Нядзеля, 14 жніўня
Чацьвёрты тыдзень у Беларусі. У мяне завяршаецца стадыя сацыяльна-культурнай рэ-акліматызацыі. Ужо ня так торгаюся ад татальнае расейшчыны на вуліцах ды ў кнігарнях, але яшчэ блытаюся ў грашох: касіркі самі цярпліва выцягваюць з майго жмутку патрэбныя ім купюры пад маё бездапаможнае мармытаньне.
Гэты тыдзень будзе пад знакам Сяргея Ланеўскага — украінца, што гаворыць па– беларуску цудоўнай ідэаматычнай моваю. За нашае 14-гадовае сяброўства ён прыходзіў да дас у Лёндан, дабраўшыся ад самога Чарнігава бяз грошай, візаў і дакумэнтаў. Адведваў мяне й у Лёване. Сам набадзяўся па шырокім сьвеце. Цяпер прыехаў сюды, прагнучы пафарбаваць нашую летню. Пабачым, але на ягоны прыезд я вельмі чакала. Асабліва цяпер, як Галька зьехала ў Гомель, пакінуўшы зеўраць дзірку ў маім жыцьці. Зь Сяргеем, як з Галькай і Каралінай, ня трэба дзяліцца падзеевай інфармацыяй. Дастаткова — і патрэбна — папросту дзяліцца сабой. А яшчэ ён адзіны чалавек, хто, як і я, ведае, што ён усё ведае. Адваротны бок Сакратавага мэдалю.
Гэта першая па вяртаньні нядзеля, што я ў Менску, і мы зь Сяргеем выпраўляемся ў царкву. Ведаю, што Андрэй Абламейка служыць па другой гадзіне ў Серабранцы, але я там ніколі не была. Айцец Казімір, здаецца, апоўдні ў Чырвоным касьцёле. Пойдзем туды. Выбіраемся са спазьненьнем, але перапоўнены добрымі намерамі. Пад польскамоўныя сьпевы спускаемся ў сутарэньні й там даведваемся ад бібліятэкаркі, што ўсходняя служба правіцца а 10-й гадзіне. Пралёт. Ну, і ладна — часу яшчэ багата, паедзем у Серабранку. Мама нам так-сяк патлумачыла, дзе тая царква. Знойдзем.
Ідзём па перакапаным бязьлюдным пляцы Незалежнасьці (ці як там ён цяпер пераназваны-перахрышчаны?), футболім надгрызены яблык (іх чамусьці гэтымі днямі шмат валяецца па горадзе). Па пустой прасторы насустрач ідзе самотная постаць. Анатоль Сідарэвіч! Ды яшчэ й кіруецца туды ж, куды й мы (з той розьніцай, што ведае, куды ідзе). Разьвярнуў нас на 180 градусаў і павёў у слушным напрамку — нібы той анёл, што выводзіць на шлях заблукалых. Падыходзім утрох да капліцы пад гукі аргану. Гэта насьцярожвае: ува ўсходнім абрадзе на багаслужбах гучыць толькі Богам створаная музычная прылада — чалавечы голас. А тут — рукатворны інструмэнт, які, да ўсяго ж, выводзіць шлюбны марш Мэндэльсона.
І праўда — ідзе лацінскае вянчаньне, а са знаёмых праяваў толькі сьпіна Эдварда Зайкоўскага. Ён нібы адчувае мой пагляд, паварочваецца, вітаецца ды скардзіцца, што стаіць тут ужо даўно, а з уніятаў — адзін Сідарэвіч. Высьвятляем, што службы сёньня няма, і, падціснуўшы хвасты, пляцемся прэчкі. Толькі ўжо ўчатырох. Схадзілі — называецца — ажно ў дзьве царквы!
