөздердің мәліметінше, наурызда Украина қарулы күштері Белгород облысында шағын аумақты бақылауға алған. Қазір шайқас ресейлік екі елдімекен аумағында жалғасып жатыр: Демидовка және Поповка. Одан бөлек, Ресей әскері Украинаның Сумы облысындағы шекара аумақтарында шайқасып жатыр.

Қызылорда соты оқушы қызды жыныстық құлдықта ұстады деп айыпталған 9 адамға үкім оқыды. Сотталушының төртеуі кәмелет жасқа толмаған.

Сотталушылар 11 сынып оқушысын жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрледі және ақша бопсалады деп танылды. Оларға 4 жыл 8 ай мен 7,5 жыл аралығында түрме жазасы берілді.

Процесс жабық есік жағдайында өтті, себебі зардап шеккендер мен кейбір сотталушылар кәмелет жасқа толмаған.

Соттың хабарлауынша, сотталушылардың кінәсін оқушының жауабы, заттай айғақтар, видеожазба, WhatsApp-тағы хабарлама алмасулар, банк қағазы, сараптама нәтижесі дәлелдеген.

• Оқушы қызды жезөкшелікпен айналысуға мәжбүрледі, ірі көлемде ақша бопсалады, қинады деп айыптаған кәмелет жасқа толмаған үш адам 6 жыл 8 айға бас бостандығынан айырылды.
• Тағы бір жасөспірім ақша бопсалау бойынша кінәлі деп танылып, 4 жыл 8 ай түрмеге кесілді. Ақша бопсалауға көмектесті деп айыпталған екі ересек сотталушыға дәл осындай түрме жазасы берілді.
• Сот үш адамның әрқайсысын кәмелетке толмаған баланы жезөкшелікпен айналысуға тартты және бір топ адаммен бопсалады деген айыппен жеті жарым жылға бас бостандығынан айырды.

Бұл - қоғамда резонанс тудырған іс бойынша шыққан басты үкім. Бұған дейін өзге процестер аясында осы қылмысқа қатысы бар Қызылорданың бірнеше тұрғынына үкім шыққан. 2024 жылы қарашада ақша бопсалау бойынша айып тағылған 21 жастағы ер адамға үкім оқылды. Ол 4,5 жыл түрмеге кесілді.

Желтоқсанда тағы бір ер адам 6 жыл 7 айға сотталды. Оған оқушыны жезөкшелік пен алаяқтық бабы бойынша айып тағылды. Сол айда кәмелетке толмаған қызды жезөкшелікке тартты деген айыппен екі әйелге жеке-жеке үкім шықты. Біреуі – 4 жыл, екіншісі 4,5 жыл түрмеге кесілді.

Алты ай бойы сыныптастары, туыстары мен таныстары жыныстық құлдықта ұстаған қызылордалық оқушы қыздың оқиғасы былтыр күзде жұртшылыққа белгілі болып, қоғамда резонанс тудырды. Анасының айтуынша, олар оқушының телефонын тартып алып, оның атынан ата-анасына хат жазып, отбасылық чаттарға кіріп, интимдік жазбаларды жібереміз деп қорқытқан. Зорлық-зомбылық құрбандарына көмектесетін NeMolchiKZ қорының хабарлауынша, қылмыскерлер қызды "ата-анаңды өлтіреміз" деп қорқытып, тәнін саудалаған, қызға есірткі еккен. Жәбірленуші олардан қорқып, бұл жөнінде ата-анасына тіс жармаған.

Оқушының анасының сөзінше, қызының жыныстық құлдыққа түскенін білгеннен кейін полицияға жүгінген, алайда ол жақта оған "балаңды арнайы интернатқа береміз, ата-ана құқығынан айырамыз" деп қоқан-лоқы жасаған. NeMolchiKZ қорының айтуынша, іс көпке жария болғаннан кейін ғана алға жылжыған. Бұл ақпарат БАҚ-та жарияланғанға дейін күдіктілер бостандықта жүрген; қоғамдық резонанстан кейін олар қамауға алынды.

3 сәуірде Қазақстан сауда және интеграция министрлігі АҚШ президенті жариялаған баж салығына реакция білдірді. Бір күн бұрын АҚШ президенті Дональд Трамп әлемнің 185 елінен келетін импорттық тауарларға, арасында Қазақстан да бар, баж салығын енгізетінін мәлімдеген. Көбінің мөлшері 10 пайыздан көп. Қазақстаннан АҚШ-қа баратын тауарларға 27% баж салығы енгізілмек.

