Құқық қорғаушының анасы Ольга Колтунованың Азаттық тілшісіне айтуынша, желтоқсанның 7-і күні арнайы мамандандырылған қылмыстық істер бойынша Жамбыл облыстық соты қоғам белсендісі Вадим Курамшинді 12 жылға соттады.

- Сот 12 жыл берді. Қазір нашар сезініп тұрмын. Кейінірек хабарласыңыз, - деді Ольга Колтунова жұма күні Азаттық тілшісіне.

28 тамызда оны Тараз қалалық соты "өктемдік көрсетті" деп айыптап, бір жыл бас бостандығын шектеу жазасымен босатқан еді.

Ал 31 қазанда Жамбыл облыстық апелляциялық соты тамызда шыққан шешімнің күшін жойып, оны қайта қамауға алуға рұқсет берген еді.

Вадим Курамшин – түрмедегі тұтқындардың құқықтарын қорғау қызметімен танылған белсенді.

4 шілдеге қараған түні Ресей әскері Украинаға қарсы әуеден шабуылдайтын қару түрлерімен жаппай шабуыл жасады. Ресей күштері 539 ұшқышсыз аппарат (БПЛА) ұшырған, оның 330-дан астамы Shahed үлгісіндегі дрондар. Оған қоса бір Х-47М2 "Кинжал" аэробаллистикалық зымыранын, алты "Искандер-М/KN-23" баллистикалық зымыранын және төрт "Искандер-К" қанатты зымыранын қолданған.

Бұл жөнінде Украина қарулы күштерінің Әуе күштері қолбасшылығы хабарлады. "Шабуылдың негізгі нысанасы – Украина астанасы Киев қаласы болды. Жаудың әуе шабуылы құралдарының сегіз елді мекенге түскені тіркелді (барлығы тоғыз зымыран мен 63 дрон), оған қоса, 33 жерге әуеден атып түсірілген нысандардың сынықтары құлаған", – деп айтылған ресми мәлімдемеде.

Киевте жергілікті биліктің дерегі бойынша, әуе шабуылынан кемінде 19 адам зардап шеккен, тұрғын үйлер бүлінген.

Алдын ала мәліметтерге сүйенсек, Украинаның әуе шабуылына қарсы қорғаныс күштері 478 нысананы залалсыздандырған: олардың 270-ін атыс қаруымен жойған, ал 208-і радар бақылауынан шығып кеткен немесе радиоэлектрондық күрес (РЭК) құралдарының көмегімен құлатылған. Мысалы, 268 Shahed және басқа үлгідегі дрон, оған қоса екі "Искандер-К" қанатты зымыраны атып түсірілген. Тағы 208 дрон не радардан жоғалған, не РЭК көмегімен құлатылған.

4 шілде күні Ресейдегі "Транснефть" мұнай компаниясының вице-президенті Андрей Бадалов қазаға ұшырады. 62 жастағы топ-менеджер "таңертең өз үйінің балконынан құлаған" деген хабар тарады.

Baza басылымы көпқабатты үйдің 10-қабатындағы пәтерде тұрған Бадалов 17-қабаттағы балконнан құлаған деп жазды. Алдын ала тергеу нұсқасында қаза – "суицид" деп аталған.

Андрей Бадалов 2021 жылы "Транснефть" компаниясы вице-президенті болып тағайындалған. Оған дейін "Восход" ғылыми-зерттеу институтының бас директоры қызметін атқарған. "Транснефть" компаниясында Бадалов өндірістік-шаруашылық қызметтің цифрлық трансформациясы мен автоматтандырылуы мәселелерімен айналысқан.

Бұл – кейінгі жылдары ресейлік ірі компаниялардың топ-менеджерлері арасында қазамен аяқталған тосын оқиғалардың алғашқысы емес. Олардың көбі 2022 жылы тіркелген.

Мысалы, 2022 жылғы 1 қыркүйекте "Лукойл" компаниясы директорлар кеңесінің төрағасы Равиль Маганов та осыған ұқсас жағдайда мерт болды. Ол Орталық клиникалық аурухананың терезесінің астынан өлі табылды. Ресми ақпаратта ол "темекі тартып тұрған кезде абайсызда терезеден құлап кеткен" деп айтылды.

2024 жылғы 24 маусымда Ресей Бас прокуратурасы Мемлекеттік дума депутаты Андрей Луговойдың талап етуімен Норвегияның Хельсинки комитетін (Den Norske Helsingforskomité) Ресейге "тілектес емес ұйым" деп таныды.

Мұндай ақпаратты Луговойдың өзі хабарлады. Ол Ресейдің бас прокуроры Игорь Красновқа жолдаған үндеуінде Норвегияның Хельскинки комитетін "Совет одағы мен социалистік лагерь елдеріне қарсы әрекет еткен, Батыстың арнаулы қызметтерінің құралы" деп атады. Оның сөзінше, НХК бұл әрекеттерінде "диссидент" деп аталатын ерекше санаттағы азаматтарды қолданған.

Бұған қоса депутат Луговой Норвегияның Хельскинки комитетін "Ресей қарулы күштерінің 1990-2000 жылдары Шешен Республикасындағы және кейінгі жылдары Украинадағы іс-қимылдарынан ұқсастықтар іздеп тыраштанып жүр" деп айыптады.