Па дарозе доўжым перарваную гаворку пра цмокаў і цмоказабойцаў у розных культурах. Я цытую астравецкую легенду пра цмока Вяля з-пад вёскі Валэйкішкі, якога подступам заманілі ў пастку ды загубілі. “А як здыхаў, — падхоплівае Эдвард, — так зароў, што яго пачуў цмок пад Кракавам, Крок, і таксама падох”. “І Вы гэта ведаеце?” — зьдзіўляецца Сідарэвіч. “Дык мы гэта разам слухалі,” — кажа Эдвард, як самавідочную рэч. “Што, на мінулым тыдні? — чамусьці пытаецца Сідарэвіч. “Ды не, — мэлянхалічна адказвае Эдвард, — 15 год таму”.
І я падумала: Божа мой, і праўда, гэта было так даўна, у нейкім аддаленым мінулым жыцьці. Колькі жыцьцяў прамінула з тае пары, колькі сусьветаў нарадзілася й згасла, а нейкая часьціна мяне засталася там, у тым пікавым часе канца 80-ых — пачатку 90-ых, калі мы, як багі-стваральнікі, ваялі новую Беларусь у новых — сваіх! — прасторава-часавых вымярэньнях.
Панядзелак, 15 жніўня
Схадзілі зь Сяргеем у “Нашу Ніву,” забраць такія-сякія мае рэчы, што перадала зь Лёндану Вольга Калацкая, — рэчы, якія я там пакінула ў выніку трохдзённага бяссоннага пакаваньня сваіх набыткаў за 13 год жыцьця. Пра тое, каб усё забраць, не было й мовы — адных кніжак напакавала 15 непад’ёмных скрыняў. Але мусіла ўсё спарадкаваць, каб у маім пакоі маглі жыць іншыя людзі. У выніку ўсё, што на захаваньне, неяк пазьбірала, а на асабістыя рэчы не засталося часу: самыя патрэбныя засталіся ляжаць на ложку, на стале ды на падлозе. І вось нарэшце некаторая іх частка са мною ўзьядналася. Як мне транспартаваць усё сваё сюды, для мяне застаецца загадкаю.
У “Нашай Ніве” было вельмі прыемна пабачыцца з Андрэем Дыньком. Калісьці, у тым самым далёкім мінулым жыцьці, Андрэй быў фэнамэнальна падрыхтаваным студэнтам на выключна непадрыхтаваным курсе. Ягоны курс быў самым складаным у маім выкладчыцкім досьведзе, і дасюль не спарахнеў той чарвяк прыкрасьці, што тачыў мяне тады. Бо з іншымі, менш зацікаўленымі, але ўдзячнымі, студэнтамі мы часам дасягалі велізарных хуткасьцяў палёту ў беларускім літаратурным космасе, заглыбляючыся ў нямераныя бездані ды ўзьлятаючы на фантастычныя вышыні. А тут, дзе гаворка магла б быць сапраўды значнаю, я мусіла перамагаць супраціў магутнае інэртнае масы Андрэевых аднакурсьнікаў. І засталося ў мяне нейкае пачуцьцё віны перад ім, бо не дадала, не дагаварыла, не давяла…
А ўвечары — так чакана й так неспадзеўна — расьцьвіў кактус. Яго падаравалі калісьці бацьку на 50-годзьдзе, але пры бацькавым жыцьці мы нават не ўяўлялі, што ён можа квітнець. Дый потым, гадоў 12 пасьля ягонае сьмерці, ён ціхенька сядзеў у сваім гаршчку, хаваючы ад усіх сваю таямніцу. Але ад нашай мамы не схаваесься… Ейныя адносіны з расьлінамі паступова дасягнулі такога ўзроўню, што яны квітнеюць проста на ейную просьбу — сэзон ці не. І вось гэты кактус ужо двойчы квітнеў, але я яшчэ ніколі ня бачыла. Ад самага майго прыезду ён рыхтаваўся, цягнуў у прастору пухнатую лапку-стрэлку ды паціху сьпеліў бутон. І яшчэ ўдзень быў бутон. А прыцемкам… Сяргей ажно закрычаў: “Глядзіце, глядзіце!” Мама перанесла вазон на стол, — і я пабачыла. Бела-ружовая лілея, тысячапялёсткавы лотус, фэерыя, дзіва над дзівамі й сьпеў па-над сьпевамі. Мы глядзелі, зачараваныя, у ягоныя глыбіні да позьняе ночы, ня ў змозе адарвацца, нібыта глядзелі ў сябе.