Министрліктің мәлімдеуінше, Трамп айтқан жаңа тариф Қазақстаннан АҚШ-қа экспортталатын тауарлардың едәуір бөлігіне әсері болмайды. Өйткені олар “АҚШ әкімшілігінің нормативтік актілерінде көзделген ерекшеліктер тізіміне енгізілген”.

“Қабылданған тарифтік шаралар Қазақстанның АҚШ-қа жалпы экспортының тек 4,8%-ына ғана әсер етеді. Үкімет Қазақстанға қатысты қосымша баждарды қолданбау мүмкіндігін талқылау үшін АҚШ тарапымен консультациялар жүргізуге ниетті” деп жазылған ресми хабарламада.

Ведомствоның айтуынша, Қазақстаннан АҚШ-қа негізінен шикі мұнай, уран, күміс, ферроқорытпа және өзге де тауар экспортталады.

"Бұл санаттағы өнімдер АҚШ президентінің «Тауар саудасындағы маңызды және тұрақты тапшылықты жою мақсатында өзара тариф арқылы импортты реттеу туралы» жарлығы бойынша ерекшеліктер тізіміне енгізілген тауарлардың 92 % құрайды" деп жазылған ведомство хабарламасында.

Трамп жариялаған баж салығы Қазақстаннан АҚШ-қа баратын төмендегідей тауарларға қатысты:

• фосфор (2024 жылы экспорт көлемі 15,9 млн АҚШ доллары)
• ферросилиций (12,7 млн АҚШ доллары)
• линзалар (4,1 млн АҚШ доллары)
• бидай клейковинасы (4 млн АҚШ доллары)
• аммоний нитраты (2,4 млн АҚШ доллары);

2024 жылы Қазақстан мен АҚШ арасында тауар айналымы $4,2 млрд болған. Бұл 2023 жылмен салыстырғанда 4%-ға артық (4,1 млрд АҚШ доллары). Қазақстанның АҚШ-қа экспорт көлемі 2024 жылы 30,6%-ға артып, $2 млрд жетсе, АҚШ-тан Қазақстанға импорт көлемі $2,2 млрд болған.

Қазақстандық сарапшылар АҚШ-тың баж салығын енгізетіні жөнінде мәлімдемесін әртүрлі бағалап жатыр.

Ақпан айында Жаңаөзен әкімдігі алдында аштық жариялауға оқталғаннан кейін "ұсақ бұзақылық" бойынша ұсталып, бес күнге қамалған 28 жастағы Жоламан Тұрғанбаев 3 сәуірде әкімдік алдында тағы аштық акциясын бастағанын айтты. Ұзақ уақыттан бері жұмыссыз жүргенін айтқан тұрғын кедейшілік пен тұрмыс тауқыметі өзі мен өзінің отбасын қатты қысқанын, сондықтан биліктен тұрақты жұмыс талап етіп келіп отырғанын жеткізді. Азаттыққа жіберген суретте оның әкімдік ғимаратының маңында отырғаны көрінеді.

Айтуынша, былтыр мамырда Жаңаөзенде бір топ жұмыссыз азамат тұрақты жұмыс талап етіп, бір айға жуық бейбіт шеруге шыққан. Аштық жариялаған күні оларды полиция ұстап әкетіп, 77 500 теңге көлемінде айыппұл салған.

"Қазіргі күнде айыппұл көлемі үш есеге көбейіп 232 000 теңге болды. Өзім отбасылы азаматпын. Бір балам бар, ол балам ауырады. Бір жылдай бері дәрі ішуге мәжбүр, ал менің дәрі түгілі күнделікті азық-түлік алуға жағдайым жоқ, себебі тұрақты жұмысым жоқ, яғни жұмыссызбын. Әйелім де жұмыссыз. Басымда жеке үйім жоқ, пәтер жалдап тұрамын" деді Тұрғанбаев Азаттыққа жіберген жазбаша жауабында.

Оның сөзінше, бұған дейін ол аштық жариялауға рұқсат сұрап, жергілікті атқару органдарына арыз жазғанмен рұқсат болмаған.

Азаттық онымен түскі сағат 3-ке таман сөйлескен кезде ол аппарат басшысының өзін ішке шақырып, "келісуге" тырысып жатқанын айтты.

Оның шешесі Халима Мұсаеваның сөзінше, ақпан айында қамаудан шыққаннан кейін Жаңаөзен әкімі оны әкімдікке шақырған. Онымен бірге әке-шешесі де ілесе барған. Әкім жұмыс тауып беруге "ықпал ететінін" айтқан.