Норвегияның Хельсинки комитеті – 1977 жылы Осло қаласында құрылған коммерциялық емес ұйым. Ол 1975 жылы 35-тен астам мемлекет қол қойған Хельсинки келісімдеріне сүйеніп жұмыс істейді. Бұл келісімдерде адам құқықтарын сақтау – әлем елдері арасындағы бейбітшілік пен ынтымақтастықтың негізгі шарты деп танылған.

Ресей мемлекеттік думасының депутаты, 58 жастағы Андрей Луговой кезінде әскери оқу орнын бітіріп, советтік қауіпсіздік комитетінде (КГБ) қызмет атқарған. Британ тергеушілері мен Еуропаның адам құқықтары жөніндегі соты (ECHR) Андрей Луговойды Ресей қауіпсіздік қызметінің бұрынғы офицері Александр Литвиненконың қазасына күдікті ретінде көрсеткен. Ресей президенті Владимир Путин мен оның билігін сынаушы ретінде танылған Александр Литвиненко 2006 жылы Лондонда қастандықпен у беріп өлтірілген.

Луговой өзіне тағылған айыптауларды үзілді-кесілді жоққа шығарып, оларды "саяси астары бар, ешқандай негізсіз жала" деп атаған.

АҚШ билігі 2017 жылы Андрей Луговойды "Магнитский тізіміне" қосқан.

Ресей сыртқы істер министрінің орынбасары Андрей Руденко "Талибан" қозғалысы бақылауындағы Ауғанстанның Ресей Федерациясындағы жаңадан тағайындалған елшісі Гүл Хасаннан сенім грамоталарының көшірмелерін қабылдады.

Мұндай ақпаратты 3 шілде күні Ресей сыртқы істер министрлігі хабарлады.

Осылайша Ресей әлемнің көптеген елінде террористік ұйым ретінде тыйым салынған "Талибан" қозғалысы жариялаған Ауғанстан Ислам Әмірлігін әлемде бірінші болып ресми түрде мойындады.

Қазір Ауғанстанның Мәскеудегі елшілігі ғимаратына "Талибан" қозғалысы енгізген Ауғанстанның мемлекеттік туы ілінген.

Бейсенбі күні Ресейдің Кабулдағы елшісі Дмитрий Жирнов Ауғанстанның сыртқы істер министрінің міндетін атқарушы Әмір Хан Муттакиге жолықты. Кездесуде елші Жирнов Муттакиге Ресей үкіметі Ауғанстан Ислам Әмірлігін ресми түрде мойындайтыны туралы Мәскеудің шешімін табыс еткен.

"Талибан" қозғалысы Ресейде 2003 жылы террористік ұйымдар қатарына енгізілген еді. Ресей сотының қаулысында тәліптердің Шешенстан мен Орталық Азия елдеріндегі заңсыз қарулы топтармен байланысы бары және террористік топтармен тығыз қарым-қатынас жасайтыны жазылған болатын. Ресей сол кезде Ауғанстанда "Талибанға" қарсы операция жүргізген АҚШ пен оның одақтастарына белгілі бір дәрежеде қолдау көрсеткен.

Осыдан тура бір жыл бұрын, 2024 жылдың 4 шілдесі күні Шанхай ынтымақтастығы ұйымы саммитінің қорытындысына арналған баспасөз мәслихатында Ресей президенті Владимир Путин Талибан қозғалысын "Мәскеудің терроризммен күрес бойынша одақтасы" деп атаған. Сол жылы желтоқсан айында Ресей Мемлекеттік думасы Талибанды террористік ұйымдар тізімінен алып тастауға мүмкіндік беретін заң жобасын қабылдады.

Ал биыл 17 сәуірде, Ресей Жоғарғы соты Талибанның қызметіне салынған тыйымды ресми түрде алып тастады.

Ауғанстанды іс жүзінде билеп отырған "Талибан" үкіметін халықаралық қауымдастық мойындамаса да, бірсыпыра ел де-факто олармен белгілі бір дәрежеде қарым-қатынас орнатқан. Кейінгі жылдары Орталық Азиядағы постсоветтік мемлекеттер де "Талибан" қозғалысымен сауда-экономикалық байланысын дамытуға тырысып келеді.

Қазақстанда "Талибан" қозғалысы сот шешімімен "террористік ұйым" деп танылып, ұзақ уақыт бойы тыйым салынған ұйымдар тізімінде болған еді. Былтыр маусымда президент Қасым-Жомарт Тоқаев "Қазақстан тәліптер режимін террорлық ұйымдар тізімінен алып тастады. Өйткені қазіргі Ауғанстанмен сауда-экономикалық ынтымақтастықты дамыту маңызды әрі бүгінгі режим ұзақмерзімді фактор болады деп ойлаймыз" деп мәлімдеген.

2021 жылы мамырда АҚШ бастаған Батыс елдері коалициясы Ауғанстанда 20 жыл болған әскерін шығаруды бастаған. 1996-2001 жылдар аралығында Ауғанстанда билік құрған "Талибан", АҚШ пен одақтастарының әскері ел аумағынан толық шығып үлгермей жатып, аудандар мен қалаларға қайта бақылау орнатты. 2021 жылғы 15 тамызда тәліптер Кабулға кіріп, билікті өз қолына алды. Ол кезде Ресейдің дипломатиялық өкілдігі сияқты, Қазақстанның Кабулдағы елшілігі де жұмысын тоқтатпаған.

