5 чэрвеня, Менск
Учора позна ўвечары вярнуліся з Палесься. Езьдзілі на радзіму нашага аднакурсьніка Барыса Пятровіча ў Вялікі Бор. Я, мой стары добры сябра Сяргей Дубавец ды рэжысэр Віктар Корзун, той самы, які зрабіў кіно пра Быкава. У Вялікі Бор Корзун прыехаў на разьведку, героямі наступнай ягонай стужкі маюць быць вялікаборскія людзі, дзеці мінулай вайны. Адныя зь іх сіламоц былі вывезеныя ў Нямеччыну, іншыя гаравалі, хаваючыся па тутэйшых лясох ды балотах. Нямецкая матар’яльная дапамога, якую сталі выплочваць некалькі гадоў таму, літаральна падзяліла вёску... Пасварыліся нават сваякі, нават блізкія людзі...
Віктар ходзіць, разглядаецца, прыслухаецца. Мы ў ягонай разьведцы лішнія, і займаемся кожны сваім. Сяргей з Барысам робяць чарговы подступ да сваёй старой добрай мары – налаваць ды паядаць уюноў, самай смачнай, паводле расповедаў, рыбы. Лаваць лаваюць, вяртаюцца з балота па вушы ў гразі, аб’едзеныя камарамі, стомленыя, але без адзінае рыбіны. Суцяшаюць сябе: у наступны раз ужо ж абавязкова налаваем...
А мы з Барысоваю мамкаю бавім час у бясконцых бабскіх клопатах: падаць, прыбраць, памыць, ды па-фэмінісцку прастарэкуем – маўляў, мужыкам на сьвеце шмат лягчэй жывецца.
Па дарозе на Менск заязджаемся ў Гарошкаў, на магілку да Сыса. Барыс цытуе даўні верш Эдуарда Акуліна: “Ах, якія могілкі прыгожыя на радзіме Толіка Сыса!” І праўда, прыгожыя – у бярэзьніку, на пяшчаным пагорку, між высокіх траваў. Вось і мейсца апошняга спачыну Толіка, сьвежы грудок застаўлены вянкамі са штучных кветак, самая магілка ўкрытая бела– чырвона-белым сьцягам, крыж, як мужчына-сват, падперазаны хатнім вышываным ручніком. А на ветры трапечацца карункавая сурвэтка сьвежае павуціны...
Пакуль доўжыцца лянівая нядзельная раніца, уключаю тэлевізар. “Я тэлебачаньня не гляджу, я на ім працую”, – кажу так часам, какетуючы, але кажу няпраўду. Тэлебачаньне я гляджу, і якраз таму, што маю да яго дачыненьне. Цікава ж, што і як робяць калегі. Па БТ ідзе адносна новая перадача, нескладаная па задуме і сэнсавых задачах, такія ёсьць на кожным канале – багатыя, маляўнічыя застаўкі, бойкая вядучая, на гасьцях у вядомых і цікавых людзей. Называецца “Вот такие пироги”, ясна, што на рускай мове, бо на якой жа яшчэ можна размаўляць на беларускім тэлебачаньні пра любоў, творчасьць, пра хатні ўтулак ды сямейнае шчасьце? Для такіх катэгорыяў беларуская мова, пэўне ж, занадта складаная... Між тым у гаспадыні, якая прымае тэлевізійшчыкаў у сябе дома, пазнаю сваю знаёмку, Лену Бартлаву, якую памятаю як асобу творчую, свавольную, хуліганістую. І беларускамоўную. Падазраю, што па-за экранам гэта ўсё тая ж Ленка, і пры сустрэчы нам знойдзецца пра што пагаварыць. Аднак цяпер яна гаворыць тое і так, як трэба моднай вядучай, і я скарыстоўваюся з магчымасьці згарнуць тэлекарцінку. Бо гэта няправільна, калі тэлевізійшчыкі прыходзяць у хату, як госьці, а паводзяцца пасьля, як гаспадары, зрэшты, таму так і паводзяцца, што ім гэта дазваляюць рабіць. Вот такія, як кажуць, пірагі...