"Ұлымның есепшоттары жабылып жатыр. Мойнында қарызы көп. Жұмысы жоқ. Өзі жалдамалы пәтерде отыр. "Қашан ықпалыңыз болады?" деген кезде әкім сәуірдің ортасында болады деді. Ол да белгісіз нәрсе. "Мен қазір бір жұмысқа жіберейін" деп жіберген. Ондағылар алты айға 120 мың теңгемен аламыз деген. 120 мың теңге ол ештеңеге жетпейді. Тым болмағанда 200 мыңның төңірегінде болса жақсы еді. Бұлар тұрақты жұмыспен қамтамасыз етеміз деп алып, басын алып қашып отыр" деді анасы Азаттыққа.

Азаттық тілшісі 3 сәуірде Жаңаөзен әкімдігіндегі бірнеше телефонға үзіліссіз бірнеше рет телефон соқты. Бірінде телефон тұтқасын алған хатшы және жанындағы қызметкер журналист екенін естігеннен кейін тұтқаны қоя салды. Қайта бірнеше рет хабарласқан кезде жауап болмады.

Әлеуметтік желідегі жазбаларға сүйенсек, Жоламан Тұрғанбаев ақпанда "күнкөріс қиындап, қымбатшылық қысқанына наразылық ретінде аштық жариялайтынын" айтқаннан кейін ұсталған.

Шамамен 150 мың халқы бар Қазақстанның батысындағы Жаңаөзен қаласында көп жылдардан бері жұмыссыздық мәселесі шешілмей келеді. Жұмыссыздар жергілікті биліктен тұрақты жұмыс беруді талап етіп, бұған дейін талай наразылыққа шыққан. Ал жергілікті билік өкілдері "өңірдің барлық тұрғынын мұнай-газ саласына орналастыру мүмкін емес" деген жауапты жиі қайталайды.

Еурокомиссия жетекшісі Урсула фон дер Ляйен АҚШ президенті Дональд Трамп енгізген баж салықтарына "Еуропа жауап беруге дайын" деп мәлімдеді. Өз кезегінде Қытай да "қатаң шара" қолдануға уәде берді.

2 сәуірде Трамп АҚШ-тан импортталатын тауарларға баж салығын енгізетінін мәлімдеген. Оған сәйкес, Қытайдан келетін импорттық тауарларға – 34%, Еуроодақтан – 20%, Жапониядан – 24%, Үндістан тауарларына — 26% баж салығы салынбақ. Қазақстаннан келетін тауарларға 27% баж салығы енгізілмек.

Еурокомиссия жетекшісі Урсула фон дер Ляйен аталған баж салығы Еуропаға "соққы болып тиетенін" айтып, біз бұған "жауап беруге дайынбыз" деді.

"АҚШ жариялаған ауқымды тарифтер бүкіл әлемдегі бизнес пен тұтынушыларға ауыр соққы болады. Еуропа жауап беруге дайын. Біз әрқашан өз мүддеміз бен құндылықтарымызды қорғаймыз. Біз сонымен бірге ынтымақтастыққа да дайынбыз. Текетірестен келіссөздерге көшуге ынталымыз" деп жазды ол X желісінде.

Фон дер Ляйеннің айтуынша, ол Трамптың кейбірі ғаламдық сауда жүйесіндегі кемшіліктерден «әділетсіз» пайда көреді деген пікірмен келісетіндігін жеткізді. Дегенмен оның ойынша, жаңа тариф жағдайды түзей алмайды.

Оның айтуынша, Еуроодақ болат пен алюминийге енгізілген тарифтерге байланысты АҚШ-қа қарсы жауап шараларын әзірлеп болды және «келіссөз сәтсіз болған жағдайда өз мүдделері мен бизнесін қорғау» үшін қарсы шараларды әзірлеуді жалғастырмақ.

Қытай да АҚШ енгізген салыққа жауап ретінде «қатаң шара» қабылдауға дайындалып жатыр деп мәлімдеді Қытайдың сауда министрлігінің баспасөз қызметі.

Қытайдың сауда министрлігі АҚШ-тың «субъективті және біржақты бағалауға негізделген» тарифтері халықаралық сауда ережелеріне қайшы және тиісті тараптардың заңды құқықтары мен мүдделеріне елеулі зиян келтіреді деп, АҚШ әдетіне басып «біржақты түрде сес көрсетіп отыр» деп мәлімдеді.

Қытай АҚШ-ты тарифті «тез арада алып тастауға» және «сауда серіктестерімен келіспеушіліктерді тең диалог арқылы дұрыс шешуге» шақырды.

