15 жніўня
Бываюць такія пэрыяды, калі час паўзе, нібы смоўж, адзначаны адно неістотнымі ўражаньнямі, ня вартымі й згадак. Але надараюцца такія хвіліны, калі жыцьцё, насуперак законам часу, паскарае сваю хаду, нібы гадзіньнік, у якога зламалася кувадла. Сёньня акурат такі дзень. Міхал Анемпадыстаў падбіў мяне на экспэдыцыю ў пошуках майстроў, што ўмеюць рабіць гонту. Літаральна якіх дваццаць-дваццаць пяць гадоў таму ці ня ўсе заходнебеларускія паселішчы былі шчыльна ўхінутыя гонтавай лускою. Мне неяк пашчасьціла сустрэцца з гэткім майстрам. Мянушка ў яго — Ясюня Бяда. Тады той дзед паказаў мне й прыхаваны ў сьвіране велізарны станок для вырабу гонты. Пасьля ён прачытаў цэлую лекцыю пра тэхналёгію падрыхтоўкі драўніны. Вось сёньня й вырашылі адведаць Ясюню Бяду яшчэ раз.
Дарога кружляла, кружляла, часам прападаючы зусім. Ну вось, нарэшце, і Ясюняў хутар. Ледзь пазнаць. Трава навокал някошаная. Пасьля доўгага груканьня ў дзьверы й вокны дачуліся, як дзед ідзе на ганак. Ён зусім састарэў і ледзь рухаўся. “Нага баліць”, — патлумачыў. Дазнаўшыся, у якой мы патрэбе, з прыкрасьцю махнуў рукою. “Нічога больш няма. Параскідаў. Усё паржавела”, — страціўшы ўсялякі інтарэс да нас, бурчэў дзед. “А мо хто яшчэ ў вас тут гонту вырабляў?” — запытаўся Міхал Анемпадыстаў. “Так. Яжджайце во гэтак, пасьля ўлева. Там ёсьць Войцах Янкоў. Ён рабіў”, — патлумачыў стары. Мы ўжо борзда рушылі да машыны, як ён раптам згадаўшы, кінуў нам у сьлед: “Ай-яй-яй... Ён жа ж ужо колькі гадоў, як памёр...”. Бяда, адным словам.
На гэтым я й скончыў бы сёньняшні расповед, але мушу дадаць, што суседам дзеда Ясюні аказаўся малады хлапец Анатоль — цясьляр, шчыры патрыёт, завадатар тамтэйшае моладзі, таленавіты фатограф. Выпадкова пазнаёміўшыся з намі, ён паабяцаў, што здолее сабраць той Ясюняў гонтавы станок. Відавочна, справа яго захапіла. Таму маем пра што марыць.
16 жніўня
Не было ў гэтым годзе сапраўднага лета. Ці я не пасьпеў яго заўважыць. Памятаю, цэлы чэрвень былі дажджы, пасьля дажджы напалам з бязводзьдзем. Насуперак усім прагнозам зусім мала сёлета грыбоў. Пусты ляшчыньнік. Каліва ягадаў. А вось сёньня ўжо халодная імжыстая раніца. Ня хочацца выходзіць зь цёплае хаты. Паветра пахне ўжо зусім не па-летняму. Штосьці бадзёра-самотнае чуваць у ім. Над возерам падымаецца пара. Значыць, вада яшчэ цяплейшая за паветра. Там-сям у азёрнай вадзе ўжо гойдаюцца сасьпелыя пунсовыя дзічкі. А чарот пазалаціўся. Агарод і кветнік нагадваюць пра марнасьць усяго існага.
Жывое й нежывое, квітнеючае й збуцьвелае. Усё побач, як напамін, што любая з хвілінаў можа стаць апошняй. Выбраная дзялка, дзе ўрадзіла цыбуля, яшчэ больш дадае трывогі. Абапал яшчэ дабіраюць сокаў амаль сьпелыя плады зямныя. Але неўзабаве й іх трэ будзе павымаць, агаліць зямлю, падставіць яе неапранёную пад халодны восеньскі дождж.
