Жонка нядаўна вызваленага журналіста Свабоды Андрэя Кузьнечыка Алеся Рак расказала, як сям’я перажыла 3 гады і 3 месяцы бяз мужа і бацькі.
Асуджанага на 6 гадоў журналіста Свабоды Андрэя Кузьнечыка, ужо былога палітзьняволенага, вызвалілі 12 лютага. Цяпер Андрэй разам зь сям’ёй знаходзіцца за межамі Беларусі. За кратамі ён правёў 3 гады і 3 месяцы. Увесь гэты час ягоная жонка Алеся Рак заставалася ў іхнай менскай кватэры, чакаючы мужа і бацьку разам з дваімі дзецьмі — 5-гадовым Мацьвеем і 11-гадовай Янінай. У вялікай размове са Свабодай Алеся расказвае, як прайшлі гэтыя гады для яе і дзяцей.
«Сказалі, што забіраюць мужа на пару дзён»
25 лістапада 2021 году каля 17-й гадзіны Андрэй Кузьнечык выйшаў з роварам на прагулку. Каля пад’езда яго чакалі чацьвёра ў цывільным, загадалі вярнуцца ў кватэру.
«8-гадовая дачка Яніна засмуцілася, пачала плакаць. Мацьвейку не было яшчэ і двух гадоў, ён нічога не разумеў і насіўся па кватэры. Мне загадалі ісьці ў іншы пакой і займацца дзецьмі, не перашкаджаць. Ператрус быў даволі „інтэлігентны“ — забралі ўсю тэхніку і тэлефон Андрэя, мой мабільны тэлефон, пляншэт, грошы.
Зразумела, у мяне быў шок, але не было ніякіх гістэрык. Я разумела, што яго забяруць, і зьбірала цёплыя рэчы, якіх у выніку ён ня ўзяў.
Сказалі, што забіраюць яго ненадоўга, на пару дзён. Я патэлефанавала сястры, яны зь сябрамі прыйшлі і „змазалі“ мне пачуцьці ў добрым сэнсе, не далі расплакацца...» — расказвае пра затрыманьне мужа Алеся Рак.
На наступны дзень Андрэю прысудзілі 10 дзён адміністрацыйнага арышту нібыта за хуліганства. Потым яшчэ двойчы дадавалі па 10 сутак.
Трывожныя прадчуваньні
Літаральна за пару дзён да затрыманьня Андрэй Кузьнечык напісаў тэкст, у якім тлумачыў, чаму застаецца ў краіне.
«Я з 13 гадоў жыву беларушчынай, паступіў на філфак дзеля яе, жыў і працаваў з арыентацыяй на яе, цяпер мне за 40, але рэч ня ў тым, што позна пачынаць з нуля, рэч у тым, што я не хачу збочваць са сьцежкі працы на карысьць беларушчыны. У цяперашніх умовах мне здаецца меншай пакутай адбыць у вязьніцы прыдуманы тэрмін, чым разьвітацца з Радзімай на няпэўны (аж да скону) час (хоць тут я магу фатальна памыляцца ў тым, наколькі далёка могуць зайсьці рэпрэсіі)», — пісаў ён.
Алеся прызнаецца, што за некалькі дзён да візыту няпрошаных гасьцей мела трывожныя прадчуваньні. 23 лістапада хтосьці ўзламаў яе мэсэнджар. У той дзень яна гуляла з сынам і чамусьці ўспомніла свайго прадзеда Паўла, які быў рэпрэсаваны.
«У прадзеда адабралі хату, зьвезьлі ў Сібір, ён там ледзь выжыў. А калі вярнуўся, аказалася, што „добрыя“ вяскоўцы разабралі ягоную хату на дровы. Я пра гэта ўзгадала, дома напісала ў інстаграм, а потым падумала, што гэта ня мой фармат, і зьнесла той пост...
Праз пару дзён я іду з Мацьвеем дахаты, каля дому стаіць такая дзіўная машына, „спэцсувязь“ ці штосьці такое на ёй напісана. Было такое адчуваньне, што гэта да нас», — узгадвае Алеся.
«Яны забралі тату і пляншэт...»