Увечары заплянаваная прэзэнтацыя кнігі “Вострая Брама”, і мой добры сябар папрасіў памагчы яму па-гаспадарску: раскласьці садавіну й печыва, расставіць шклянкі. За лёгкаю пачосткаю й віном, мяркуецца, лёгкімі будуць і развагі.
6 чэрвеня, Менск
За сьняданкам, пасьмейваючыся, ажыцьцяўляем разбор учорашняга палёту. “Дзякуй, дапамагла, – кажа сябар, – па-мойму, усё прайшло нармальна”. А як па-мойму, дык найбольш удалася нефармальная частка прэзэнтацыі. Варта было тусоўцы трохі разабрацца, стол умомант аказаўся засланым газэтамі, паскрылялі колца каўбасы, накроілі хлеба, выставілі пару-тройку пляшак гарэлкі – і нагаварылі адзін адному, нагаварылі ўсялякага рознага... Жанрава й эстэтычна дужа завершаная атрымалася карцінка... У дадатак да ўсяго, аказалася, што гарэлка называлася “Белорусский экстрим”.
Бліжэй да вечара выбіраемся дадому. Па дарозе вырашаем заехацца ў Дубок, маленькую вёсачку, дзе нядаўна нагледзелі сабе лецішча. Хоць “лецішча” гучна сказана; насамрэч гэта лядашчая хацінка, у якой ужо гадоў 10 ніхто не жыве. Але мясьціны!.. Шырокае рукаво Вяльлі, да яго точыцца вузенькая безназоўная рачулка, наўкола лес, зь зямлі б’юць крыніцы, неба падпіраюць волаты-дубы. Не Дубок, а рай на зямлі! Разьлезлую ад дажджоў дарогу прымяраем не на машыну, якая мужна перавальваецца з калюжыны ў калюжыну, а на дзяцей, якім адное ў радасьць будзе прайсьціся ўздоўж Вяльлі па цянёчку. І кветак пазьбіраюць, і ягадамі паласуюцца, і птушак паслухаюць. Лес радзее, на даляглядзе ўжо бачныя хаты, трэба толькі пераехаць поле да вёскі. Гатовыя нарэшце ўздыхнуць з палёгкаю, загразаем у першай-лепшай калюжыне. Машына становіцца намёртва – ані ўзад, ні ўперад. Подбегам шыбуем у вёску. У хаце за сталом знаходзім двух дзядзькоў, шукаем спачуваньня й дапамогі, а толькі ня так гэта проста. “А мы тут селі во якраз чайку папіць”, – паказвае гаспадар на амаль пустую паўтарохлітровую пластыкоўку з сіваю гарру. Ледзьве адрываем магчымых нашых ратавальнікаў ад іхнага “чайку”. Пакуль ідзем, дзядзькі перамаўляюцца міжсобку выключным матам. Тое, што побач зь імі якая-ніякая кабета, дзядзькоў, здаецца, толькі падхліствае. Аднак, як толькі сама да іх загаворваю, адказваюць без мацюкоў – і пра мясьціны, і пра ягады, і пра грыбы. Самы старэйшы выцягвае з кішэні пачэчак, поўны драбнюсенькіх лісічак. “Але гэта мясты трэба знаць”, – кажа. Машыну, якая надзейна села на пуза, дзядзькі выносяць з балота, лічы, на руках. Я дзіўлюся зь іхных сілы ды спрыту, а яны кажуць – гэта што, ты паглядзела б, якія мы раней былі, як “чайку” пілі меней!.. “Беларускій экстрім” – ні з таго ні з сяго прыгадваецца назва напою з учарашняй вечарыны...
7 чэрвеня, Вільня
Нікуды не пайду, адключу тэлефоны, увесь дзень буду адпачываць. Буду мыць бялізну, прыбіраць у хаце, гатаваць ежу. Звару поліўку з сачэўкі, як навучылася ад айца Аляксандра Надсана. Месяц таму ў Лёндане ўпершыню пачаставалася гэтай страваю, такой смачнай, што нават у біблійнай прыпавесьці ёй знайшлося мейсца. Стомлены старэйшы брат прадаў права свае першароднасьці малодшаму брату – за талерку гэтакае смакаты. Аднак высьвятляецца, што ў хаце няма ні какосавага малака, ні сьвежай каляндры. Адпачынак абмяжоўваецца прыборкаю ды памытляю. Малавата будзе. Таму назад падключаю тэлефоны, высьвятляю, як тут Вільня магла жыць безь мяне ажно пяць дзён. А магла такі!