Жезқазған қалалық соты "терроризмді насихаттады" деп айыпталған әйелді жеті жылға бас бостандығынан айырды деп хабарлады Ұлытау облыстық сотының баспасөз қызметі. Сот мәліметінше, айыпталушы Telegram арқылы терроризмді насихаттаған. Сот хабарламасынан ҚазТАГ үзінді келтіреді.

"Жезқазған қалалық соты "Б"-ны Қылмыстық кодекстің 256-бабы, 2-бөлігі бойынша кінәлі деп танып, жеті жылға бас бостандығынан айырды" деп жазылған сот хабарламасында.

Ақпаратқа қарағанда, сотталушы 2017-2018 жылдары Сирия аумағында жүріп, Telegram арқылы Ұлытау облысы Сәтбаев қаласында тұратын жақынына радикалды діни материалдап жіберіп, осылайша терроризмді насихаттаған.

Соттың хабарлауынша, сотталушы өзінің кінәсін толық мойындап, әрекетіне өкініп, соттан өзін түрмеге жібермеуді өтінген. Сот хабарламасында оның кінәсі толық дәлелденгені жазылған.

Сотталушының кәмелетке толмаған балалары қамқорлық қызметін көрсететін органдарға берілген. Сот үкімі күшіне енбеген.

Қазақстан заңнамасы азаматтарына шетелдегі қақтығыстарға қатысуға тыйым салады. Бұған дейін ДАИШ террористік ұйымына қатысы болған Сирия мен Ирактан оралған қазақстандықтардың көбі елге оралғаннан кейін сотталған еді.

АҚШ президенті Дональд Трамп 2 сәуірді "Американы азат ету" күні деп жариялап, АҚШ-қа импортталатын тауар түрлеріне өткен ғасырдан бері болып көрмеген жаппай баж салығын салатынын мәлімдеді.

Трамп журналистерге төмендегідей таблицаларды көрсетті.

Базалық тариф 10 пайызды құрайды, алайда көптеген елдер үшін бұл көрсеткіш жоғары. Мысалы, Қытайдан келетін тауарларға – 34%, Еуропа одағы елдеріне – 20%, Швейцарияға – 31%, Ұлыбритания – 10%, Израиль – 17%, Қазақстанға – 27% болды.

Аталған тізімде Ресей жоқ. АҚШ-тың сыртқы саудасында Ресейдің үлесі өте аз. Ол тіпті АҚШ-тың алғашқы 25 сауда серіктестерінің тізіміне енбеген.

2024 жылы Ресей мен АҚШ арасындағы тауар айналымы $3,5 млрд болған. Бұл 1992 жылдан бергі ең төменгі көрсеткіш. Сауда құрылымына негізінен санкцияға енбейтін тауарлар енеді: ресейлік тыңайтқыш, ядролық отын мен платина тобына жататын металдар.

Трамп сауда тосқауылдары барлық "дос" және "достық ниеті жоқ" елдерді оған сауда немесе аумақтық тұрғыда жеңілдік жасауға мәжбүр етеді деп санайды.

"Бүгін азат ету күні, – деді Трамп 2 сәуірде Ақ үйде сөйлеген сөзінде. – Бұл Америка тарихындағы ең маңызды күндердің бірі, Американың экономикалық тәуелсіздігінің декларациясы".

Президент Трамп Американы қайта ұлы әрі дәулетті елге айналдыруға уәде етті.

АҚШ – әлемдегі ең ірі экономика және бәрі онымен сауда жасағысы келеді. Трамп Американың сауда серіктестері пайда көріп отыр, өйткені олар АҚШ-қа көбірек тауар сатып, өзіне аз тауар алады және олардың тарифтері Америкадағыдан жоғары деп санайды.

Сәрсенбі күні ол "бүгінгі қадам жағдайды теңестіруге арналған" деді. Десе де, экономистер тарифтерді енгізуден барлығы ұтылатынын, соның ішінде америкалықтар да – елде импорт тауарлар ғана емес, барлық тауар қымбаттайтынын атап өтті.

АҚШ-тың сауда серіктестері де міндетті түрде "салыққа салықпен" жауап беретінін, ал соның салдарынан дүниежүзілік сауда жүйесі зардап шегіп, бүкіл әлем бойынша азаматтардың әл-ауқаты бәсеңдейтінін айтып отыр.

Еуроодақтың ұлғаю жөніндегі комиссары Марта Кос ханым "Азат Еуропа/Азаттық радиосын қорғау қажеттілігін" атап өтіп, "біз мұны қолға алмасақ, бүкіл әлем бойынша автократтарға сыйлық жасаймыз".