Першы месяц пасьля затрыманьня мужа быў для Алесі вельмі цяжкі і дэпрэсіўны, з Андрэем не было сувязі. Яна расказвае, як перажывала, што муж пайшоў не па сэзоне апрануты, а тут ударылі маразы. Пазьней даведалася, што ён спаў на цэмэнтнай падлозе ў адной майцы.
«Канечне, мы зь Янкай спачатку моцна перажывалі. Дачка прыйдзе са школы, мы абдымемся, паплачам. Дзесьці месяц-паўтара гэта працягвалася. Дзіця ные: „Яны забралі тату і пляншэт...“. Самотнай я сябе не адчувала, бо прыходзілі сябры, прыносілі прадукты, пачастункі дзецям. Але адчувала сябе разгубленай: што рабіць, якія дзеяньні прадпрымаць? А мне ўсе казалі: „Ды такім татам трэба ганарыцца!“» — успамінае Алеся.
Яна прызнаецца, што пасьля арышту Андрэя давялося ўзяць на сябе ўсе побытавыя праблемы, якімі раней займаўся муж: аплату камуналкі, тэлефонаў, закупы, чытаньне кніжак на ноч малодшаму сыну, праверку ўрокаў у старэйшай дачкі. Іншым мамам, якія трапілі ў такую ж сытуацыю, яна б цяпер параіла пільна сачыць за дзецьмі, падтрымліваць рэжым, ранейшы лад жыцьця, максымальна захоўваць іх спакой.
«Вельмі зьбіўся рэжым харчаваньня ў Мацьвея, ён перайшоў на не зусім здаровую ежу, бо мама была ў сваіх клопатах і эмоцыях. І ўсё працягваецца дагэтуль. Магчыма, адтуль нашы іншыя праблемы. Зараз мы пераехалі, іншы стрэс, хоць і пазытыўны. Але Мацьвей скарыстаўся момантам, што я занятая, перайшоў на цукеркі і салодкае. За гэтым трэба пільна сачыць, бо потым давядзецца разграбаць наступствы», — кажа Алеся.
Шчасьлівыя чэргі пад Валадаркай
Калі празь месяц пасьля затрыманьня Андрэя (23 сьнежня 2021 году. — РС) Радыё Свабода прызналі экстрэмісцкім фармаваньнем, на Андрэя Кузьнечыка завялі крыміналку. Алеся кажа, што тады зразумела: гаворка ідзе не пра дні ці месяцы, а пра гады.
«Напярэдадні Новага году нарэшце наступіла такая „стабільнасьць па-беларуску“. Мы ведалі, што Андрэй на „Валадарцы“, крыху выдыхнулі. Перад сьвятам прыйшоў першы ліст і паштоўка зь вершыкам дзецям. Можна было перадаць яму ежу і вопратку. У параўнаньні з папярэднім этапам невядомасьці, калі Андрэй быў на Акрэсьціна, чэргі пад „Валадаркай“ былі шчасьцем. Гэта быў такі выдых — насіць перадачы мужу і тату», — кажа Алеся.
Адтуль жа, з «Валадаркі», Андрэй Кузьнечык даслаў дзецям першы вершык:
У мароз зь лістом ад таты
Сьнежны кот бяжыць дахаты.
Плошчу, парк і плот высокі
Ён мінае за тры скокі.
Я сказаў яму на вушка
Для сыночка і дачушкі
Прывітаньне перадаць,
Сон сьвяточны паказаць.
Цягам усяго тэрміну бацька дасылаў Яніне і Мацьвею вершаваныя прывітаньні на паштоўках. Пісаў Андрэй Кузьнечык за кратамі і сур’ёзныя філязофскія вершы. На верш «Аканіцы заміраточылі» лідэр гурту «J_Mors» Уладзімер Пугач напісаў песьню да спэктакля «Зэкамэрон» па творы іншага палітвязьня Максіма Знака.
Алеся Рак таксама ўспамінае, што аднойчы на Дзень Сьвятога Валянціна незнаёмец прынёс ёй шыкоўны букет.
