Суд Босьніі і Герцагавіны ў сераду, 26 лютага, вынес прысуд прэзыдэнту Рэспублікі Сэрбскай Мілараду Додзіку. Яго асудзілі на год зьняволеньня, а таксама прысудзілі забарону займаць пасаду прэзыдэнта Рэспублікі Сэрбскай на працягу шасьці гадоў з дня ўступленьня прысуду ў законную сілу. Сам Додзік і ягоныя адвакаты ў судзе не прысутнічалі, прысуд быў вынесены завочна.
Суд апраўдаў выканаўцу абавязкаў дырэктара афіцыйнай газэты гэтай часткі фэдэратыўнай басьнійскай дзяржавы Мілаша Лукіча. І Додзіка, і Лукіча вінавацілі ў непавазе да рашэньняў Вярхоўнага прадстаўніка міжнароднай супольнасьці Крыстыяна Шміта.
Гэта прысуд першай інстанцыі, які можа быць абскарджаны, піша Балканская служба Свабоды.
Додзіка вінавацяць у падпісаньні прэзыдэнцкіх указаў, якія прызналі правамоцнымі два неканстытуцыйныя законы Рэспублікі Сэрбскай, якія раней ануляваў Вярхоўны прадстаўнік. Гэта законы аб непрымяненьні рашэньняў Канстытуцыйнага суду БіГ і аб непрымяненьні рашэньняў Вярхоўнага прадстаўніка (OHR) на тэрыторыі рэгіёну. Лукіча вінавацілі ў публікацыі гэтых законаў і ўказаў у «Афіцыйным весьніку Рэспублікі Сэрбскай».
Дэйтанскае пагадненьне 1995 году, якім замацавалі мір у краіне і спынілі Басьнійскую вайну, стварыла прававую аснову для Офісу Вярхоўнага прадстаўніка. Дадатак 10 прадугледжвае стварэньне Ўправы вярхоўнага прадстаўніка (OHR) у Босьніі і Герцагавіне, каб назіраць за грамадзянскім выкананьнем пагадненьня, прадстаўляючы краіны, якія ўдзельнічаюць у Дэйтанскіх пагадненьнях, праз Раду выкананьня міру.
У 1997 годзе ў нямецкім Боне Ўправу Вярхоўнага прадстаўніка ўпаўнаважылі прымаць абавязковыя для выкананьня ў БіГ рашэньні, калі мясцовыя бакі няздольныя або не жадаюць дзейнічаць; а таксама адхіляць ад пасады дзяржаўных чыноўнікаў, якія парушаюць юрыдычныя абавязаньні або Дэйтанскія пагадненьні.
Крымінальны кодэкс БіГ прадугледжвае турэмнае зьняволеньне ад шасьці месяцаў да пяці гадоў за непавагу да рашэньняў Вярхоўнага прадстаўніка, а таксама прадугледжвае магчымасьць адхіленьня ад пасады і забарону на палітычную дзейнасьць.
У заключным слове 19 лютага пракуратура БіГ папрасіла суд прысудзіць Додзіку пяць гадоў пазбаўленьня волі і забараніць яму займацца палітычнай дзейнасьцю на працягу дзесяці гадоў. Такое ж максымальнае пакараньне пракуратура прасіла і для Лукіча.
У сваім заключным слове Додзік сказаў, «што мы ўсе павінны змагацца за тое, каб БіГ больш не была пратэктаратам, а вярнула сабе сувэрэнітэт», паўтарыўшы старыя тэзісы аб тым, што Шміту не хапае легітымнасьці, бо ягонае прызначэньне не пацьвердзіла Рада Бясьпекі ААН. Гэтую працэдуру праходзілі іншыя высокія прадстаўнікі.
Ціск на суд і акцыі падтрымкі
Працэс над Додзікам і Лукічам пачаўся яшчэ 5 лютага 2024 году і быў адзначаны абвінавачваньнямі з боку абароны ў перадузятасьці на адрас Суду БіГ, судзьдзяў і пракурораў, а таксама просьбамі перанесьці працэс у суд у Баня-Луцы, сталіцы Рэспублікі Сэрбскай.
За кожным слуханьнем сачылі дзясяткі прыхільнікаў Додзіка, якія сьцьвярджалі, што прыйшлі на ўласнае жаданьне, перад будынкам суду БіГ у Сараеве.
24 лютага ўрад Рэспублікі Сэрбскай прыняў «Адозву аб парушэньні Канстытуцыі Босьніі і Герцагавіны, мерах і задачах, накіраваных на абарону Канстытуцыі Босьніі і Герцагавіны». У адозьве, між іншым, гаварылася, што Рэспубліка Сэрбская прыме меры палітычнымі і прававымі сродкамі, «калі прававы гвалт супраць рэспублікі ня спыніцца і ня будзе палітычнай волі і міжнароднай падтрымкі вярнуць БіГ да яе асноў і ператварыць яе ў дзяржаву, у якой паважаюцца Дэйтанская канстытуцыя і законы».