"Талибан" билікке қайта келген соң Ауғанстанда біртіндеп шариғат ережелерін енгізе бастады. Бұл елде адам құқығы, бірінші кезекте әйел құқығы жаппай бұзылып жатқаны жөнінде ақпарат жиі жарияланады. Тәліптер қыз балалардың білім алу, әйелдің қоғамдық орында жүру және жұмыс істеу құқығын шектейді. "Талибан" саясатымен келіспегендер қатаң қудаланады.

БҰҰ әйелдер құқығы бұзылып жатқан Ауғанстандағы жағдайды "гендерлік апартеидке" теңеген әрі адамзатқа қарсы қылмысқа жатқызған.

Халықаралық Human Rights Watch (HRW) құқық қорғау ұйымы "Талибан" қозғалысы Ауғанстандағы әйел құқығы ахуалын айтарлықтай дағдарысқа ұшыратты деп мәлімдеген.

АҚШ Конгресінің төменгі палатасы президент Дональд Трамп ұсынған салықтар мен мемлекеттік шығындар туралы заң жобасын мақұлдады. Бейсенбі күні Өкілдер палатасында дауысқа қойылған заң жобасы аз ғана басымдықпен қабылданды – 218 адам қолдап, 214 адам қарсы дауыс берген.

Заңда әскери шығындарды ұлғайту, мигранттарды жаппай депортациялауға қаржы бөлу және жиынтығы 4,5 триллион доллар болатын салық жеңілдіктерін ұзарту қарастырылған. Сонымен қатар, федералдық азық-түлік көмегі мен аз қамтылғандарға арналған Medicaid мемлекеттік медициналық сақтандыру бағдарламасы секілді әлеуметтік бағдарламаларды қатты қысқарту көзделген. Кейбір есептеулер бойынша, осы өзгерістердің салдарынан 17 миллиондай америкалық азамат медициналық сақтандырудан айырылуы мүмкін.

Демократтардың наразылығына және кейбір республикашылдардың күмән келтіргеніне қарамастан, Өкілдер палатасының спикері Майк Джонсон заңның қабылдануына қол жеткізе алды. Мұндай нәтижеге конгрессмендермен жүргізілген келіссөздер мен Трамптың тікелей араласуы да әсер етті.

Шығындарды қаржыландыру ішінара жасыл энергетика мен электромобильдерге берілетін субсидияларды жою есебінен жүргізілмек. Бұл шешім осыған дейін президенттің одақтасы болып келген белгілі миллиардер әрі кәсіпкер Илон Маск пен Трамп арасындағы жария дауға себеп болды.

Маск субсидияларды жоюды "болашаққа балта шабу" деп атап, Ақ үйді әлеуметтік желілерде қатты сынға алды. Егер бұл заң қабылданатын болса, АҚШ-тың мемлекеттік қарызы күрт өседі деп ескертті Маск.

Трамп жаңадан қабылданған заңды "АҚШ тарихындағы ең маңызды заңдардың бірі" деп атады. Ол заңға 4 шілде, АҚШ-тың Тәуелсіздік күні қол қоятынын мәлімдеген.

Бейсенбі, 3 шілде күні АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей президенті Владимир Путин телефонмен бір сағатқа жуық сөйлескен.

Кремль таратқан мәліметте Трамп Украинадағы соғыс іс-қимылды мүмкіндігінше тезірек тоқтату мәселесін тағы да көтергені айтылған. Бұған жауабында Путин Ресейдің келіссөз жүргізуге дайын екенін, бірақ Мәскеу "СВО" (арнаулы әскери операция, Ресей билігі Украинаға қарсы соғысын осылай атайды - ред.) алдына қойған мақсаттардан бас тартпайтынын мәлімдеген.

Трамптың айтуынша, бұл мәселе бойынша екеуінің телефон әңгімесінен "ешнәрсе өнбеген". Трамп Украинадағы жағдай "көңіл көншітпейтінін" айтты.

Журналистердің қойған сұрағына берген жауабында Трамп АҚШ Украинаға көп қару бергенін, қазір де жалғастырып жатқанын және көмектесуге тырысатынын айтты. Алайда, Джо Байден әкімшілігі Украинаға қару бере отырып, "елді қару-жарақсыз қалдырды" деп бұрынғы билікті сөккен Трамп "бізде өзімізге де жеткілікті қару барына сенімді болуымыз керек" деп мәлімдеді.

Ресей мен Украина делегацияларының Стамбұлдағы келіссөздерінің үшінші кезеңі нақты қашан өтетіні талқыланбаған, Трамп пен Путиннің жеке кездесу өткізу мүмкіндігі туралы да сөз болмаған.

Келіссөздер барысында Иран, Сирия және Таяу Шығыс аймағындағы жағдай да талқыланған.

Путин Трампты 4 шілдеде атап өтілетін АҚШ-тың Тәуелсіздік күнімен құттықтап, "АҚШ мемлекеттік құрылымының қалыптасуында Ресейдің де белгілі бір рөл атқарғанын" айтқан.

Путин Ресей мен АҚШ арасында екі елдің дәстүрлі құндылықтарын насихаттайтын фильмдер алмасуды ұсынған. Ресей президентінің көмекшісі Юрий Ушаковтың айтуынша, Трамп бұл идеяны оң қабылдаған. Ушаков екі президенттің қайсысы телефон әңгімесін бірінші аяқтағанын "нақты айту қиын" екенін, өйткені "соңғы болып аудармашылар тұтқаны қойғанын" айтты.