Тэлефаную сваёй мілай сяброўцы, Людцы Вітушкавай, як яна справілася з маім даручэньнем. А даручала я ёй сказаць слова ад беларусаў на падвядзеньні вынікаў паэтычнага конкурсу між вучняў рускіх школ. Я там была ў журы, перачытала вершаваныя горы і даліны, і ўрэшце прызначыла для адной дзяўчынкі прыз і намінацыю – “За мужнасьць не рабіцца дарослай”. Дзяўчынка скончыла адзінаццатую клясу, але – паводле вершаў – захавала зусім дзіцячае сьветаўспрыманьне, чаго ёй і хацелася б пажадаць надалей. Ды раптам высьветлілася, што ў сьвяточны дзень мяне ў Вільні ня будзе, і таму ўручыць прыз згадзілася Людвіка. А заадно мы вырашылі, што яна раскажа мясцовым вучням пра іх беларускіх раўналеткаў – і пра ліцэістаў, і пра тых дзяцей, што галадаюць у Жодзіне. Усё Люда так і зрабіла. А толькі цёцечкі з Асацыяцыі рускіх школаў замахалі рукамі, закудахталі: вы нам политику не подбрасывайте, мы сами недавно в Минске былі, там всё прекрасно! Бедная, бедная мая Людка, як яна гэта вытрымала.
8 чэрвеня, Вільня
Удома – раскоша: навезла зь Менску стосы новых кніг, часопісаў, цяпер чытаю-чытаю... Малойца Барыс, у “Дзеяслове” зноў новыя імёны і творы, і пераважная большасьць публікацыяў цікавая надзвычай. Ведаю, у якіх няпростых умовах робіцца й выдаецца часопіс, сьхіляю галаву, Барыс, і бясконца дзякую – за гэты дзень, праведзены ў атачэньні прыгожых людзей і мудрых думак, і за твой ціхі грамадзянскі чын, і за цярплівасьць, і за цярпімасьць да амбітных дабрадзеяў, якія так часта і так ахвотна знаходзяць, за што пакрытыкаваць.
9 чэрвеня, Вільня
У “Arche” знаходжу аповед сваёй дачкі. А раней знаходзіла яе аповеды ці вершы то ў “Нашай Ніве”, то ў “Дзеяслове”. Здаецца, прыходзіць час, калі нам пара пазнаёміцца – мне цікавая гэтая маладая творчая асоба. Калісьці, як дачка была малая, многія папікалі мяне ў ляноце: а чаму ты ня водзіш дзіцёнка ў мастацкую школу? А чаму не аддала ў музычную? А чаму не наняла рэпэтытараў? Я й праўда ніколі ні да чаго яе не змушала – ні да чытаньня, ні да пісаньня, ні да кулінарных таемстваў. Не казала і традыцыйнага “вучыся танчыць, а работу гора наўчыць”. Па выніку мне вельмі хочацца сябраваць са сваёй дачкой.
10 чэрвеня, Вільня
Сёньня ўжо дзясяты дзень, як я зноў беспрацоўная. Мой кантракт зь Літоўскай тэлевізіяй закончыўся 30 траўня, новы этап працы пачнецца з восені. І гэта будзе мая пятнаццатая восень тут, і шаснаццатая для перадачы па-беларуску ў літоўскім тэлеэтэры. На юбілей перадачы мы зладзілі ў студыі прыгожую вечарыну – з успамінамі і зь песьнямі, і з шампанам. 28 чэрвеня “Віленскі сшытак” на адзін вечар мае перабрацца ў Менск, у Дом літаратара. Спрабую ўявіць, хто зьбярэцца ў залі. Не ўяўляю, хто. Але бачу, што заля поўная. І кажу сабе: не хвалюйся, усё будзе добра, там, у залі, тыя, хто любіць цябе...