Еурокомиссар бұл сөзді 1 сәуір күні Страсбургте өткен Еуропарламент пікірсайысында айтты. Пікірсайыс демократиялық медиаға қолжетімділік тақырыбына арналып, Азат Еуропа/Азаттық радиосының қазіргі ахуалын қамтыды.

Дебатқа АҚШ президенті Дональд Трамптың 14 наурыздағы жарлығы түрткі болды. Бұл жарлық Азаттықтың үстінен қарайтын АҚШ Ғаламдық медиа агенттігінің ауқымын қысқартуға бағытталған.

Жарлық шыға сала агенттік басшысының аға кеңесшісі Кэри Лейк Азаттыққа хат жазып, Конгресс мақұлдаған грантты тоқтатамыз деп мәлімдеді.

Содан бері агенттік грант келісімін тоқтату жайлы шешімінің күшін жойды, бірақ Конгресс мақұлдаған қаражатты әлі бермей отыр. Салдарынан 1 сәуір күні Азаттық кей қызметкерлерін демалысқа жіберуге мәжбүр болды.

Еуроодақтың сыртқы саясат жөніндегі жоғарғы өкілі Кая Калластың атынан сөйлеген Кос: "Еуропа Одағы тәуелсіз БАҚ-қа, соның ішінде Ресей мен Беларусь медиасына пана болуы қажет. Бұл олар жұмысын жалғастырып, саяси және бизнес элитаны қадағалап, жемқорлықты әшкерелеуі үшін керек" деді.

Комиссар қиындыққа тап болған баспасөз ұйымдарының қаржы мәселесін Еуроодақ өз мойнына алуы мүмкін деген әңгімені қозғамады. Бірақ бұл идея жайлы Еуропа Парламентінің бірнеше мүшесі сөз етті.

ДАУЛЫ ТАЛҚЫ

Еуропарламенттегі ең үлкен топ – оңшыл-центристік "Еуропа халқы партиясының" мүшесі, Португалиядан сайланған Себастьян Бугальо: "Біз құп төлеп, мойнымызға жүк аламыз" деді.

"Жасылдар" тобының мүшесі, литвалық депутат Виргиниюс Синкявичюс: "Азат Еуропа/Азаттық радиосында ұзақмерзімді әрі тұрақты қаржы көзі болғанын қамтамасыз етуіміз керек. Қаржы берушілердің ішінде Еуроодақ та болғаны жөн" деді.

Коммунистік Чехословакия кезінде танымал диссидент болған, қазір "Еуропа консерваторлары мен реформашылары" тобына кіретін чехиялық депутат Александр Вондра Азаттық радиосы Иран, Беларусь және Ресей секілді репрессияшыл елдерде ақпарат таратуға көмектескенін атап өтіп, Еуроодақты осы медиаға қаражат бөлуге шақырды.

"[Азат Еуропа/Азаттық] радиосын қаржыландыруға ашық болайық және мұның қандай формада болатынын келісейік" деді ол.

Бір сағаттың дебаттың кей тұстары дауға ұласып жатты: заң шығарушылар бір-біріне дауыс көтере сөйледі.

Еуропарламенттегі популист топтардың бірқатар мүшесі Еуроодақ қаржысын Азаттық радиосына беруге қарсы шықты.

Әсіре оңшыл "Германия үшін балама" партиясының мүшесі, еуродепутат Мэри Хан Азаттық радиосы "өзін-өзі қаржыландыра алады", "Еуропа институттары медианы қаржыландырмауға тиіс" деп мәлімдеді.

Словакиядан сайланған Милан Угрик те пікір білдіріп, Еуроодақ оның орнына Словакияда қара мал шалдыққан аусыл ауруына қарсы күресіп жатқан фермерлерге көмектескені жөн деді. "Сіздің тәуелсіз медиаңыз – тәуелсіз медиа ұғымына толықтай қайшы келеді" деп қосты ол.

Угрик те, Хан да "Еуропаның егемен елдері" дейтін топқа кіреді.

Тағы оңшыл популист фракция – "Еуропа патриоттары" тобына жататын француз депутаты Жюльен Санчес бұл мәселені қозғап отырған Еуропарламент "екіжүзділік" танытып отыр деп, заң қабылдаушы институттың "АҚШ-тағы жағдайға қол сұғып отырғанын" айтты.

Дебат 3 сәуірде аяқталатын пленарлық отырыс аясында өтті. Бұл пікірсайыстың дауысқа салар қарары жоқ. Бірақ кейінгі кезеңдерде дауыс берілетін қарар ұсынылуы мүмкін. Бұл туралы Азаттыққа Еуропарламенттің бірнеше депутаты айтты. Олар жағдайды бақылап отырамыз деді.