Бұл – Трамп биыл қаңтарда АҚШ президенті лауазымына кіріскелі бері Путин екеуінің арасындағы алтыншы телефон әңгімесі болды. Бұған дейін екеуі 14 маусымда телефонмен сөйлескен, ол әңгіме де шамамен бір сағатқа созылған. Президенттердің алғашқы екі телефон әңгімесі екі сағаттай уақытқа жалғасқан еді.

Украина президенті Владимир Зеленский бейсенбі күні Данияға сапары барысында жақын арада АҚШ президенті Дональд Трамппен сөйлесетінін хабарлады. Оның сөзінше, негізгі тақырып – АҚШ-тың Украинаға әскери көмегінің, атап айтқанда Patriot әуе шабуылынан қорғаныс жүйелеріне арналған PAC-3 зымырандарының көлемі жайлы болмақ.

Әзербайжан астанасында құқық қорғау органдары ұстаған ресейлік "Sputnik" ақпарат агенттігінің Әзербайжан филиалының бес қызметкері елден шықпау туралы қолхат беріп, бейсенбі күні қамаудан босап шықты.

Мұндай шешім тек Әзербайжан азаматтығы бар агенттік қызметкерлеріне қатысты қабылданды. Ал содан екі күн бұрын тұтқындалған филиалдың атқарушы директоры Игорь Картавых пен шеф-редактор Евгений Белоусов абақтыда отыр.

"Sputnik Әзербайжан" агенттігі қызметкерлерінің қамауға алынуы Мәскеу мен Баку арасындағы дипломатиялық дау-дамайдың бір бөлігіне айналды. Бұл жанжал Ресейдің Екатеринбург қаласында күш құрылымдары әзербайжан диаспорасы өкілдерін адам өлтіру қылмысына қатысы болуы мүмкін деген күдікпен ұстаған кезде олардың екеуі қаза тапқан соң басталған.

Бұған жауап ретінде Әзербайжан билігі ел аумағында жүрген Ресей азаматтарын ұстай бастады. 1 шілде күні "Sputnik Әзербайжан" қызметкерлерінің үйлерінде тінту жүргізіліп, 7 адам тұтқындалды.

Бұған қоса, Әзербайжанға Ресейден барып, сол елде тұрып жатқан сегіз IT-маман да қамауға алынды. Олар "кибералаяқтықпен" және "Ираннан есірткі тасумен" айналысқан "ұйымдасқан қылмыстық топтың" мүшелері деген күдікке ілінгені айтылды. Сотқа жеткізілген кезде түсірілген бейнекөріністерде олардың бет-жүзі ісіп, көгеріп, қанталап кеткені байқалды.

Бейсенбі, 3 шілде күні Мәскеуде Әзербайжан тумасы Вагиф Сулейманов ұсталды. Ресейлік телеграм-арналар оны "қылмыс әлеміне ықпалы бар" адам деп сипаттады. Сулейманов үш айдан кейін Әзербайжанға депортацияланады деген ақпарат айтылды.

Ресейдің Курск облысында осы елдің әскери-теңіз күштері бас қолбасшысының орынбасары, генерал-майор Михаил Гудков қаза тапты. Әскери басшының қазасын растаған Ресей қорғаныс министрлігінің мәліметінше, Гудков 2 шілде күні Курск облысының шекараға жақын бір ауданында жауынгерлік міндетін орындау барысында қаза болған.

Мұның алдында Приморье өлкесінің губернаторы Олег Кожемяко генерал Гудковтың мерт болғанын хабарлаған. Оның айтуынша, Гудков "офицерлік борышын қарулас әріптестерімен бірге орындау кезінде қаза тапқан". Қаза болғандар арасында Кожемяко офицер Нариман Шихалиевтің де есімін атады.

Бірқатар телеграм-арналар Гудков Украина қарулы күштерінің ресейлік командалық пунктке жасаған шабуылы нәтижесінде он офицермен бірге қаза тапқан деп жазды. Оқиға Ресей мен Украина шекарасына жақын орналасқан Коренево кенті маңында болған.

"Тайфун" деп аталатын бүкілресейлік теңіз жаяу әскері қоғамдық бірлестігі жариялаған қазанамада (қазір ол парақша "ВКонтакте" әлеуметтік желісінде ашылмай қалды) 2 шілде күні Украина қарулы күштері 155-жеке теңіз жаяу әскері бригадасының командалық пунктіне зымыранмен шабуыл жасағаны айтылған. Коренево маңында төрт зымыран түскені тіркелген. Соның салдарынан оннан астам адам қаза тапқан, олардың арасында Михаил Гудков пен бірнеше жоғары лауазымды офицер болған.

• Генерал-майор Михаил Гудков бұған дейін Тынық мұхиты флотының 155-жеке гвардиялық теңіз жаяу әскер бригадасын басқарған. 2025 жылғы наурыз айында ол Ресей әскери-теңіз күштері бас қолбасшысының орынбасары қызметіне тағайындалды – бұл туралы Ресей президенті Владимир Путин "Архангельск" атом сүңгуір қайығы экипажымен кездескен кезде хабарлаған еді. Михаил Гудковқа "Ресей батыры" және "Приморье батыры" атақтары берілген.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы қоғамдық орында ниқабқа тыйым салатын үкімет шешіміне қатысты мәлімдемесін ресми сайтында жариялады.