«Я нават не запомніла, колькі яму далі гадоў»
Увесну 2022 году Андрэя Кузьнечыка з «Валадаркі» перавялі ў Магілёўскае СІЗА. Даволі хутка адбыўся суд. Журналіста Свабоды абвінавацілі ў кіраваньні «экстрэмісцкім фармаваньнем» (арт. 361-1 КК). Працэс быў закрыты і прайшоў імкліва — Андрэя асудзілі літаральна за 3 гадзіны. Прысуд — 6 гадоў калёніі.
«Я ня ведала, як праходзіць звычайна суд, колькі працэс можа доўжыцца — ніколі такім не цікавілася. Я проста рэальна не паверыла: „Ну не, гэта лухта нейкая“. Хаця стала ясна, што хутка яго ня выпусьцяць. Але і Андрэй нас настройваў, каб мы не пераймаліся гэтымі гадамі, проста жылі, гадавалі дзяцей, дапамагалі яму, чым мы можам. Так што ў мяне такога стрэсу, шоку з нагоды лічбы ў 6 гадоў не было. Я нават не запомніла, колькі гадоў далі: 6, 8 — гэта штосьці нерэальнае. Насілі перадачы ў адно месца, цяпер будзем вазіць у іншае», — цяпер ужо спакойна разважае Алеся.
На другі дзень пасьля прысуду ёй дазволілі першае за паўгода спатканьне з мужам, яно праходзіла ў СІЗА. На сустрэчу Алеся паехала разам зь дзецьмі.
На спатканьні паразмаўляць з мужам Алесі дазволілі праз шкло і тэлефон. Узгадвае, што аб прысудзе ён сказаў, што не прызнае сваёй віны, бо «не разумее, што яму прызнаваць». Трымаліся абое мужна, падбадзёрвалі адно аднаго.
Цяжэй было з бацькамі — і Андрэевымі, і Алесінымі. Яны моцна перажывалі і перажываюць дагэтуль, хоць Андрэй ужо на волі і ў бясьпецы. Маці Андрэя кожны вечар тэлефануе і плача ў слухаўку, прызнаецца Алеся.
«Я тады зразумела, што калі зь імі «сюсюкаць», яны расслабяцца, будуць праяўляць эмоцыі, каб чаго дрэннага зь імі ня здарылася. Я ім кажу: «Вы хочаце, каб у Андрэя былі перадачы? Я адна ня дам рады — 50 кіляграмаў не падніму. Да таго ж у мяне дзеці, на іх патрэбныя сілы і эмоцыі. А вас яшчэ трэба цягнуць — я ня вытрымаю. Так што глядзіце за сабой, не распускайцеся», — прыгадвае Алеся свае псыхатэрапэўтычныя сэансы са сваякамі.
«Школьны чат, дзетсадаўскі і чат калёніі»
У верасьні 2022 году Андрэя Кузьнечыка з Магілёва перавялі ў Наваполацкую калёнію. Алеся кажа, што добра памятае той час, бо ў жніўні стаяла жудасная сьпёка, а тут доўгі этап, немагчыма забраць з сабой усе рэчы.
«Было рэзкае пахаладаньне, вялікі перапад тэмпэратуры, бо Янка 1 верасьня пайшла ў школу ў куртачцы і мерзла. У верасьні Андрэй піша ўжо з калёніі: „Прывязіце мне цёплыя рэчы“. А я тады прыхварэла, не магла хутка сабраць іх. І вельмі перажывала, што не магла яго сагрэць, па маёй віне ён мёрз, не атрымаў мінімальна неабходнага», — Алеся кажа, што яе дагэтуль мучаць згрызоты сумленьня за той эпізод.
Жанчыне давялося вывучаць шматлікія турэмныя інструкцыі, пералікі, патрабаваньні: што можна дасылаць, перадаваць, якая тэрмабялізна больш прыдатная, дзе набыць якасны абутак, новую куртку — Андрэй моцна схуднеў у калёніі.