Сёньня ў нас у Вайшкунах ізноў госьці. Прыехаў зь Вільні паэт Алег Мінкін з жонкаю. Ён адразу ж распрануўся, падстаўляючы цела апошнім летнім промням, ды бадзёра ўзяўся мыць машыну. Гледзячы на аптымізм Мінкіных, што адразу ж па мокрай траве пашыбавалі да возера, падбадзёрыўся й сам. Мы з жонкаю далучыліся да сужэнства Мінкіных і плавалі ў чаўне па возеры. Любата. Асабліва, калі вяслуе Алег. Моцны, састыўшы вецер зьдзімаў з хваляў, нібы з кухляў піва, шумавіньне. А па краях возера яшчэ лагоднае й прагрэтае. Па вяртаньні ў хату папрасіў паэта Мінкіна скласьці прынагодны, дапасоўны да сёньняшняга дня паэтычны экспромт. Алег папрасіў сшытак і асадку. Сышоў у асобны пакой. Усе міжволі прыціхлі. Займаліся кожны сваёй справаю, але гаварылі напаўголасу. Мінкін тым часам выходзіў у сад, моўчкі разглядаў ружы й мальвы, то закідаў галаву ў неба, то сачыў за рабаценьнем бярозавага лісьця. Зноў рашуча заходзіў у хату, зачыняўся ў пакоі.
Урэшце, настала пара разьяжджацца. “А верш?” — нецярпліва спытаўся я. “Іншым разам”, — цяжка, са скрухаю выдыхнуў Мінкін. Ад чаго была тая скруха ў ягоным голасе? Ці то ад расстаньня з намі, ці то ад неабходнасьці вяртацца ў горад, праз сто разоў клятую мяжу, ці то ад адчуваньня надыходзячай восені?.. Ня ведаю. Гэтак і разьвіталіся. Бадай, што надоўга.
17 жніўня
Сёньня — ужо звычайны дзень у Менску. Сьпяшаюся па нейкіх справах. Я ведаю па якіх, але ці настолькі яны пільныя, каб ужо гэтак сьпяшацца? Такі міжвольны рэфлекс, як вяртаесься зь вёскі. Нібы нешта прапусьціў і трэ хутчэй яго дагнаць.
Вось нішчаць яшчэ адзін старасьвецкі менскі дом. Дом у два паверхі на цокалі па вуліцы Калектарнай, што меў нумар 3/б. Коўш экскаватара з размаху ўгрызаецца ў старыя муры. Дзікі трэск. Грукат вялікіх уломкаў, што абрынаюцца долу. Што можа быць страшней за гукі руйнаваньня дому? Здаецца, я вычуваю, як сьціскаліся сэрцы людзей у вайну. Як яны станавіліся сьведкамі бязмэтнага руйнаваньня ўсяго, што было ім гэтак дарагім, што стваралі яны ды іхныя продкі. Дамы, дзе яны канструявалі сваё жыцьцё, паляпшалі як маглі, стараліся зрабіць прыгажэйшым, пераставалі існаваць.
Цікава, а што адчувае кіроўца гэтага экскаватара? Напэўна, для яго гэта, як інтэрактыўная кампутарная гульня. Націснуў дзьве клявішы і — б-бу-у-м-м! Ціха, незаўважна, зьнішчылі вуліцу Дзімітрава, дабраліся да Камсамольскай з Рэвалюцыйнай.
А мо ўся справа ў магіі саміх назваў вуліц? Ну што старажытнага можа быць на вуліцы Леніна ці Энгельса? Што дарэвалюцыйнага можа быць на вуліцы Рэвалюцыйнай? Прыбышы-чыноўнікі, што як у калейдаскопе мяняюцца на пасадах у Менгарвыканкаме, бадай, гэтак і мысьляць. Мы настолькі прызвычаіліся да ўсяе гэтае неадпаведнасьці, недапасавальнасьці, што ўжо не заўважаем іроніі, паводле якое, дзіцячыя гады Станіслава Манюшкі прайшлі ў доме па вуліцы Інтэрнацыянальнай.