Діни басқарма мәлімдемесінде қоғамдық орында адамның бет-әлпетін толық жабатын киім (оның бірі ниқаб) киюге тыйым салатын шешім "қандай да бір діни сенімді немесе жеке таңдауды шектеу үшін емес, ең алдымен қоғамдық қауіпсіздікті қамтамасыз ету қажеттілігінен туындап отырғаны" айтылған. ҚМДБ қазіргі кезде әлемнің көптеген елі, оның ішінде мұсылман елдері де қауіпсіздік мақсатында осындай ұстаным қабылдап жатқанын айтқан.

"Құран аяттары мен хадисте баяндалғандай, әйел кісілер бет-жүзін жабуға немесе бүркемелеуге міндеттелмеген. Бұл халқымыздың дәстүрінде де көрініс таппаған", – деген мұсылмандар діни басқармасы мәлімдемесінде.

Қоғамдағы тұрақтылық, ынтымақ пен бірлікті басты құндылықтардың бірі деп бағалайтынын, ислам діні де қоғаммен жарасымды өмір сүруді, тәртіпке бағынып, мемлекеттің тыныштығына үлес қосуды насихаттайтынын айта келе, діни басқарма жамағатты "заңға түсіністікпен қарап, ортақ игілік жолында бірлікті бекемдеуге" үндеген.

30 маусым күні Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев қол қойған "Құқық бұзушылықтың алдын алу туралы" заңға енгізілген өзгерістер көпшілік жерде адамның бетін тұмшалайтын ниқаб пен пәренжі сияқты діни киімдерді киюге шектеу қояды. Құжатты әзірлеген ішкі істер министрлігі заңға бұл өзгеріс қауіпсіздік мақсатында енгізіліп отыр деп түсіндірген.

АҚШ Украинаға әскери көмектің барлық түрін жеткізуді тоқтатқан жоқ, тек кейбір зымыран түріне қатысты шектеу бар. Бұл туралы сәрсенбіде Вашингтондағы брифинг кезінде АҚШ мемлекеттік департаментінің өкілі Тэмми Брюс мәлімдеді.

"Біз Украинаға қару-жарақ жіберуді тоқтатқан жоқпыз", – деген Брюс. Оның сөзінше, АҚШ қорғаныс министрлігінде Украинаға көмектесудің "сенімді баламалары" жеткілікті.

The Economist басылымы сөйлескен украин шенеуніктері АҚШ бүкіл көмекті – соның ішінде снарядтар мен қосалқы бөлшектерді жеткізуді де тоқтатқанын айтқан.

1 шілде күні CBS және NBC News агенттіктері дереккөздеріне сүйеніп, Пентагон басшысы Пит Хегсет Украинаға кейбір оқ-дәрілерді – оның ішінде Patriot әуе қорғанысы жүйесіне арналған ондаған зымыран да бар – жеткізуді тоқтату жайлы бұйрық бергенін хабарлаған. Оған АҚШ армиясы қорларындағы қару-жарақтың азайып бара жатқаны себеп болды делінген. Bloomberg дереккөздерінің сөзінше, АҚШ-тың бұл шешімі еуропалық шенеуніктерді айран-асыр қалдырған.

CBS телеарнасының Ақ үйдегі дереккөздері қару-жарақ жеткізуді тоқтату Украинаға ғана емес, басқа да елдерге әсер еткенін, Пентагон АҚШ қаруын алатын барлық елдер бойынша ауқымды тексеру жүргізіп жатқанын айтқан. Осылайша Вашингтон алдыңғы әкімшілік кезінде қабылданған басымдықтар "Американың мүддесіне сай" келетіні я келмейтінін анықтауды көздеп отыр.

Politico басылымы алты дереккөзге сүйеніп, Киев Вашингтоннан Еуропаға Украина қарулы күштеріне деп америкалық қару-жарақ сатып алуға рұқсат беруін сұрамақшы екенін хабарлады. Басылым сөйлескен адамдардың мәліметінше, Еуропадағы бірнеше мемлекет АҚШ-тан Украинаға қажет қару-жарақ сатып алу мүмкіндігін қарастырып жатыр. Бұл шығындар жуырда Гаагада өткен НАТО саммитінде бекітілген одақтас елдердің қорғанысқа бөлетін қаражатының құрамына кірмек. Алайда түпкілікті шешім әлі қабылданбаған.

• NBC News дерегінше, АҚШ Patriot әуе шабуылынан қорғаныс жүйесіне арналған ондаған зымыранды, мыңдаған 155 мм артиллерия снарядтарын, 100-ден астам Hellfire зымыраны мен басқа да қару-жарақты жеткізуді кейінге қалдырған. Телеарна дереккөздері қару-жарақтың бір бөлігі Еуропада, Украинаға жөнелтуге дайын тұрған кезде, Пентагон басшысы әлгіндей бұйрық берген деп хабарлады.

АҚШ-тағы Колумбия округі сотының судьясы Ройс Ламберт Азат Еуропа / Азаттық радиосы (RFE/RL) медиакорпорациясының Ғаламдық медиа жөніндегі агенттікке (USAGM) қарсы шағымы аясында берген уақытша тыйым салу жөніндегі өтінішін (TRO) қанағаттандырды.