Учора позна ўвечары вярнуліся з Палесься. Езьдзілі на радзіму нашага аднакурсьніка Барыса Пятровіча ў Вялікі Бор. Я, мой стары добры сябра Сяргей Дубавец ды рэжысэр Віктар Корзун, той самы, які зрабіў кіно пра Быкава. У Вялікі Бор Корзун прыехаў на разьведку, героямі наступнай ягонай стужкі маюць быць вялікаборскія людзі, дзеці мінулай вайны. Адныя зь іх сіламоц былі вывезеныя ў Нямеччыну, іншыя гаравалі, хаваючыся па тутэйшых лясох ды балотах. Нямецкая матар’яльная дапамога, якую сталі выплочваць некалькі гадоў таму, літаральна падзяліла вёску... Пасварыліся нават сваякі, нават блізкія людзі...
Віктар ходзіць, разглядаецца, прыслухаецца. Мы ў ягонай разьведцы лішнія, і займаемся кожны сваім. Сяргей з Барысам робяць чарговы подступ да сваёй старой добрай мары – налаваць ды паядаць уюноў, самай смачнай, паводле расповедаў, рыбы. Лаваць лаваюць, вяртаюцца з балота па вушы ў гразі, аб’едзеныя камарамі, стомленыя, але без адзінае рыбіны. Суцяшаюць сябе: у наступны раз ужо ж абавязкова налаваем...
А мы з Барысоваю мамкаю бавім час у бясконцых бабскіх клопатах: падаць, прыбраць, памыць, ды па-фэмінісцку прастарэкуем – маўляў, мужыкам на сьвеце шмат лягчэй жывецца.
Па дарозе на Менск заязджаемся ў Гарошкаў, на магілку да Сыса. Барыс цытуе даўні верш Эдуарда Акуліна: “Ах, якія могілкі прыгожыя на радзіме Толіка Сыса!” І праўда, прыгожыя – у бярэзьніку, на пяшчаным пагорку, між высокіх траваў. Вось і мейсца апошняга спачыну Толіка, сьвежы грудок застаўлены вянкамі са штучных кветак, самая магілка ўкрытая бела– чырвона-белым сьцягам, крыж, як мужчына-сват, падперазаны хатнім вышываным ручніком. А на ветры трапечацца карункавая сурвэтка сьвежае павуціны...
Пакуль доўжыцца лянівая нядзельная раніца, уключаю тэлевізар. “Я тэлебачаньня не гляджу, я на ім працую”, – кажу так часам, какетуючы, але кажу няпраўду. Тэлебачаньне я гляджу, і якраз таму, што маю да яго дачыненьне. Цікава ж, што і як робяць калегі. Па БТ ідзе адносна новая перадача, нескладаная па задуме і сэнсавых задачах, такія ёсьць на кожным канале – багатыя, маляўнічыя застаўкі, бойкая вядучая, на гасьцях у вядомых і цікавых людзей. Называецца “Вот такие пироги”, ясна, што на рускай мове, бо на якой жа яшчэ можна размаўляць на беларускім тэлебачаньні пра любоў, творчасьць, пра хатні ўтулак ды сямейнае шчасьце? Для такіх катэгорыяў беларуская мова, пэўне ж, занадта складаная... Між тым у гаспадыні, якая прымае тэлевізійшчыкаў у сябе дома, пазнаю сваю знаёмку, Лену Бартлаву, якую памятаю як асобу творчую, свавольную, хуліганістую. І беларускамоўную. Падазраю, што па-за экранам гэта ўсё тая ж Ленка, і пры сустрэчы нам знойдзецца пра што пагаварыць. Аднак цяпер яна гаворыць тое і так, як трэба моднай вядучай, і я скарыстоўваюся з магчымасьці згарнуць тэлекарцінку. Бо гэта няправільна, калі тэлевізійшчыкі прыходзяць у хату, як госьці, а паводзяцца пасьля, як гаспадары, зрэшты, таму так і паводзяцца, што ім гэта дазваляюць рабіць. Вот такія, як кажуць, пірагі...