Можна доўга шукаць вінаватых, але факт — за гады перабудовы й незалежнасьці ў Менску гэтак і не была выкарчаваная каляніяльная й камуністычная тапаграфія. Ну хіба ж у межах менскага старога места, хоць бы ў Верхнім горадзе, ня варта было павяртаць старасьвецкія назовы? І праўда, ёсьць у гэтым нейкае пярэчаньне. Ці можна сабе ўявіць, што мы ўспрымем як належнае, што вуліца Леніна з ГУМам будзе звацца, як колісь — Францішканскай, а Энгельса стане раптам Дамініканскай? Неўзабаве й вуліца Калектарная, пазбавіўшыся апошніх памятак мінуўшчыны, застанецца проста Калектарнай. А колісь, дарэчы, яна звалася Габрэйскай. Ці можна ўявіць сабе ў сёньняшнім Менску такую назву? Не ўяўляю. Ад колішняй Габрэйскай усё ж засталіся старыя жыдоўскія могілкі. Пакуль што.
18 жніўня
Сёньня па завядзёнцы завітаў у “Нашу Ніву”. Гэтым разам на нашаніўскай кухні апынуўся Лёлік Ушкін, той самы, які зь “левымі вачыма”. Ён мне радасна паведаміў, што на ўласныя вочы бачыў на лёнданскіх могілках побач з магілаю Карла Маркса магілу аднаго з маіх сваякоў, Харэўскага Мацея.
Вось ты скажы, дзе што знойдзеш?! Сёньня стаўлю птушачку ў памяці: Мацей Харэўскі, інсургент, палітычны эмігрант, памёр у Лёндане ў 1884 годзе. Падобна, мы мусім забываць большасьць свайго досьведу, пакідаючы толькі самае йстотнае. Інакш наш мозг нагадваў бы гарышча, поўнае ўсялякага хлуду, на якім ня хутка знойдзеш, што табе трэба.
Еду аўтобусам. У ім праз колькі чалавек ад мяне бачу Ганчарыка, былога кандыдата ў прэзыдэнты. Поўны аўтобус, а ніхто не зьвяртае на яго ўвагі. Сапраўды, ня надта прыкметны чалавек у акулярах. Але я ж яго ведаю. Таму, сыходзячы з аўтобусу, ветліва кіўнуў яму галавою, а ён мне ў адказ усьміхнуўся, як старому прыяцелю. Відавочна, яму бракуе простых людзкіх кантактаў. Бадай, прэзыдэнту ў гэтым і няма патрэбы. Але ж Ганчарык прэзыдэнтам ня стаў.
Вось жа шанцуе мне сёньня на сустрэчы. Праводзячы з жонкаю сяброўку, Людмілу Мінкіну, пабачыў і Пятра Краўчанку. Памятаю, як ён нам, віленскім нашаніўцам, распавядаў, як ён любіць японскую паэзію. Як ён зімою езьдзіў у Менск, каб набыць нейкія кніжкі, а пасьля ледзь ня пешкам вяртаўся ў завею ў родныя Смалявічы. (Дарэчы, вось красамоўны прыклад абсалютна лішніх ведаў, што адклаліся ў маёй памяці.) Сёньня ж Пётар Краўчанка — высокі падцягнуты чалавек у зырка-чырвонай футболцы, з дарагім скураным сакваяжам у адной руцэ й з марозівам у другой. Ён ішоў уздоўж цягніка Менск–Вільня, выбіраючы свой вагон. Уся ягоная постаць, нават са сьпіны, дэманстратыўна дэманстравала ўсялякае нежаданьне пабачыцца з кім са знаёмых. Яшчэ адзін непазнавальны беларускай публікай пэрсанаж. Сеў ціхенька сабе ў цягнік і пакаціў у крывіцкую Мэкку.
Маё мастакоўскае ўяўленьне малюе мне нават такую карцінку: заходзіць дарэшты злыселы, зь сівымі вусамі пэнсіянэр Лукашэнка ў менскі які гастраном і... нікому да яго няма справы. Забыліся й не пазнаюць.