Қаулыда сот USAGM-нен АҚШ конгресі маусым айына деп бөлген бюджет ақшасын дереу төлеуді талап етті және агенттік Азаттық радиосымен келіссөзге баруға асықпай, "оған бөлінген қаржыны соттың араласуынсыз төлеуге де құлықсыз" болып отырғанын ескертті.

Бұл шешім Азаттық радиосы алғашқы радиохабарын жариялағанының 75 жылдығы қарсаңында шығып отыр. 1950 жылғы 4 шілдеде Азаттық "темір перденің" ар жағы – Чехословакияда алғаш рет сынақ трансляциясын жасаған.

Азат Еуропа / Азаттық радиосының президенті әрі бас директоры Стивен Капус бұл жөнінде: "Бұл шешім – USAGM-ді біздің жұмысымызды жалғастыруға қажет қаржыны бөлуге міндеттеудегі маңызды құқықтық жеңіс. 75 жылдық ғұмырында Азат Еуропа / Азаттық радиосының қажеттігі көп рет дәлелденді, олардың соңғысы – Таяу Шығыстағы дағдарыс. Бұл жолы миллиондаған ирандық біздің Тегеранның мемлекеттік пропагандасына бағынбайтын уақтылы әрі тексерілген репортаждарымызды көрді. Біз қазір де өзімізге АҚШ конгресі жүктеген міндеттерді орындау мақсатында USAGM басшылығымыен әдеттегідей тікелей және конструктив диалогқа әзірміз".

Азат Еуропа / Азаттық радиосы қазіргі қаржы жылының екінші жартысы – сәуір-қыркүйек аралығындағы қаржысын беруді талап етіп биыл наурызда USAGM-ді сотқа берген.

Мұның алдында 14 наурызда АҚШ президенті Дональд Трамп USAGM агенттігінің және оған қарасты ақпарат құралдарының жұмысын "заңда көзделген шеңберге дейін" қысқарту туралы жарлық шығарған.

Азат Еуропа / Азаттық радиосы – әлемнің 23 еліндегі көрермен мен оқырман саны 50 милллионнан асатын тәуелсіз халықаралық медиакорпорация. Ол бұрынғы Совет одағының барлық дерлік еліне, сондай-ақ Иран, Ауғанстан, Пәкістанға және Шығыс Еуропа елдеріне хабар таратады.

Ғаламдық медиа жөніндегі агенттік (USAGM) – АҚШ-тың шетелде хабар тарататын медиаұйымдарының жұмысын үйлестіретін мемлекеттік мекеме.

Қаржы жағдайы нашарлағанына қарамастан Азаттық радиосы жұмысын тоқтатқан жоқ, дегенмен медиакорпорация ақша үнемдеп, қызметкерлерінің бір бөлігін аз ақша төленетін демалысқа жіберіп, штаттан тыс қызметкерлерімен келісімдерін тоқтатып, контент көлемін едәуір азайтуға мәжбүр болды.

Алматы облысының қылмыстық істер жөніндегі ауданаралық соты "Қазселденқорғау" мемлекеттік мекемесінің бұрынғы басшысы, Жамбыл облысының бұрынғы әкімі және Қазақстанның Қырғызстандағы бұрынғы елшісі Кәрім Көкірекбаевқа айыптау үкімін жариялады. Оның орынбасары болып істеген Әділет Ақатаев пен кәсіпкер Андрей Поплавский де заң алдында жауапқа тартылды.

Сот тыңдауына қатысқан алқа билер үшеуі де айыпты деген ұйғарым шығарды.

• Кәрім Көкірекбаев 12 жылға бостандығынан айырылды;
• оның орынбасары болған Әділет Ақатаев пен мердігер кәсіпкер Андрей Поплавский (жоспарланған жұмыстарды орындамағаны үшін) әрқайсысы 11 жыл түрме жазасын алды;
• сот үшеуін де мемлекеттік қызметте лауазымды қызмет атқару құқығынан өмір бойына айырды.

Сот үкімі заңды күшіне әлі енген жоқ.

Көкірекбаев пен Ақатаевқа 800 мың АҚШ доллары көлемінде пара алған деген айып тағылды. Ал Bazis Construction Infr компаниясының бас директоры пара бергені үшін жауапқа тартылды.

2022 жылдың желтоқсан айында Қазақстанның Сыбайлас жемқорлықпен күрес қызметі Кәрім Көкірекбаевтың ұсталғанын хабарлаған. Ол кезде Көкірекбаев "Қазселденқорғау" мемлекеттік мекемесінің басшысы болатын.

2023 жылы мамыр айында Сыбайлас жемқорлықпен күрес қызметі қылмыстық іс бойынша күдіктілер кәсіпкерлерді "қанатының астына алып, "Қорғас өзені арнасын қалыптастыру және қорғаныс құрылымдары", "Ақсай өзені жағалауын бекіту және бөгеттер салу" нысандары бойынша жұмыстар атқарылғаны жайлы актілерге қол қою үшін ірі және аса ірі көлемде пара алған деген айыптар тағылғанын жария етті.

2024 жылдың маусым айында алқа билердің қатысуымен өткен сот Кәрім Көкірекбаевты қылмыстық істегі барлық айыптаулар бойынша ақтаған. Ал оның орынбасары мен Bazis Construction Infr компаниясы филиалының директоры пара алған және берген деген айыптармен ұзақ мерзімге сотталды.