«Ёсьць цудоўныя групы ў мэсэнджарах, дзе зьбіраюцца родзічы зьняволеных. Там добрая камунікацыя, усе стараюцца адно аднаму дапамагаць, няма нэгатыву. Кожны дзень я гартала школьны чат, дзетсадаўскі чат і чат калёніі. Часьцяком ад гэтага чату калёніі больш за ўсё пазытыву і прыемнасьцяў! Няшчасьце аб’ядноўвае, хутка атрымліваеш адказы на ўсе пытаньні. Бо сьпісы і патрабаваньні — гэта адно, а ёсьць яшчэ рэальнасьць: гэтым разам прынялі тое, а не прынялі гэта. Гэта была адна з маіх крыніц навін, за гэтым чатам я пільна сачыла», — дзеліцца досьведам Алеся.
Яна дадае, што сям’і Кузьнечыкаў пашчасьціла — ліставаньне адбывалася нармальна. Кожны тыдзень і Алеся, і мама Андрэя атрымлівалі ад яго лісты.
«Як бы цяжка ні было яму самому, ён знаходзіў шляхі паказаць нам сваю любоў і праяўляў увагу да нашых дробных турбот і складанасьцяў», — прызнаецца Алеся.
Але ні ад сяброў, ні ад больш далёкіх сваякоў лісты да Андрэя не даходзілі. Алеся ўспамінае пра адзін «пракол», неасьцярожнасьць зь яе боку, калі Андрэй сядзеў яшчэ на «Валадарцы».
«У адным канвэрце са сваім лістом я паслала кавалачак чужога ліста. Больш мае лісты на „Валадарку“ не даходзілі. Я пасылала навіны пра дзяцей праз маці — яна перапісвала ўсё ў свае лісты.
Я старалася дасылаць Андрэю максымум фатаграфій дзяцей, каб ён бачыў, як яны растуць... Я лічу, што візуал — важная крыніца інфармацыі, мо нават больш важная, чым тэксты», — мяркуе жонка ўжо былога палітвязьня.
«Які ты страшны, я ледзь цябе пазнала»
За тры гады ў Андрэя і Алесі былі тры доўгія спатканьні працягласьцю ў 24 гадзіны. Першае адбылося ў канцы восені 2022-га, калі праз год пасьля затрыманьня Кузьнечыка Алеся і дзеці абнялі мужа і тату.
«На тым спатканьні дачка Яна ўбачыла схуднелага тату ў чорнай вопратцы, без валасоў: „Які ты страшны, я ледзь цябе пазнала“. Ну а Мацьвей зусім не пазнаў тату. Адзін раз за суткі яго памацаў, па галаве пашлёпаў — гэта быў такі знак прыязнасьці. Тата, натуральна, засмуціўся, сказаў: „Ну што ж, будзем знаёміцца наноў“. І так было ўсе тры разы. І цяпер такая ж гісторыя: тата знаёміцца з сынам чацьвёрты раз», — успамінае Алеся Рак.
Пасьля таго спатканьня Андрэй напісаў верш:
Бачыў сына. Сын мяне забыў.
Бачыў сон. Груган гады лічыў:
— Раз... — пачаў, ня зводзячы вачэй.
— Стой, пачвара, палічы яшчэ, —
колькі несьпяваных калыханак,
колькі бусек, колькі абдыманак,
колькі ўсьмешак, на руках узьнятых,
колькі несказаных словаў «тата»,
колькі падарожжаў Гулівэра
на плячах пад стольлю праз кватэру,
і на рэчку роварных выправаў,
і каменьчыкаў непашпурляных,
колькі непаказытаных пятаў,
і «баду-баду» казы рагатай,
і нястомна-радасных сэнсацый —
што ў далонях можна ўраз схавацца,
колькі сьнежкаў, саначных заносаў,
сьвятаў чарадзейных, словаў простых,
непаўтораных «жылі-былі»...
Вось табе праўдзівейшы падлік.
Ты за год ня зьлічыш і паловы
нат з усёю зграяй гругановай!
«Сяджу і плачу ад замілаваньня»
За тры гады ў Алесі здараліся прыемныя падзеі і неспадзяванкі. Званок у дзьверы — прыносяць вялікую торбу прадуктаў. Аказалася, гэта падарунак ад сябра Андрэя, які жыве ў Амэрыцы. На Новы год сябры прыносілі шмат падарункаў, якіх сям’я сабе не дазваляла: экзатычныя заморскія прадукты, 50 гатункаў гарбаты рознага смаку.