19 жніўня
Такая ўжо ў мяне прыкмета — калі тэлефануе гісторык Уладзімер Дзянісаў, то нічога добрага ня скажа. Адно разьвярэдзіць сэрца. Вось і сёньня патэлефанаваў спадар Дзянісаў. Паведаміў навіну: уладыка Філарэт накіраваў ліст менскаму бурмістру Паўлаву. Зьмест ліста палягае ў тым, што мітрапаліт выступае з новымі ініцыятывамі засваеньня тэрыторыі Верхняга гораду. У прыватнасьці, прапануецца замест аднаўленьня Малога гасьцінага двара, што стаяў яшчэ тры гады таму на плошчы Свабоды, паставіць праваслаўную капліцу. Копію капліцы ў гонар Сьвятога дабравернага князя Аляксандра Неўскага, што стаяла некалі пры ўваходзе ў Аляксандраўскі сквэр. Чаму б не паставіць гэтую капліцу ў псэўдарускім стылі там, дзе яна й стаяла, балазе месца не занятае? Падказка тоіцца ў другой Філарэтавай ініцыятыве. Ён прапануе таксама не аднаўляць колішні вуніяцкі сабор Сьвятога Духа, а паставіць там... яшчэ адну праваслаўную капліцу. То бок, “заслупаваць” дзялку. Вось ужо дзе літаральна: сьвятое месца пустым не бывае...
Як па мне, дык хай бы й насамрэч зрабілі адну з цэркваў цалкам дзяржаўнай. Аднак, няхай найперш тая царква, з такімі прэтэнзіямі, прынясе ў кожны беларускі дом Сьвятое Пісаньне. Няўжо ж гэта даражэй за тое золата, якім заліваюць купалы?
Сёлета будуць бурапенна сьвяткаваць Дзень беларускага пісьменства ў Тураве. Нават статус гораду яму надалі. Усе тураўскія платы пафарбавалі. Але забыліся пра... Эвангельле. Тое самае Тураўскае Эвангельле, самую сьвятую й старадаўнюю нашую кнігу, якой споўнілася тысяча гадоў. Усяго толькі дзесяць аркушаў, скрэсьленых непабляклымі барвамі. І нікому да галавы не прыйшло яго перавыдаць, скапіяваць. Адзначыць, урэшце, тысячагодзьдзе сьвятога беларускага пісьменства!
Што ж да старога Менску, то ягоны вобраз скажоны нагэтулькі, што нічога ўжо назад ня вернеш. І няхай мае апошнія словы, напісаныя пад настрой, не абавязваюць мяне да большага, чым я хацеў сказаць.
Бываюць такія пэрыяды, калі час паўзе, нібы смоўж, адзначаны адно неістотнымі ўражаньнямі, ня вартымі й згадак. Але надараюцца такія хвіліны, калі жыцьцё, насуперак законам часу, паскарае сваю хаду, нібы гадзіньнік, у якога зламалася кувадла. Сёньня акурат такі дзень. Міхал Анемпадыстаў падбіў мяне на экспэдыцыю ў пошуках майстроў, што ўмеюць рабіць гонту. Літаральна якіх дваццаць-дваццаць пяць гадоў таму ці ня ўсе заходнебеларускія паселішчы былі шчыльна ўхінутыя гонтавай лускою. Мне неяк пашчасьціла сустрэцца з гэткім майстрам. Мянушка ў яго — Ясюня Бяда. Тады той дзед паказаў мне й прыхаваны ў сьвіране велізарны станок для вырабу гонты. Пасьля ён прачытаў цэлую лекцыю пра тэхналёгію падрыхтоўкі драўніны. Вось сёньня й вырашылі адведаць Ясюню Бяду яшчэ раз.
Дарога кружляла, кружляла, часам прападаючы зусім. Ну вось, нарэшце, і Ясюняў хутар. Ледзь пазнаць. Трава навокал някошаная. Пасьля доўгага груканьня ў дзьверы й вокны дачуліся, як дзед ідзе на ганак. Ён зусім састарэў і ледзь рухаўся. “Нага баліць”, — патлумачыў. Дазнаўшыся, у якой мы патрэбе, з прыкрасьцю махнуў рукою. “Нічога больш няма. Параскідаў. Усё паржавела”, — страціўшы ўсялякі інтарэс да нас, бурчэў дзед. “А мо хто яшчэ ў вас тут гонту вырабляў?” — запытаўся Міхал Анемпадыстаў. “Так. Яжджайце во гэтак, пасьля ўлева. Там ёсьць Войцах Янкоў. Ён рабіў”, — патлумачыў стары. Мы ўжо борзда рушылі да машыны, як ён раптам згадаўшы, кінуў нам у сьлед: “Ай-яй-яй... Ён жа ж ужо колькі гадоў, як памёр...”. Бяда, адным словам.