Аўторак, 16 жніўня
Сёньня едзем у грыбы, і таму падняліся рана. Кактусавы песьцік бязвольна ляжыць на ніжніх пялёстках. Цуд на адну ноч. Своечасовы й няўлоўны, як усё ў жыцьці.
Лес сонечны, цёплы, духмяны. Але грыбоў няма. Нашыя грыбнікі, што ўзялі нас з сабою, сьвяткуюць дзясяты баравік кожны, а мы зь Сяргеем абодва амаль пустыя. За нейкай гарою ў засохлых гушчарох я знаходжу раптам грыбны кландайк. Іх так многа! Гукаю Сяргея, і мы хутка набіраем па поўным вядры. А потым усё прапала: глядзі-не глядзі — няма. Сяргей кажа: “Пакінь надзею, хто сюды ўваходзіць”. І мы не ўстрымаліся ад спакусы прадэклямаваць елкам ды верасом поўны надпіс над брамаю Дантавага пекла:
Per me si va nella citta dolente, Per me si va nell’ eterno dolore, Per me si va tra la perduta gente. Giustizia mosse il mio alto fattore, Fecemi la divina potestate, La somma sapienza e il prima amore. Dinanzi a me non fur cose create, Se non eterne; ed io eterno duro. Lasciate ogni speranza voi ch’entrate.
Сяргей прыходзіць да высновы, што “грыбарэзства – як лазаходзтва”: ты мусіш увайсьці ў кантакт зь зямлёй, і прастора будзе цябе весьці, і будзе табе адгукацца. Дома палічылі свой плён: 100 таўстаногіх грыбоў.
Серада, 17 жніўня
Адпачываем каля новага тэлеку. Перадача пра жывёлаў-таксыкаманаў. Шпак ляціць да стала, на якім у попельніцы курэе недапаленая цыгарэта, і раскрыльваецца над ім, падстаўляючы то адну, то другую чорную падпашку. Пчолы зьбіраюць нэктар зь нейкае расьліны, які пераброджвае ў іх унутры, і хмялеюць, няўзмозе знайсьці дарогу дамоў. А тых, хто знайшоў, не пушчаюць у вулей пільныя ахоўнікі. А тыя пнуцца, б’юцца ды калечацца. Асабліва ўразілі лемуры, якія зьбіраюць нейкіх вельмі атрутных шматножак ды надкусваюць іх, пасмоктваючы. А галовы круцяцца, а вочы закотваюцца!.. Яны ж сьвядома робяць гэта, як людзі. Мусіць, дзеля дасягненьня стану зьмененае сьвядомасьці. А гэта — якая-ніякая, але прыкмета самасьвядомасьці. Можа, чакаць эвалюцыйнага скачку? І Сусьвет будзе глядзець на самога сябе ня толькі праз нашыя, людзкія вочы?
Чацьвер, 18 жніўня
Цэлы дзень займаюся гаспадаркай. Сяргей нешта чытае, раз-пораз задаючы пытаньні па Старажытным Блізкім Усходзе. Нарэшце аб’яўляецца Караліна. Яна пяць дзён бязвылазна праседзела ў хаце з хваробай, і першы раз выбралася ў горад — каб пабачыцца зь Сяргеем. Пакуль яны гавораць, я гатую. І тут я неяк заўважаю, што ў яго ляжыць на стале: падручнік Лямбдзіна па старажытнагэбрайскай мове, уводзіны ў Эгіпскае ерагліфічнае пісьмо ды лацінскі слоўнік. Мне ажно стала крыўдна за падручнік новазапаветнае грэцкае, што ляжыць у маім пакоі.
Караліна стомленая. Нешта ейныя вакацыі не зьнялі зь яе стрэсу. А хутка ёй вяртацца дахаты, у Сомэрсэт, у вёску на Брыстальскай затоцы.
А мы заўтра едзем у Гомель — мама, Сяргей і я — віншаваць Гальку з днём нараджэньня. Пабачым, як яна там уладкавалася. Будзе поўня, і юльлянскі Спас. І новае жыцьцё.