«Вось тады ў мяне былі эмоцыі: сяджу і плачу ад замілаваньня... Больш ад радасных момантаў даводзілася плакаць. Паступова мы зь Янкай перасталі плакаць па тату кожны дзень, прынялі новую рэальнасьць і ўжо не было нагоды для сур’ёзнай дэпрэсіі.
Што яшчэ не давала мне ўдавацца ў эмоцыі? Я заўсёды штосьці вучу. Можа, не заўсёды тое, што спатрэбіцца, што прыдасца. Вось замест таго, каб вучыць мову ангельскую (якая мне спатрэбілася б у чужой краіне) — я вучыла фатаграфію, вывучала моду, візуал — гэта мне было цікава. І я знайшла добрых настаўнікаў, зь якімі мне было цікава, прыемна — яны вясёлыя, бадзёрыя. Кніжкі адны і тыя ж мы з Андрэем чыталі сынхронна і абмяркоўвалі ў лістах», — расказвае Алеся.
Дыстанцыйна разам з Андрэем за тры гады яны прачыталі «На ростанях» Якуба Коласа, «Малы куток» Сомэрсэта Моэма, «Алхіміка» Паўла Каэльё, «Атлянт расправіў плечы» і «Крыніцу» Айн Рэнд. Толькі за паўтара года Андрэй прачытаў за кратамі больш за 100 кніг.
«Па почырку можна шмат чаго зразумець»
Пра стан здароўя, настрой, эмоцыі мужа Алеся даведвалася з почырку Андрэя, хоць адмыслова графалёгіі не вывучала. Меркавала інтуітыўна — па напісаньні літар.
«У Андрэя напачатку была цяжкая шкодная праца па выцягваньні мэталу з дратоў, ён дыхаў смуродам, балела рука, ноччу ня мог спаць. Можна было заўважыць, дзе літары больш скачуць, дзе больш роўныя, спакайнейшыя.
З апошніх лістоў ужо са сьледчага ізалятара КДБ, так званай „Амэрыканкі“, я ўбачыла, што яго вельмі хвалявала выступленьне на тэлебачаньні, ён моцна перажываў. Зь ліставаньня, нават якое прайшло цэнзуру, і з почырку можна шмат чаго зразумець. Я не ўяўляю, што адчуваюць сваякі, блізкія якіх знаходзяцца ў рэжыме інкамунікада», — кажа Алеся.
Год назад для яе было яшчэ адно выпрабаваньне. 23–24 студзеня 2024 году да яе, як і яшчэ да трох сотняў сваякоў палітвязьняў, прыйшлі супрацоўнікі КДБ, напалохалі ўсю сям’ю. Прапанавалі «праехаць зь імі».
«Да ночы я прабыла ў пастарунку. Забралі тэлефон, вывучалі маю перапіску, замовы, дастаўкі. Я не атрымлівала дапамогі ад ініцыятывы „I need help“. Дастаўка харчоў сапраўды была, але гэта сябар Андрэя з Амэрыкі аплачваў і прысылаў харчовыя кошыкі праз „Эўраопт“ цягам паўгода. Але нэрвы патрапалі», — расказала Алеся.
«Кіно на ОНТ стала сюрпрызам»
На пачатку восені 2024 году лісты ад Андрэя перасталі прыходзіць, ён упершыню не павіншаваў жонку з днём народзінаў. У Алесі быў стрэс і шок, хоць Андрэй заўсёды настройваў сям’ю, каб не хваляваліся, маўляў, усё можа быць. Празь месяц ліставаньне ўзнавілася, а паколькі Андрэй быў у Менску ў «Амэрыканцы», лісты даходзілі вельмі хутка.