На гэтым я й скончыў бы сёньняшні расповед, але мушу дадаць, што суседам дзеда Ясюні аказаўся малады хлапец Анатоль — цясьляр, шчыры патрыёт, завадатар тамтэйшае моладзі, таленавіты фатограф. Выпадкова пазнаёміўшыся з намі, ён паабяцаў, што здолее сабраць той Ясюняў гонтавы станок. Відавочна, справа яго захапіла. Таму маем пра што марыць.
16 жніўня
Не было ў гэтым годзе сапраўднага лета. Ці я не пасьпеў яго заўважыць. Памятаю, цэлы чэрвень былі дажджы, пасьля дажджы напалам з бязводзьдзем. Насуперак усім прагнозам зусім мала сёлета грыбоў. Пусты ляшчыньнік. Каліва ягадаў. А вось сёньня ўжо халодная імжыстая раніца. Ня хочацца выходзіць зь цёплае хаты. Паветра пахне ўжо зусім не па-летняму. Штосьці бадзёра-самотнае чуваць у ім. Над возерам падымаецца пара. Значыць, вада яшчэ цяплейшая за паветра. Там-сям у азёрнай вадзе ўжо гойдаюцца сасьпелыя пунсовыя дзічкі. А чарот пазалаціўся. Агарод і кветнік нагадваюць пра марнасьць усяго існага.
Жывое й нежывое, квітнеючае й збуцьвелае. Усё побач, як напамін, што любая з хвілінаў можа стаць апошняй. Выбраная дзялка, дзе ўрадзіла цыбуля, яшчэ больш дадае трывогі. Абапал яшчэ дабіраюць сокаў амаль сьпелыя плады зямныя. Але неўзабаве й іх трэ будзе павымаць, агаліць зямлю, падставіць яе неапранёную пад халодны восеньскі дождж.
Сёньня ў нас у Вайшкунах ізноў госьці. Прыехаў зь Вільні паэт Алег Мінкін з жонкаю. Ён адразу ж распрануўся, падстаўляючы цела апошнім летнім промням, ды бадзёра ўзяўся мыць машыну. Гледзячы на аптымізм Мінкіных, што адразу ж па мокрай траве пашыбавалі да возера, падбадзёрыўся й сам. Мы з жонкаю далучыліся да сужэнства Мінкіных і плавалі ў чаўне па возеры. Любата. Асабліва, калі вяслуе Алег. Моцны, састыўшы вецер зьдзімаў з хваляў, нібы з кухляў піва, шумавіньне. А па краях возера яшчэ лагоднае й прагрэтае. Па вяртаньні ў хату папрасіў паэта Мінкіна скласьці прынагодны, дапасоўны да сёньняшняга дня паэтычны экспромт. Алег папрасіў сшытак і асадку. Сышоў у асобны пакой. Усе міжволі прыціхлі. Займаліся кожны сваёй справаю, але гаварылі напаўголасу. Мінкін тым часам выходзіў у сад, моўчкі разглядаў ружы й мальвы, то закідаў галаву ў неба, то сачыў за рабаценьнем бярозавага лісьця. Зноў рашуча заходзіў у хату, зачыняўся ў пакоі.
Урэшце, настала пара разьяжджацца. “А верш?” — нецярпліва спытаўся я. “Іншым разам”, — цяжка, са скрухаю выдыхнуў Мінкін. Ад чаго была тая скруха ў ягоным голасе? Ці то ад расстаньня з намі, ці то ад неабходнасьці вяртацца ў горад, праз сто разоў клятую мяжу, ці то ад адчуваньня надыходзячай восені?.. Ня ведаю. Гэтак і разьвіталіся. Бадай, што надоўга.
17 жніўня
Сёньня — ужо звычайны дзень у Менску. Сьпяшаюся па нейкіх справах. Я ведаю па якіх, але ці настолькі яны пільныя, каб ужо гэтак сьпяшацца? Такі міжвольны рэфлекс, як вяртаесься зь вёскі. Нібы нешта прапусьціў і трэ хутчэй яго дагнаць.