Чацьвёрты тыдзень у Беларусі. У мяне завяршаецца стадыя сацыяльна-культурнай рэ-акліматызацыі. Ужо ня так торгаюся ад татальнае расейшчыны на вуліцах ды ў кнігарнях, але яшчэ блытаюся ў грашох: касіркі самі цярпліва выцягваюць з майго жмутку патрэбныя ім купюры пад маё бездапаможнае мармытаньне.
Гэты тыдзень будзе пад знакам Сяргея Ланеўскага — украінца, што гаворыць па– беларуску цудоўнай ідэаматычнай моваю. За нашае 14-гадовае сяброўства ён прыходзіў да дас у Лёндан, дабраўшыся ад самога Чарнігава бяз грошай, візаў і дакумэнтаў. Адведваў мяне й у Лёване. Сам набадзяўся па шырокім сьвеце. Цяпер прыехаў сюды, прагнучы пафарбаваць нашую летню. Пабачым, але на ягоны прыезд я вельмі чакала. Асабліва цяпер, як Галька зьехала ў Гомель, пакінуўшы зеўраць дзірку ў маім жыцьці. Зь Сяргеем, як з Галькай і Каралінай, ня трэба дзяліцца падзеевай інфармацыяй. Дастаткова — і патрэбна — папросту дзяліцца сабой. А яшчэ ён адзіны чалавек, хто, як і я, ведае, што ён усё ведае. Адваротны бок Сакратавага мэдалю.
Гэта першая па вяртаньні нядзеля, што я ў Менску, і мы зь Сяргеем выпраўляемся ў царкву. Ведаю, што Андрэй Абламейка служыць па другой гадзіне ў Серабранцы, але я там ніколі не была. Айцец Казімір, здаецца, апоўдні ў Чырвоным касьцёле. Пойдзем туды. Выбіраемся са спазьненьнем, але перапоўнены добрымі намерамі. Пад польскамоўныя сьпевы спускаемся ў сутарэньні й там даведваемся ад бібліятэкаркі, што ўсходняя служба правіцца а 10-й гадзіне. Пралёт. Ну, і ладна — часу яшчэ багата, паедзем у Серабранку. Мама нам так-сяк патлумачыла, дзе тая царква. Знойдзем.
Ідзём па перакапаным бязьлюдным пляцы Незалежнасьці (ці як там ён цяпер пераназваны-перахрышчаны?), футболім надгрызены яблык (іх чамусьці гэтымі днямі шмат валяецца па горадзе). Па пустой прасторы насустрач ідзе самотная постаць. Анатоль Сідарэвіч! Ды яшчэ й кіруецца туды ж, куды й мы (з той розьніцай, што ведае, куды ідзе). Разьвярнуў нас на 180 градусаў і павёў у слушным напрамку — нібы той анёл, што выводзіць на шлях заблукалых. Падыходзім утрох да капліцы пад гукі аргану. Гэта насьцярожвае: ува ўсходнім абрадзе на багаслужбах гучыць толькі Богам створаная музычная прылада — чалавечы голас. А тут — рукатворны інструмэнт, які, да ўсяго ж, выводзіць шлюбны марш Мэндэльсона.
І праўда — ідзе лацінскае вянчаньне, а са знаёмых праяваў толькі сьпіна Эдварда Зайкоўскага. Ён нібы адчувае мой пагляд, паварочваецца, вітаецца ды скардзіцца, што стаіць тут ужо даўно, а з уніятаў — адзін Сідарэвіч. Высьвятляем, што службы сёньня няма, і, падціснуўшы хвасты, пляцемся прэчкі. Толькі ўжо ўчатырох. Схадзілі — называецца — ажно ў дзьве царквы!
Па дарозе доўжым перарваную гаворку пра цмокаў і цмоказабойцаў у розных культурах. Я цытую астравецкую легенду пра цмока Вяля з-пад вёскі Валэйкішкі, якога подступам заманілі ў пастку ды загубілі. “А як здыхаў, — падхоплівае Эдвард, — так зароў, што яго пачуў цмок пад Кракавам, Крок, і таксама падох”. “І Вы гэта ведаеце?” — зьдзіўляецца Сідарэвіч. “Дык мы гэта разам слухалі,” — кажа Эдвард, як самавідочную рэч. “Што, на мінулым тыдні? — чамусьці пытаецца Сідарэвіч. “Ды не, — мэлянхалічна адказвае Эдвард, — 15 год таму”.