Еуроодақ АҚШ қолдауынан айырылған немесе айырылуы мүмкін ұйымдар мен елдерге көмектесу мәселесін талқылап жатыр. Еуропа дипломатиясының жетекшісі Кая Каллас Азаттыққа берген сұхбатында осылай деп мәлімдеді.

Мәселе Азат Еуропа/Азаттық радиосы жөнінде де болып отыр.

Каллас сұхбатында Еуроодақ үшін шынайы ақпаратқа қолжетімділік маңызды екенін атап өтті. Оның сөзінше, АҚШ қолдауының азаюына байланысты қазір көптеген ұйым мен ел Еуроодақтан көмек сұрап жатыр. Сондықтан да Еуропа осы мәселені шешіп, берілетін көмек көлемін де анықтауы керек деді Еуропа дипломатиясының жетекшісі. Дегенмен ол Еуропаның барлығына бірдей көмектесуге шамасы жетпейтінін мойындау керек дегенді де меңзеген.

АҚШ-та импортталатын көліктер мен қосалқы бөлшектерге енгізілген 25 пайыздық баж салығы туралы айтқан Еуроодақ дипломатиясының басшысы бұл сөзсіз қымбатшылыққа апарады деді. Каллас Еуроодақтың да өз «жоспары барын» тілге тиек етіп, десе де сауда соғысы басталмайтынына үміт білдірді.

Украинадағы соғысты аяқтау мәселесіне қатысты сұраққа жауап берген Каллас қазіргі кезде Ресей жағынан бұған қатысты позитивті сигнал жоғын атап өтті. Калластың пікірінше, Еуроодақ Украина бойынша келіссөздерге қатысуы керек, өйткені бұл оның қауіпсіздігіне тіке қатысты және Еуропа қатыспаған кез келген келісімнің жүзеге асуы мүмкін емес.

Грузиядағы жағдайға тоқталған Каллас ондағы ахуалды "өте күрделі" деп бағалады.

"Грузия азаматтарының басым бөлігі Еуроодақты қолдайтынын және оған қосылуға ұмтылатынын білеміз. Алайда қазіргі Грузия үкіметі басқа бағытты таңдады. Мәселе біздің қандай құралдарды пайдалана алатындығымызда. Грузия үкіметіне азаматтық қоғам мен үкіметтік емес ұйымдарды қолдауға арналған қаражатты олардың еуропалық жолмен жүруіне көмектесу үшін қайта бағыттадық" деді Кая Каллас сұхбатта.

• Дональд Трамп әкімшілігі АҚШ даму агенттігін (USAID) қаржыландыруды күрт қысқарту бойынша қадамдар жасаған. Оған қоса, Ғаламдық медиа агенттігінің қызметін (USAGM) барынша қысқарту туралы бұйрыққа қол қойған. Қабылданған шешімдер USAGM жетекшілігіндегі БАҚ ұйымдарын, соның ішінде Азаттық радиосының қаржы мәселесін туындатты. Еуроодақтағы бірқатар саяси күштер Азаттық радиосын сақтап қалу қажеттігін айтқан. ЕО-да медиа ұйымды қолдау мәселесі талқыланып жатыр.
• "Настоящее Время" арнасының жазуынша, Еуропарламентте Азат Еуропа/Азаттық медиакорпорациясын қаржыландыруды тоқтату төңірегіндегі жағдайға байланысты тыңдау өтті. Депутаттардың басым бөлігі Еуроодақ Азаттық радиосына көмектесуі керек деп мәлімдеген. Әсіреоңшыл саяси топтағы депутаттар қарсы шықты. Олар Азаттық радиосын Америка пропагандасының құралы деп атап, қаражат аздығын алға тартты. Кеңейту мәселелері жөніндегі еурокомиссар Марта Кос "әлемдегі автократтарға сыйлық жасамас үшін" Азаттық радиосын қорғауға шақырып, пікірталасты түйіндеді.

Қазақстан бас прокуратурасына қарасты құқықтық статистика органының ресми сайтында Алматы қаласы Түрксіб ауданының полиция басқармасы ғимаратындағы қызметтік кабинеттердің бірінде азаптау болғаны жөнінде ақпарат пайда болды. Ақпаратқа алғашқылардың бірі болып CMN.KZ сайты назар аударды.

qamqor.gov.kz сайтындағы мәліметке қарағанда, 12 наурызда Рихард Зорге көшесіндегі №14 үйде бір топ адам азаптау қылмысын жасаған. Бұл факт бойынша іс тіркелген. Аталған ғимаратта Алматы қаласы Түрксіб ауданының полиция басқармасы орналасқан.