Вось нішчаць яшчэ адзін старасьвецкі менскі дом. Дом у два паверхі на цокалі па вуліцы Калектарнай, што меў нумар 3/б. Коўш экскаватара з размаху ўгрызаецца ў старыя муры. Дзікі трэск. Грукат вялікіх уломкаў, што абрынаюцца долу. Што можа быць страшней за гукі руйнаваньня дому? Здаецца, я вычуваю, як сьціскаліся сэрцы людзей у вайну. Як яны станавіліся сьведкамі бязмэтнага руйнаваньня ўсяго, што было ім гэтак дарагім, што стваралі яны ды іхныя продкі. Дамы, дзе яны канструявалі сваё жыцьцё, паляпшалі як маглі, стараліся зрабіць прыгажэйшым, пераставалі існаваць.
Цікава, а што адчувае кіроўца гэтага экскаватара? Напэўна, для яго гэта, як інтэрактыўная кампутарная гульня. Націснуў дзьве клявішы і — б-бу-у-м-м! Ціха, незаўважна, зьнішчылі вуліцу Дзімітрава, дабраліся да Камсамольскай з Рэвалюцыйнай.
А мо ўся справа ў магіі саміх назваў вуліц? Ну што старажытнага можа быць на вуліцы Леніна ці Энгельса? Што дарэвалюцыйнага можа быць на вуліцы Рэвалюцыйнай? Прыбышы-чыноўнікі, што як у калейдаскопе мяняюцца на пасадах у Менгарвыканкаме, бадай, гэтак і мысьляць. Мы настолькі прызвычаіліся да ўсяе гэтае неадпаведнасьці, недапасавальнасьці, што ўжо не заўважаем іроніі, паводле якое, дзіцячыя гады Станіслава Манюшкі прайшлі ў доме па вуліцы Інтэрнацыянальнай.
Можна доўга шукаць вінаватых, але факт — за гады перабудовы й незалежнасьці ў Менску гэтак і не была выкарчаваная каляніяльная й камуністычная тапаграфія. Ну хіба ж у межах менскага старога места, хоць бы ў Верхнім горадзе, ня варта было павяртаць старасьвецкія назовы? І праўда, ёсьць у гэтым нейкае пярэчаньне. Ці можна сабе ўявіць, што мы ўспрымем як належнае, што вуліца Леніна з ГУМам будзе звацца, як колісь — Францішканскай, а Энгельса стане раптам Дамініканскай? Неўзабаве й вуліца Калектарная, пазбавіўшыся апошніх памятак мінуўшчыны, застанецца проста Калектарнай. А колісь, дарэчы, яна звалася Габрэйскай. Ці можна ўявіць сабе ў сёньняшнім Менску такую назву? Не ўяўляю. Ад колішняй Габрэйскай усё ж засталіся старыя жыдоўскія могілкі. Пакуль што.
18 жніўня
Сёньня па завядзёнцы завітаў у “Нашу Ніву”. Гэтым разам на нашаніўскай кухні апынуўся Лёлік Ушкін, той самы, які зь “левымі вачыма”. Ён мне радасна паведаміў, што на ўласныя вочы бачыў на лёнданскіх могілках побач з магілаю Карла Маркса магілу аднаго з маіх сваякоў, Харэўскага Мацея.
Вось ты скажы, дзе што знойдзеш?! Сёньня стаўлю птушачку ў памяці: Мацей Харэўскі, інсургент, палітычны эмігрант, памёр у Лёндане ў 1884 годзе. Падобна, мы мусім забываць большасьць свайго досьведу, пакідаючы толькі самае йстотнае. Інакш наш мозг нагадваў бы гарышча, поўнае ўсялякага хлуду, на якім ня хутка знойдзеш, што табе трэба.
Еду аўтобусам. У ім праз колькі чалавек ад мяне бачу Ганчарыка, былога кандыдата ў прэзыдэнты. Поўны аўтобус, а ніхто не зьвяртае на яго ўвагі. Сапраўды, ня надта прыкметны чалавек у акулярах. Але я ж яго ведаю. Таму, сыходзячы з аўтобусу, ветліва кіўнуў яму галавою, а ён мне ў адказ усьміхнуўся, як старому прыяцелю. Відавочна, яму бракуе простых людзкіх кантактаў. Бадай, прэзыдэнту ў гэтым і няма патрэбы. Але ж Ганчарык прэзыдэнтам ня стаў.