Алайда сол жылдың шілде айында бұл үкім жойылды. Оған алқа билерге сұрақтар қойылғанда заң талаптары бұзылған, айғақ-дәлелдердің жарамдылығы дұрыс бағаланбаған және үкімнің сипаттамалық бөлігі резолюциялық бөлігіне сай емес деген себептер айтылған.

67 жастағы Кәрім Көкірекбаев 2019-2022 жылдар аралығында "Қазселденқорғау" мекемесінің төрағасы болған. Оған дейін Қазақстанның Қырғызстандағы төтенше және өкілетті елшісі, 2013 жылғы желтоқсаннан 2018 жылғы қаңтарға дейін Жамбыл облысының әкімі қызметтерін атқарған.

Төтенше жағдайлар министрлігіне қарасты "Қазселденқорғау" мемлекеттік мекемесі сел, қар және топырақ көшкіні сияқты табиғи апаттардың алдын алу, олардың салдарын жою, бақылау және ескерту қызметтерін қамтамасыз ету жұмыстарын атқарумен айналысады.

Қарақалпақстан астанасы Нөкісте қантөгіске ұласқан жаппай наразылықтардан бері үш жыл өтті. Осыған орай бірқатар халықаралық ұйымдар Өзбекстан билігін зорлық-зомбылыққа жауапты адамдарды жауапқа тартуға және қаза тапқандар мен зардап шеккендерге қатысты әділдікті қамтамасыз етуге шақырып, тағы да үндеу жасады.

Human Rights Watch халықаралық құқық қорғау ұйымының Орталық Азия бойынша зерттеушісі Мира Риттман Нөкістегі қайғылы оқиғалардан бері үш жыл өтсе де, жауапкершілік мәселесі әлі шешілмегенін айтты.

"Өзбекстан үкіметі 2022 жылдың шілде айында Қарақалпақстанда болған оқиғаларды жасырып, ұмыт қалдырғысы келеді. Алайда наразылық білдірген халыққа шамадан тыс күш қолдану және адамдардың қаза табуы сияқты заң бұзу оқиғалары үшін жауапқа тарту талабы үш жыл бұрынғыдай қазір де өзекті болып қала бермек. Оқиғалардан кейін АҚШ, Еуропа одағы, Ұлыбритания және БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі жоғары комиссары сында халықаралық серіктестер ресми Ташкентті тәуелсіз тергеу жүргізуге шақырды. Сондықтан олардың бұл талапты қайта жаңғыртып, Қарақалпақстандағы құқық бұзушылықтарға кінәлілерді жауапқа тартуға және Дәулетмұрат Тәжімұратовты босатуға үндеуі өте маңызды болмақ", – деді Риттман.

2025 жылғы 1 шілдеде CIVICUS Monitor платформасында жарияланған есепте, Адам құқықтары бойынша халықаралық әріптестік ұйымы (IPHR) мен Орталық Азиядағы адам құқықтары қауымдастығы (AHRCA) қарақалпақ белсендісі Дәулетмұрат Тәжімұратовтың тағдырына қатты алаңдайтынын білдірді.

Есепте Тәжімұратов түрмеде азаптаудан, қорқытып-үркіту мен қорлаудан көз ашпай отырғаны айтылған.

"16 жылға бостандығынан айырылған адвокат, журналист әрі құқық қорғаушы Дәулетмұрат Тәжімұратовтың жағдайы қатты алаңдатады. Бізге жеткен мәліметтерге қарағанда, түрме қызметкерлері мен басқа сотталғандар оны үнемі ұрып-соғып, қорлап, басқадай да азаптап, күн бермейді. 2025 жылы наурызда адвокаты Тәжімұратовтың денсаулығы мен түрмедегі жағдайына байланысты мәлімдеме жасады. Ал 2025 жылы мамырда оны қайтадан азаптап жатқаны туралы жаңа хабарлар тарады. Халықаралық сарапшылар мен құқық қорғаушылар бұл іске байланысты бірнеше рет алаңдаушылық білдірді", – деп мәлімдеді AHRCA басшысы Надежда Атаева

2022 жылы Өзбекстан билігі референдумға шығаруға ұсынған Конституцияның жаңа жобасында Қарақалпақстанның егемендігі мен Өзбекстаннан бөлініп шығу құқығы туралы баптардың болмауы Қарақалпақстанда елдің наразылығын туғызды. Сол жылы шілде айының 1-2 күндері Қарақалпақстанда мыңдаған адам көшеге шығып, Ташкенттің Конституцияны қайта жазу және Қарақалпақстанды референдум арқылы Өзбекстан құрамынан шығу құқығынан айыру жоспарына қарсылық білдірді.

Өзбекстан күштік құрылымдары наразыларды тарату үшін қару қолданып, кей деректер бойынша, 21 адам өліп, 200-ден астам адам жараланған. Көтеріліс Қарақалпақ астанасы - Нөкісте басталғандықтан, ол "Нөкіс оқиғасы" аталып кетті. Қантөгістен кейін Ташкент даулы өзгертулерді Конституцияға енгізу жоспарынан бас тартты, есесіне қарақалпақ белсенділерді Отанында да, шетелде де қудалауды күшейтті.