Азаттық Азия бас прокуратурадан түсініктеме сұрады.

"18 наурызда Алматы қаласының Түрксіб аудандық прокуратурасы «К» есімді азаматтың азапталуына байланысты Қылмыстық кодекстің 146-бабы 3-бөлігі 1-тармағы бойынша «Бір топ адамның алдын ала сөз байласып, адам азаптау» фактісі бойынша сотқа дейінгі тергеуді бастады" деп хабарлады ведомствоның баспасөз қызметі.

Қылмыстық іс аясында сараптама тағайындалған, тергеу-шаралары жүріп жатыр.

Бас прокуратура өкілдері іс бойынша қанша күдікті бары және оларға қатысты қандай да бір шара қолданылды ма, жоқ па, жұмыстарын жалғастырып жатыр ма деген сұрақтарға жауап берген жоқ.

Ақпан айының ортасында Алматының қылмыстық істер жөніндегі соты екі полицейді адам азаптағаны үшін кінәлі деп тауып, шартты түрде соттаған еді. Прокуратураның айтуынша, сот айыпталушылардың кінәларын мойындағанын ескерген.

Қазақстан азаптауға қарсы халықаралық актіні ратификациялаған. Халықаралық құқық қорғаушылар Қазақстан түрмелерінде азаптау тыйылмай отырғанына алаңдап, мұндай қылмысқа кінәлілердің көп жағдайда жазасыз қалатындығын айтқан.

Қазақстан билігі елде «азаптау қылмысына төзбеушілік» бар деумен келеді. 2019 жылдан бастап азаптау бойынша сотталғандар рақымшылық, істің ескіруі, өкіну және тараптардың татуласуы негізінде қылмыстық жауапкершіліктен босатылмайды. 2023 жылдан бастап азаптау бойынша айыпталғандарға шарты жаза берілмейді. 2023 жылдың наурызында Қазақстанда азаптауға қарсы шара ретінде түрмелер мен полиция орындарын міндетті түрде бейнебақылаумен жабдықтау туралы ереже күшіне енді.

Прокуратураның 2025 жыл қаңтарындағы мәліметіне сәйкес, елде азаптау бойынша 126 адам сотталған. Олардың алтауы шартты түрде мерзімінен бұрын бостандыққа шыққан.

Қазақстандық Адам құқығы бюросының дерегінше, 2009 жылдан бері Қазақстаннан БҰҰ-ға азаптау бойынша көп шағым түскен, бірақ Қазақстан билігі БҰҰ шешімдерінің заңды күші жоқ және тек рекомендация сипатында деп есептейді, осылайша жауапкершілікті өзіне алмайды.

Атырау қаласының әкімшілік құқықбұзушылық жөніндегі мамандандырылған соты арабша жазуы бар Қазақстан туымен суретке түскен екі қыз бен кәмелетке толмаған тағы екі қыз баланың ата-анасын әкімшілік жазаға тартты. Бұл жөнінде қалалық соттың баспасөз қызметі хабарлады.

Төрт қыздың ісі "ұсақ бұзақылық" бабы бойынша қаралды. Қыздардың бірі 15 күн әкімшілік қамауға алынды. Кәмелетке толмағандарды заңсыз әрекетке тарту жағдайды ауырлататын фактор ретінде танылды. Екінші қызға 78 640 теңге көлемінде айыппұл салынды.

Сот кәмелетке толмаған екі қыздың ата-аналарын 39 320 теңге көлемінде айыппұл төлеуге міндеттеді.

Наурыздың соңында әлеуметтік желіде бет-жүзін қара ниқабпен жауып алған төрт адамның Қазақстан туын ұстап тұрған суреті тараған еді. Қазақстан туының жоғарғы бөлігінде діни символика мен арабша жазу бар.

Кейін бұл фото 23 наурызда Атыраудағы мұз сарайы ғимаратында түсірілгені белгілі болды. Туды ұстап түскен қыздар ұсталып, полицияға жеткізілген. Онда мемлекеттік рәмізді қорлау бабы бойынша қылмыстық іс қозғалған. "Мемлекеттік рәмізді қорлау" бабы (Қылмыстық кодекстің 372-бабы) 3 мың АЕК-ке дейін (23 мың доллардан астам) айыппұл немесе қоғамдық жұмыс немесе екі жылға дейін бас бостандықтан айыру жазасын қарастырады.

Украина қорғаныс министрлігіне қарасты "Хочу жить" (Өмір сүргім келеді) орталығы Ресей жағында соғысып жүрген қазақстандықтар деп 600-ден астам адамның аты-жөнін жариялады.