Вось жа шанцуе мне сёньня на сустрэчы. Праводзячы з жонкаю сяброўку, Людмілу Мінкіну, пабачыў і Пятра Краўчанку. Памятаю, як ён нам, віленскім нашаніўцам, распавядаў, як ён любіць японскую паэзію. Як ён зімою езьдзіў у Менск, каб набыць нейкія кніжкі, а пасьля ледзь ня пешкам вяртаўся ў завею ў родныя Смалявічы. (Дарэчы, вось красамоўны прыклад абсалютна лішніх ведаў, што адклаліся ў маёй памяці.) Сёньня ж Пётар Краўчанка — высокі падцягнуты чалавек у зырка-чырвонай футболцы, з дарагім скураным сакваяжам у адной руцэ й з марозівам у другой. Ён ішоў уздоўж цягніка Менск–Вільня, выбіраючы свой вагон. Уся ягоная постаць, нават са сьпіны, дэманстратыўна дэманстравала ўсялякае нежаданьне пабачыцца з кім са знаёмых. Яшчэ адзін непазнавальны беларускай публікай пэрсанаж. Сеў ціхенька сабе ў цягнік і пакаціў у крывіцкую Мэкку.
Маё мастакоўскае ўяўленьне малюе мне нават такую карцінку: заходзіць дарэшты злыселы, зь сівымі вусамі пэнсіянэр Лукашэнка ў менскі які гастраном і... нікому да яго няма справы. Забыліся й не пазнаюць.
19 жніўня
Такая ўжо ў мяне прыкмета — калі тэлефануе гісторык Уладзімер Дзянісаў, то нічога добрага ня скажа. Адно разьвярэдзіць сэрца. Вось і сёньня патэлефанаваў спадар Дзянісаў. Паведаміў навіну: уладыка Філарэт накіраваў ліст менскаму бурмістру Паўлаву. Зьмест ліста палягае ў тым, што мітрапаліт выступае з новымі ініцыятывамі засваеньня тэрыторыі Верхняга гораду. У прыватнасьці, прапануецца замест аднаўленьня Малога гасьцінага двара, што стаяў яшчэ тры гады таму на плошчы Свабоды, паставіць праваслаўную капліцу. Копію капліцы ў гонар Сьвятога дабравернага князя Аляксандра Неўскага, што стаяла некалі пры ўваходзе ў Аляксандраўскі сквэр. Чаму б не паставіць гэтую капліцу ў псэўдарускім стылі там, дзе яна й стаяла, балазе месца не занятае? Падказка тоіцца ў другой Філарэтавай ініцыятыве. Ён прапануе таксама не аднаўляць колішні вуніяцкі сабор Сьвятога Духа, а паставіць там... яшчэ адну праваслаўную капліцу. То бок, “заслупаваць” дзялку. Вось ужо дзе літаральна: сьвятое месца пустым не бывае...
Як па мне, дык хай бы й насамрэч зрабілі адну з цэркваў цалкам дзяржаўнай. Аднак, няхай найперш тая царква, з такімі прэтэнзіямі, прынясе ў кожны беларускі дом Сьвятое Пісаньне. Няўжо ж гэта даражэй за тое золата, якім заліваюць купалы?
Сёлета будуць бурапенна сьвяткаваць Дзень беларускага пісьменства ў Тураве. Нават статус гораду яму надалі. Усе тураўскія платы пафарбавалі. Але забыліся пра... Эвангельле. Тое самае Тураўскае Эвангельле, самую сьвятую й старадаўнюю нашую кнігу, якой споўнілася тысяча гадоў. Усяго толькі дзесяць аркушаў, скрэсьленых непабляклымі барвамі. І нікому да галавы не прыйшло яго перавыдаць, скапіяваць. Адзначыць, урэшце, тысячагодзьдзе сьвятога беларускага пісьменства!
Што ж да старога Менску, то ягоны вобраз скажоны нагэтулькі, што нічога ўжо назад ня вернеш. І няхай мае апошнія словы, напісаныя пад настрой, не абавязваюць мяне да большага, чым я хацеў сказаць.