Қарақалпақ тілінде шығатын "Ел қызметинде" газетінің бұрынғы бас редакторы Дәулетмұрат Тәжімұратов – Қарақалпақстандағы наразылықтың жетекшілерінің бірі ретінде танылған. 2023 жылы қаңтарда Өзбекстан соты оны "конституциялық құрылымды құлатуға ұмтылған", "жаппай тәртіпсіздіктер ұйымдастырған", "билікті басып алу үшін астыртын сөз байласқан" деген айыптар бойынша 16 жылға бостандығынан айырған. Оның түрмеде азапталғаны туралы арыз-шағымдары мен халықаралық құқық қорғау ұйымдарының Тәжімұратовты қамаудан дереу босату туралы талаптары билік елеусіз қалдырды.

Журналистерді қорғау комитеті (CPJ) халықаралық ұйымы Қырғызстан президенті Садыр Жапаровты ел парламенті қабылдаған БАҚ туралы жаңа заңға вето қоюға үндеді. Бұл заң барлық басылымдарды мемлекеттік органда тіркелуге міндеттейді және шетелдік заңды тұлғаларға Қырғызстанда ақпарат құралын құруға немесе оған иелік етуге іс жүзінде тыйым салады.

Қырғыз парламенті бұл заңды 25 маусым күні қабылдаған. Депутаттар журналистердің қатысуымен екі жыл бойы дайындалған заң жобасының мәмілелі нұсқасын қабылдамай тастады. Жаңа заң уәкілетті мемлекеттік органға қай БАҚ жұмыс істей алатынын өз бетінше шешуге құқық береді.

"Қырғызстанда БАҚ-қа бұрын-соңды болмаған қысым жасалып жатқан жағдайда заңның соңғы нұсқасына репрессивті нормалардың аяқ астынан қайта енгізілуі үлкен алаңдаушылық туғызады әрі бұл өте қауіпті, – деп мәлімдеді CPJ ұйымының Еуропа мен Орталық Азия бойынша бағдарламаларының үйлестірушісі Гүлноза Саид. – Біз президент Жапаровты баспасөз еркіндігіне адал екені жайлы айтқан сөзінде тұруға және бұл заңға вето қойып, оны журналистік қауымдастықтың ұстанымдарына сай қайта қарау үшін парламентке қайтаруға шақырамыз".

Биыл сәуір айында жаң жобасының келісілген нұсқасы бірінші оқылымда қабылданған еді. Алайда маусым айының ортасында депутаттар даулы баптарды қайта енгізіп, заң жобасын жеделдетілген тәртіппен – 25 маусым күні бірден екінші және үшінші оқылымда қарап, қабылдап жіберді.

Заң жобасының қоғаммен келісілген нұсқасын дайындауға қатысқан бірнеше журналист пен медиасарапшы билікті мәмілелі нұсқаға қайта оралуға шақырып, үндеу жасады.

Егер қазіргі нұсқа бекітілсе, "қандай да бір сыни пікір немесе балама көзқарас білдіргендердің бәрі тіркеуден өте алмайды және оны жариялау мүмкіндігінен айырылады", – деп мәлімдеді қырғызстандық Media Action Platform атты бастаманың өкілі Семетей Аманбеков Азаттық радиосын берген сұхбатында. Оның пікірінше, бұл заң Қырғызстанда іс жүзінде журналистиканың жойылуына алып келмек.

Президент Садыр Жапаров осыған ұқсас заң жобасын 2024 жылы наурызда журналистер мен халықаралық құқық қорғау ұйымдарының қатаң сынынан кейін кері қайтарған.

Бұрын Орталық Азиядағы баспасөз еркіндігінің үлгісі саналған елде БАҚ туралы жаңа заң Қырғызстанда тәуелсіз журналистикаға қысым күшейіп жатқан шақта қабылданып отыр.

Өткен аптада Human Rights Watch халықаралық құқық қорғау ұйымы да Қырғызстан президентін БАҚ еркіндігі мен азаптауларды тәуелсіз қадағалауға қауіп төндіретін заңдарға вето қоюға үндеген.

3 шілдеге қараған түні Украинаның Полтава қаласына Ресей жасаған дрон шабуылы салдарынан әскерге шақыру және мобилизациямен айналысатын аумақтық орталық орналасқан ғимарат жартылай қирады.

Украина қарулы күштерінің мәліметінше, дрон түскеннен кейін ғимаратта өрт шыққан. Зардап шеккендер туралы әзірге ақпарат түскен жоқ.

Полтаваның шабуылға ұшыраған тағы бір аудынында бейбіт тұрғындар арасында қаза тапқандар мен жараланғандар бар. Олардың нақты саны анықталып жатыр. Шабуыл салдарынан тұрғын үй бүлінген.

Одесса қаласында көпқабатты тұрғын үйге дрон түскен. Ғимаратта өрт шығып, тұрғын үй қабатының жабыны опырылып қираған. Щабуыл салдарынан бес адам жараланды, арасында екі бала бар, деп жазды Одесса облыстық әскери әкімшілігінің басшысы Олег Кипер Telegram-арнасындағы парақшасына.

Украина қарулы күштері Әуе күштерінің мәлімдеуінше, Ресей бейсенбіге қараған түні Украинаға "Шахед" тектес дрондармен шабуыл жасаған. Әскерилердің мәліметінше, 52 дронның 22-сі әуеден атып түсірілген, ал тағы 18-і радиоэлектрондық күрес құралының көмегімен немесе "локациясынан ауытқып" құлаған.