Орталықтың мәліметінше, 2022 жылдан бері соғысқа 661 Қазақстан азаматы қатысқан, кемінде 78-і опат болған. Аталған орталық мәліметті Ресей әскеріндегі аты-жөні аталмаған тұлғалардан алғанын айтты.

"Қазақстанда жалдамалылық Қылмыстық кодекспен жазаланатынын атап өткіміз келеді. Ресей әскері қатарында жүріп аман қалғандар елдеріне оралған соң мүлкі тәркіленіп, 12 жылдан 17 жылға дейін бас бостандығынан айырылуы мүмкін" деп жазды орталық өкілдері.

Орталық өкілдерінің сөзінше, Орталық Азия азаматтарын Ресей әскеріне тарту негізінен үш жолмен жүреді: алдау, көп ақша береміз деп уәде беру немесе қысым көрсету.

Азаттық бұған дейін ресейлік "Вагнер" жеке меншік жалдамалы әскер тобы Қазақстанда да хабарландыру жариялап, соғысқа адам тартумен айналысқанын жазған. Ресейлік жалдамалы әскер қатарында Украинада соғысқан қазақстандықтардың нақты саны белгісіз.

Азаттық бұған дейін Ресей әскерінде соғысып жүрген қазақстандықтар туралы жазған. Тізімде олардың аты-жөндері де бар және ондағы деректер бір-бірімен сәйкес келеді.

Ақпарат құралдары 2 сәуірде Қазақстан ішкі істер вице-министрі Игорь Лепехаға осы тізім жөнінде сұрақ қойған еді.

"Біріншіден, ол цифрдың рас-өтірігін білмейміз. Қаншалықты шындыққа сәйкес келеді? Қазір қарап, тексеру керек" деді ол.

"Былтыр қанша қазақстандық сотталды?" деген сұраққа ол "арнайы сауал жіберіңіз" деп қысқа қайырды. Ал Қазақстан сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Айбек Смадияров тізім жөнінде "бұл ҰҚК құзырында" деді. Әзірге ҰҚК-дан жауап болмады.

• Ақпан айында Украина үкіметі Орталық Азиядан шыққан, Ресей күштері қатарында соғысқан 50-ден аса адам тұтқынға түскенін хабарлаған. Олардың арасында 21 қазақ бар - алтауының Қазақстан азаматтығы бар.
• Украинадағы соғыста Ресей әскері қатарында соғысып, қаза болғандар туралы да ақпарат жарияланған. 2023 жылы ақпанда Азаттық Донбасста өлген екі қазақстандықтың елге жеткізіліп, Қарағандыда жерленгенін жазған. Сол жылы наурызда Семейде 33 жастағы азамат жерленген. Ол Бахмут түбіндегі шайқаста қаза тапқан.
• 2023 жылы көктемде Ресейдің Томск мемлекеттік университетінде оқитын қазақстандық студент Марғұлан Бекеновтің анасы Альмира Бекенова Азаттықтың "Сибирь. Реалии" сайтына ұлын "Вагнер" тобы соғысқа күштеп әкеткенін айтқан. Қазақстан сыртқы істер министрлігі Марғұлан Бекенов "Вагнер" қатарына өз еркімен қосылған деді.
• 2023 жылы қарашада Қарағанды облысы Топар кентінің 34 жастағы тұрғыны Алексей Шомполов Украинадағы соғысқа қатысқаны үшін алты жыл сегіз айға сотталды.
• Азаттық Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне "Ресей үкіметі "арнайы әскери операция" деп атайтын соғыс басталғалы бері қанша қазақстандық Украинадағы майданның алғы шебіне жіберілді? Ресей жағында және Украина жағында қанша қазақстандық соғысып жүр?" деген сауал жолдаған. Министрліктен жауап болмады.

Қазақстанда шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысқан азаматты қылмыстық жауапқа тарту 2014 жылы Украинаның Донецк және Луганск облыстарында соғыс басталғаннан кейін енгізілген. Қазақстан заңы бойынша, шетелдегі қарулы қақтығыстарға қатысу, жалдамалы әскер қатарына қосылу, ондай топтарға адам жинау, материалдық көмек беру және оларды оқыту қылмыс болып есептеледі. Ондай қылмыс жасаған адам 12 жылға дейінгі мерзімге бостандығынан айырылып, мүлкі тәркіленеді. Ал егер жағдайын ауырлататын себептер болса, ол адам азаматтығынан айырылып, өмір бойына түрмеге қамалуы мүмкін.