«Ён напісаў, што гэта не зьвязана з пагаршэньнем сытуацыі. У мяне зьявілася надзея, што вядуцца нейкія перамовы. А вось „кіно на АНТ“ стала сюрпрызам для мяне. Натуральна, мы яго глядзелі. Мне было прыемна пабачыць Андрэя, бо спатканьняў не было зь вясны мінулага году. Мне здалося, што ён яшчэ больш схуднеў, пастарэў. Ня ведаю, што за „кадры“ на беларускіх тэлеканалах працуюць. Мы, гледачы, паспачувалі нашым хлопцам — куды ідуць бюджэтныя грошы! Для Андрэя гэтыя здымкі былі выпрабаваньнем: ён дагэтуль вельмі пераймаецца, каб не падумалі пра яго дрэнна, што ён пайшоў на супрацоўніцтва з ОНТ», — расказвае жонка Андрэя Кузьнечыка.
Алеся кажа, што спадзявалася, што ўсіх свабодаўскіх палітвязьняў, зь якімі зьнялі прапагандысцкія фільмы, выпусьцяць літаральна на наступны дзень. А Андрэй быў настроены на вяртаньне ў Наваполацак і не разумеў, чаму яго так доўга трымаюць у Менску.
Два дні на зборы
Праз тры тыдні пасьля фільму, у пятніцу 7 лютага, Алесі патэлефанавалі і сказалі, што ў яе ёсьць два дні на зборы — у панядзелак трэба выяжджаць. Пра ад’езд сям’і зь Беларусі ня ведалі ні Андрэева, ні Алесіна маці. Бацькі даведаліся пра ўсё толькі з навінаў увечары 12-га.
«У мяне зусім прапаў сон, я падбірала нейкія таблеткі, каб прыйсьці ў сябе, паралельна зьбірала рэчы. А колькі я магла ўзяць з сабой? Два чамаданы. Дзецям сказала, што ў панядзелак выяжджаем. Янка спачатку ўзрадавалася: урокі можна не рабіць! Потым засумавала: „Шкада, па мне будзе сумаваць сяброўка“. Я адказала, што тата табе гэта кампэнсуе», — кажа Алеся.
Дарога да Вільні была лёгкая, кажа суразмоўца. Аднак дачка Янка была вельмі напружаная, маўляў, тата ня вернецца, яе зноў падмануць.
12 лютага пад вечар дыпляматы прывезьлі Андрэя. Янка ў той момант малявала — ёй падарылі новыя алоўкі, Мацьвей гуляў у машынкі, успамінае той шчасьлівы дзень Алеся.
«Я доўга ня спала, нэрвавалася, усе сьлёзы ўжо выплакала. Стан быў так сабе. Да сустрэчы ў мяне ўжо і сьлёзы скончыліся, і эмоцыі перагарэлі... Бачым — машына пад’ехала. Калі Андрэй увайшоў, мы былі вельмі шчасьлівыя! (Алеся ня стрымлівае сьлёз.)
Калі тата цяпер ідзе ў нейкіх справах, Янка дагэтуль асьцерагаецца, што ён можа не вярнуцца», — кажа жанчына.
Дзеці яшчэ не разумеюць, што сям’я ня хутка сустрэнецца з бабулямі, іншымі сваякамі. Цяпер тата і сын пакрысе наладжваюць адносіны. Андрэй ужо заваяваў давер малодшага, Мацьвейка дазволіў тату пакатаць яго на шыі. А Янка, калі тата вярнуўся, сказала, што на новым месцы ўжо адчувае сябе як дома. Дом там, дзе нашы блізкія, разважае Алеся.
Алеся Рак вельмі ўдзячная ўсім, хто падтрымліваў сям’ю гэтыя доўгія 3 гады і 3 месяцы.
«Гэта мая сястра, якая часта прыходзіла да нас з ласункамі, яе нам зь дзецьмі тут найбольш будзе не хапаць. Брат, які вырашаў нашы побытавыя праблемы, гуляў зь Янінай і Мацьвеем у актыўныя гульні і ў нейкім сэнсе замяняў дзецям часова адсутнага тату. Андрэевы і мае сябры і іншыя добрыя людзі, зь якімі мы пазнаёміліся за гэты час, дапамагалі нам самымі разнастайнымі спосабамі, пра якія я ня буду шмат расказваць, бо добрыя справы небясьпечныя ў нашай краіне. Кожнае слова падтрымкі ў гэты цяжкі час было вельмі каштоўнае для нас. Я шчыра ўдзячная ўсім, хто нам дапамагаў», — кажа Алеся.
Форум