І я падумала: Божа мой, і праўда, гэта было так даўна, у нейкім аддаленым мінулым жыцьці. Колькі жыцьцяў прамінула з тае пары, колькі сусьветаў нарадзілася й згасла, а нейкая часьціна мяне засталася там, у тым пікавым часе канца 80-ых — пачатку 90-ых, калі мы, як багі-стваральнікі, ваялі новую Беларусь у новых — сваіх! — прасторава-часавых вымярэньнях.
Панядзелак, 15 жніўня
Схадзілі зь Сяргеем у “Нашу Ніву,” забраць такія-сякія мае рэчы, што перадала зь Лёндану Вольга Калацкая, — рэчы, якія я там пакінула ў выніку трохдзённага бяссоннага пакаваньня сваіх набыткаў за 13 год жыцьця. Пра тое, каб усё забраць, не было й мовы — адных кніжак напакавала 15 непад’ёмных скрыняў. Але мусіла ўсё спарадкаваць, каб у маім пакоі маглі жыць іншыя людзі. У выніку ўсё, што на захаваньне, неяк пазьбірала, а на асабістыя рэчы не засталося часу: самыя патрэбныя засталіся ляжаць на ложку, на стале ды на падлозе. І вось нарэшце некаторая іх частка са мною ўзьядналася. Як мне транспартаваць усё сваё сюды, для мяне застаецца загадкаю.
У “Нашай Ніве” было вельмі прыемна пабачыцца з Андрэем Дыньком. Калісьці, у тым самым далёкім мінулым жыцьці, Андрэй быў фэнамэнальна падрыхтаваным студэнтам на выключна непадрыхтаваным курсе. Ягоны курс быў самым складаным у маім выкладчыцкім досьведзе, і дасюль не спарахнеў той чарвяк прыкрасьці, што тачыў мяне тады. Бо з іншымі, менш зацікаўленымі, але ўдзячнымі, студэнтамі мы часам дасягалі велізарных хуткасьцяў палёту ў беларускім літаратурным космасе, заглыбляючыся ў нямераныя бездані ды ўзьлятаючы на фантастычныя вышыні. А тут, дзе гаворка магла б быць сапраўды значнаю, я мусіла перамагаць супраціў магутнае інэртнае масы Андрэевых аднакурсьнікаў. І засталося ў мяне нейкае пачуцьцё віны перад ім, бо не дадала, не дагаварыла, не давяла…
А ўвечары — так чакана й так неспадзеўна — расьцьвіў кактус. Яго падаравалі калісьці бацьку на 50-годзьдзе, але пры бацькавым жыцьці мы нават не ўяўлялі, што ён можа квітнець. Дый потым, гадоў 12 пасьля ягонае сьмерці, ён ціхенька сядзеў у сваім гаршчку, хаваючы ад усіх сваю таямніцу. Але ад нашай мамы не схаваесься… Ейныя адносіны з расьлінамі паступова дасягнулі такога ўзроўню, што яны квітнеюць проста на ейную просьбу — сэзон ці не. І вось гэты кактус ужо двойчы квітнеў, але я яшчэ ніколі ня бачыла. Ад самага майго прыезду ён рыхтаваўся, цягнуў у прастору пухнатую лапку-стрэлку ды паціху сьпеліў бутон. І яшчэ ўдзень быў бутон. А прыцемкам… Сяргей ажно закрычаў: “Глядзіце, глядзіце!” Мама перанесла вазон на стол, — і я пабачыла. Бела-ружовая лілея, тысячапялёсткавы лотус, фэерыя, дзіва над дзівамі й сьпеў па-над сьпевамі. Мы глядзелі, зачараваныя, у ягоныя глыбіні да позьняе ночы, ня ў змозе адарвацца, нібыта глядзелі ў сябе.