Увечары заплянаваная прэзэнтацыя кнігі “Вострая Брама”, і мой добры сябар папрасіў памагчы яму па-гаспадарску: раскласьці садавіну й печыва, расставіць шклянкі. За лёгкаю пачосткаю й віном, мяркуецца, лёгкімі будуць і развагі.
6 чэрвеня, Менск
За сьняданкам, пасьмейваючыся, ажыцьцяўляем разбор учорашняга палёту. “Дзякуй, дапамагла, – кажа сябар, – па-мойму, усё прайшло нармальна”. А як па-мойму, дык найбольш удалася нефармальная частка прэзэнтацыі. Варта было тусоўцы трохі разабрацца, стол умомант аказаўся засланым газэтамі, паскрылялі колца каўбасы, накроілі хлеба, выставілі пару-тройку пляшак гарэлкі – і нагаварылі адзін адному, нагаварылі ўсялякага рознага... Жанрава й эстэтычна дужа завершаная атрымалася карцінка... У дадатак да ўсяго, аказалася, што гарэлка называлася “Белорусский экстрим”.
Бліжэй да вечара выбіраемся дадому. Па дарозе вырашаем заехацца ў Дубок, маленькую вёсачку, дзе нядаўна нагледзелі сабе лецішча. Хоць “лецішча” гучна сказана; насамрэч гэта лядашчая хацінка, у якой ужо гадоў 10 ніхто не жыве. Але мясьціны!.. Шырокае рукаво Вяльлі, да яго точыцца вузенькая безназоўная рачулка, наўкола лес, зь зямлі б’юць крыніцы, неба падпіраюць волаты-дубы. Не Дубок, а рай на зямлі! Разьлезлую ад дажджоў дарогу прымяраем не на машыну, якая мужна перавальваецца з калюжыны ў калюжыну, а на дзяцей, якім адное ў радасьць будзе прайсьціся ўздоўж Вяльлі па цянёчку. І кветак пазьбіраюць, і ягадамі паласуюцца, і птушак паслухаюць. Лес радзее, на даляглядзе ўжо бачныя хаты, трэба толькі пераехаць поле да вёскі. Гатовыя нарэшце ўздыхнуць з палёгкаю, загразаем у першай-лепшай калюжыне. Машына становіцца намёртва – ані ўзад, ні ўперад. Подбегам шыбуем у вёску. У хаце за сталом знаходзім двух дзядзькоў, шукаем спачуваньня й дапамогі, а толькі ня так гэта проста. “А мы тут селі во якраз чайку папіць”, – паказвае гаспадар на амаль пустую паўтарохлітровую пластыкоўку з сіваю гарру. Ледзьве адрываем магчымых нашых ратавальнікаў ад іхнага “чайку”. Пакуль ідзем, дзядзькі перамаўляюцца міжсобку выключным матам. Тое, што побач зь імі якая-ніякая кабета, дзядзькоў, здаецца, толькі падхліствае. Аднак, як толькі сама да іх загаворваю, адказваюць без мацюкоў – і пра мясьціны, і пра ягады, і пра грыбы. Самы старэйшы выцягвае з кішэні пачэчак, поўны драбнюсенькіх лісічак. “Але гэта мясты трэба знаць”, – кажа. Машыну, якая надзейна села на пуза, дзядзькі выносяць з балота, лічы, на руках. Я дзіўлюся зь іхных сілы ды спрыту, а яны кажуць – гэта што, ты паглядзела б, якія мы раней былі, як “чайку” пілі меней!.. “Беларускій экстрім” – ні з таго ні з сяго прыгадваецца назва напою з учарашняй вечарыны...
7 чэрвеня, Вільня
Нікуды не пайду, адключу тэлефоны, увесь дзень буду адпачываць. Буду мыць бялізну, прыбіраць у хаце, гатаваць ежу. Звару поліўку з сачэўкі, як навучылася ад айца Аляксандра Надсана. Месяц таму ў Лёндане ўпершыню пачаставалася гэтай страваю, такой смачнай, што нават у біблійнай прыпавесьці ёй знайшлося мейсца. Стомлены старэйшы брат прадаў права свае першароднасьці малодшаму брату – за талерку гэтакае смакаты. Аднак высьвятляецца, што ў хаце няма ні какосавага малака, ні сьвежай каляндры. Адпачынак абмяжоўваецца прыборкаю ды памытляю. Малавата будзе. Таму назад падключаю тэлефоны, высьвятляю, як тут Вільня магла жыць безь мяне ажно пяць дзён. А магла такі!