Паведамленьні ад PIC, EUFOR і NATO
Паслы Рады выкананьня міру (PIC) заклікалі палітыкаў Босьніі і Герцагавіны ўстрымацца ад ціску і палітычных пагрозаў, а таксама паважаць незалежнасьць судовай сыстэмы. На пазачарговай сэсіі ў Сараеве Кіроўная рада PIC пацьвердзіла прыхільнасьць тэрытарыяльнай цэласнасьці БіГ як адзінай сувэрэннай дзяржавы, якая складаецца з двух суб’ектаў і раёна Брчка як асобнай адміністрацыйнай адзінкі, паведаміў журналістам вярхоўны прадстаўнік у БіГ Крыстыян Шміт.
Кіроўная рада PIC складаецца з паслоў заходніх краін, Арганізацыі Ісламскай канфэрэнцыі. Раней тут была прадстаўленая і Расея, але больш яна ня ўдзельнічае ў працы органу. PIC дае палітычныя рэкамэндацыі Ўправе Высокага прадстаўніка (OHR) у БіГ.
Адначасна з гэтым 25 лютага адбылася сустрэча эўрапейскіх амбасадараў са старшынём прэзыдэнтуры Босьніі і Герцагавіны Жэлькай Цьвіянавіч. Там заявілі, што для ЭЗ непрымальныя дзеяньні, якія паглыбляюць рознагалосьсі і павышаюць напружанасьць. На сустрэчы прысутнічаў спэцыяльны прадстаўнік Эўразьвязу ў БіГ Люіджы Сарэка.
«ЭЗ застаецца прыхільны эўрапейскай пэрспэктыве для адзінай і аб’яднанай краіны. У БіГ ёсьць гістарычная магчымасьць пачаць перамовы аб уступленьні ў ЭЗ», — падкрэсьліў Сарэка ў сацыяльнай сетцы X.
Штаб-кватэра НАТО ў Брусэлі заявіла Радыё Свабодная Эўропа, што яны не дапусьцяць «вакуўму бясьпекі» або пагрозы цяжка здабытаму міру ў Босьніі і Герцагавіне, падкрэсьліўшы, што пагрозы аддзяленьня, унутраная палітычная барацьба, рэтраградныя і нацыяналістычныя ідэі падрываюць цяжка здабытую стабільнасьць.
Ціск на працу судзьдзі Сэны Ўзунавіч з Суду БіГ, якая вядзе працэс супраць Додзіка і Лукіча, асудзіла Асацыяцыя судзьдзяў Фэдэрацыі БіГ, заклікаўшы грамадзкасьць паважаць незалежнасьць і добрасумленнасьць судовай сыстэмы.
Палітычныя паплечнікі Додзіка з Сэрбіі і Вугоршчыны падтрымалі падсуднага. Аляксандар Вучыч 17 лютага ў Будапэшце заявіў, што спадзяецца, што «ў БіГ ня будзе вынесена ніякіх рашэньняў, якія могуць паставіць пад пагрозу стабільнасьць». Віктар Орбан заклікаў «спыніць пакараньне Додзіка», які разам з усім кіраўніцтвам Рэспублікі Сэрбскай знаходзіцца пад санкцыямі ЗША і Эўразьвязу за карупцыю і падрыў інстытутаў Босьніі і Герцагавіны.
Што прывяло да суду?
На сэсіях Нацыянальнай Скупшчыны Рэспублікі Сэрбскай у чэрвені 2023 году дэпутаты прынялі неканстытуцыйныя законы аб тым, што прававыя акты Вярхоўнага прадстаўніка ня будуць публікавацца ў «Афіцыйным весьніку» Рэспублікі Сэрбскай, а рашэньні Канстытуцыйнага суду БіГ, якія зьяўляюцца канчатковымі і абавязковымі ў адпаведнасьці з Канстытуцыяй, ня будуць прымяняцца на тэрыторыі гэтага ўтварэньня.
1 ліпеня 2023 году Высокі прадстаўнік праз Бонскія паўнамоцтвы скасаваў два законы і ўнёс папраўкі ў Крымінальны кодэкс БіГ, у выніку чаго невыкананьне рашэньняў Высокага прадстаўніка прызнана крымінальным злачынствам. 7 ліпеня 2023 году Додзік падпісаў указы аб прызнаньні прынятых Скупшчынай законаў сапраўднымі, і яны былі апублікаваныя ў «Афіцыйным весьніку». У адказ на гэта 11 жніўня Пракуратура БіГ выставіла абвінаваўчы акт супраць Додзіка і Лукіча, а суд пацьвердзіў яго празь месяц.
Раней Додзік абвясьціў, што ня будзе прысутнічаць на вынясеньні прысуду, але замест гэтага заклікаў грамадзян, якія ўжо больш за год прыходзяць да суду БіГ, каб падтрымаць яго, прыйсьці на сход у Баня-Луцы 26 лютага.
Пасьля вынясеньня прысуду першай інстанцыі або падачы апэляцый Апэляцыйная калегія суду БіГ мусіць вынесьці канчатковы вэрдыкт прыкладна на працягу трох з паловай месяцаў.
Працэс над Додзікам і Лукічам — першы судовы працэс у БіГ аб крымінальным злачынстве ў выглядзе непавагі да рашэньняў Вярхоўнага прадстаўніка.
Форум