Аўторак, 16 жніўня
Сёньня едзем у грыбы, і таму падняліся рана. Кактусавы песьцік бязвольна ляжыць на ніжніх пялёстках. Цуд на адну ноч. Своечасовы й няўлоўны, як усё ў жыцьці.
Лес сонечны, цёплы, духмяны. Але грыбоў няма. Нашыя грыбнікі, што ўзялі нас з сабою, сьвяткуюць дзясяты баравік кожны, а мы зь Сяргеем абодва амаль пустыя. За нейкай гарою ў засохлых гушчарох я знаходжу раптам грыбны кландайк. Іх так многа! Гукаю Сяргея, і мы хутка набіраем па поўным вядры. А потым усё прапала: глядзі-не глядзі — няма. Сяргей кажа: “Пакінь надзею, хто сюды ўваходзіць”. І мы не ўстрымаліся ад спакусы прадэклямаваць елкам ды верасом поўны надпіс над брамаю Дантавага пекла:
Per me si va nella citta dolente, Per me si va nell’ eterno dolore, Per me si va tra la perduta gente. Giustizia mosse il mio alto fattore, Fecemi la divina potestate, La somma sapienza e il prima amore. Dinanzi a me non fur cose create, Se non eterne; ed io eterno duro. Lasciate ogni speranza voi ch’entrate.
Сяргей прыходзіць да высновы, што “грыбарэзства – як лазаходзтва”: ты мусіш увайсьці ў кантакт зь зямлёй, і прастора будзе цябе весьці, і будзе табе адгукацца. Дома палічылі свой плён: 100 таўстаногіх грыбоў.
Серада, 17 жніўня
Адпачываем каля новага тэлеку. Перадача пра жывёлаў-таксыкаманаў. Шпак ляціць да стала, на якім у попельніцы курэе недапаленая цыгарэта, і раскрыльваецца над ім, падстаўляючы то адну, то другую чорную падпашку. Пчолы зьбіраюць нэктар зь нейкае расьліны, які пераброджвае ў іх унутры, і хмялеюць, няўзмозе знайсьці дарогу дамоў. А тых, хто знайшоў, не пушчаюць у вулей пільныя ахоўнікі. А тыя пнуцца, б’юцца ды калечацца. Асабліва ўразілі лемуры, якія зьбіраюць нейкіх вельмі атрутных шматножак ды надкусваюць іх, пасмоктваючы. А галовы круцяцца, а вочы закотваюцца!.. Яны ж сьвядома робяць гэта, як людзі. Мусіць, дзеля дасягненьня стану зьмененае сьвядомасьці. А гэта — якая-ніякая, але прыкмета самасьвядомасьці. Можа, чакаць эвалюцыйнага скачку? І Сусьвет будзе глядзець на самога сябе ня толькі праз нашыя, людзкія вочы?
Чацьвер, 18 жніўня
Цэлы дзень займаюся гаспадаркай. Сяргей нешта чытае, раз-пораз задаючы пытаньні па Старажытным Блізкім Усходзе. Нарэшце аб’яўляецца Караліна. Яна пяць дзён бязвылазна праседзела ў хаце з хваробай, і першы раз выбралася ў горад — каб пабачыцца зь Сяргеем. Пакуль яны гавораць, я гатую. І тут я неяк заўважаю, што ў яго ляжыць на стале: падручнік Лямбдзіна па старажытнагэбрайскай мове, уводзіны ў Эгіпскае ерагліфічнае пісьмо ды лацінскі слоўнік. Мне ажно стала крыўдна за падручнік новазапаветнае грэцкае, што ляжыць у маім пакоі.
Караліна стомленая. Нешта ейныя вакацыі не зьнялі зь яе стрэсу. А хутка ёй вяртацца дахаты, у Сомэрсэт, у вёску на Брыстальскай затоцы.
А мы заўтра едзем у Гомель — мама, Сяргей і я — віншаваць Гальку з днём нараджэньня. Пабачым, як яна там уладкавалася. Будзе поўня, і юльлянскі Спас. І новае жыцьцё.