Тэлефаную сваёй мілай сяброўцы, Людцы Вітушкавай, як яна справілася з маім даручэньнем. А даручала я ёй сказаць слова ад беларусаў на падвядзеньні вынікаў паэтычнага конкурсу між вучняў рускіх школ. Я там была ў журы, перачытала вершаваныя горы і даліны, і ўрэшце прызначыла для адной дзяўчынкі прыз і намінацыю – “За мужнасьць не рабіцца дарослай”. Дзяўчынка скончыла адзінаццатую клясу, але – паводле вершаў – захавала зусім дзіцячае сьветаўспрыманьне, чаго ёй і хацелася б пажадаць надалей. Ды раптам высьветлілася, што ў сьвяточны дзень мяне ў Вільні ня будзе, і таму ўручыць прыз згадзілася Людвіка. А заадно мы вырашылі, што яна раскажа мясцовым вучням пра іх беларускіх раўналеткаў – і пра ліцэістаў, і пра тых дзяцей, што галадаюць у Жодзіне. Усё Люда так і зрабіла. А толькі цёцечкі з Асацыяцыі рускіх школаў замахалі рукамі, закудахталі: вы нам политику не подбрасывайте, мы сами недавно в Минске былі, там всё прекрасно! Бедная, бедная мая Людка, як яна гэта вытрымала.
8 чэрвеня, Вільня
Удома – раскоша: навезла зь Менску стосы новых кніг, часопісаў, цяпер чытаю-чытаю... Малойца Барыс, у “Дзеяслове” зноў новыя імёны і творы, і пераважная большасьць публікацыяў цікавая надзвычай. Ведаю, у якіх няпростых умовах робіцца й выдаецца часопіс, сьхіляю галаву, Барыс, і бясконца дзякую – за гэты дзень, праведзены ў атачэньні прыгожых людзей і мудрых думак, і за твой ціхі грамадзянскі чын, і за цярплівасьць, і за цярпімасьць да амбітных дабрадзеяў, якія так часта і так ахвотна знаходзяць, за што пакрытыкаваць.
9 чэрвеня, Вільня
У “Arche” знаходжу аповед сваёй дачкі. А раней знаходзіла яе аповеды ці вершы то ў “Нашай Ніве”, то ў “Дзеяслове”. Здаецца, прыходзіць час, калі нам пара пазнаёміцца – мне цікавая гэтая маладая творчая асоба. Калісьці, як дачка была малая, многія папікалі мяне ў ляноце: а чаму ты ня водзіш дзіцёнка ў мастацкую школу? А чаму не аддала ў музычную? А чаму не наняла рэпэтытараў? Я й праўда ніколі ні да чаго яе не змушала – ні да чытаньня, ні да пісаньня, ні да кулінарных таемстваў. Не казала і традыцыйнага “вучыся танчыць, а работу гора наўчыць”. Па выніку мне вельмі хочацца сябраваць са сваёй дачкой.
10 чэрвеня, Вільня
Сёньня ўжо дзясяты дзень, як я зноў беспрацоўная. Мой кантракт зь Літоўскай тэлевізіяй закончыўся 30 траўня, новы этап працы пачнецца з восені. І гэта будзе мая пятнаццатая восень тут, і шаснаццатая для перадачы па-беларуску ў літоўскім тэлеэтэры. На юбілей перадачы мы зладзілі ў студыі прыгожую вечарыну – з успамінамі і зь песьнямі, і з шампанам. 28 чэрвеня “Віленскі сшытак” на адзін вечар мае перабрацца ў Менск, у Дом літаратара. Спрабую ўявіць, хто зьбярэцца ў залі. Не ўяўляю, хто. Але бачу, што заля поўная. І кажу сабе: не хвалюйся, усё будзе добра, там, у залі, тыя, хто любіць цябе...
