— Дзе пра Заходнюю Беларусь можна прачытаць праўду?
— У кнізе Зьмітра Бартосіка «Забіць упалмінзага» (PDF). Аўтар нічога не прыдумаў, а толькі сабраў сьведчаньні жывых удзельнікаў падзеяў на цалкам забароненую пасьля вайны (а сёньня асабліва) тэму: пра масавы супраціў людзей Заходняй Беларусі прыходу савецкай улады і татальны тэрор з боку гэтае ўлады: тысячы забітых, дзясяткі тысяч адпраўленых у канцлягер. Дакумэнтальны трылер, збудаваны выключна на праўдзе фактаў.
— Пра міну ў беларускай гімназіі ў Вільні. Ці маглі на гэта пайсьці ўлады РБ, бо там вучацца дзеці беларусаў, што выступаюць супраць рэжыму?
— Калі гэта не звычайнае хуліганства дзеля хуліганства, а дзеяньне з пэўнымі палітычнымі мэтамі, дык нікога іншага, апроч рэжыму ці ягоных праціўнікаў, і не западозрыш. Бо толькі гэтая ўлада пасьлядоўна шкодзіць суседзям, варта згадаць міграцыйны крызіс ці кантрабанду цыгарэт на дзяржаўным узроўні ці агрэсіўную рыторыку прапагандыстаў. Таму тут два варыянты: ці гэта ўчыніў рэжым, ці яго праціўнікі, зноў жа, для дыскрэдытацыі рэжыму, бо ні на каго іншага падумаць не выпадае.
— Чаму ў эміграцыі не аднаўляюць дзейнасьць закрытыя ў Беларусі партыі?
— Праз адсутнасьць рэальных выбараў партыі ў Беларусі дэградавалі задоўга да арыштаў, эміграцыі і закрыцьця. Таму, калі ўзьнікнуць партыі за мяжой, яны будуць іншымі. Напэўна, гэта будзе клясычны падзел на кансэрватараў і лібэралаў, як бы яны не называліся.
Беларусаў у эміграцыі дастаткова, каб паўсталі партыі, каб выбраць парлямэнт і стварыць легітымны ўрад у выгнаньні. Вядома, гэтая дзейнасьць пашыралася б і на тых, хто ў Беларусі. Але для гэтага патрэбная воля лідэраў. Пакуль жа лідэры здавальняюцца квазіструктурамі: рухамі ды ініцыятывамі.
— Якая розьніца паміж каханьнем і любоўю?
— Паэтка Ніна Мацяш напісала пра гэта верш:
На Ваша «ты» сказаць Вам «ты» ня сьмею,
І калі позірк позіркам злаўлю,
Як птушанё, спалохана нямею.
Я не кахаю Вас. Я Вас люблю.
Сьвятла, што падарылі, не растрачу.
І шчырых слоў ніколі не згублю.
...Нашто журба ў цёплых зрэнках Вашых?
Я не кахаю Вас. Я Вас люблю.
Калі казаць зусім проста: кахаеш цела, а любіш душу.
— Кожны раз, чытаючы пра палітвязьняў, адчуваю дзікі сорам. Чаму?
— Пачуцьцё сораму не даецца ад нараджэньня. Яно выхоўваецца людзьмі або кнігамі. Прычым перажываецца сорам як за ўласныя кепскія ўчынкі, так і за тую несправядлівасьць, якую робяць іншыя, тыя, хто такога пачуцьця ня мае.
Глябальная прычына таго, што сёньня адбываецца ў Беларусі, — уладу трымаюць людзі, у якіх ня выхавалі гэтага пачуцьця ў дзяцінстве, у якіх не было нармальнай сям’і, якія не чыталі добрых кніг. Многія міліцыянты, судзьдзі, пракуроры ў выніку адмоўнай сэлекцыі вырабляюць тое, за што сорамна вам і ўсім, хто ўмее саромецца і спачуваць.
— Ці бывалі ў гісторыі Беларусі рэпрэсіі, падобныя цяперашнім?
— Турмы і эміграцыя ў супастаўных памерах былі на працягу ўсяго ХІХ ст. Былі сталінскія рэпрэсіі 1930-1950-х гадоў (+ масавыя расстрэлы). Варта мець на ўвазе, што зьнішчэньне нацыі, мовы і культуры заўсёды абярталася то нараджэньнем нацыі ў ХІХ ст., то культурным рэнэсансам пасьля сьмерці Сталіна. Нацыя і культура на прыгнёт нязьменна адказвалі словамі Багдановіча: «Не разьбіць, не спыніць, не стрымаць».
Падобны працэс адбываецца і сёньня. Гэта значыць, што ён аб’ектыўны.
— Калі прадстаўнікі рэжыму кажуць пра нацыянальныя інтарэсы, што яны маюць на ўвазе?
— Інтарэсы беларускай нацыі і рэжыму даўно разьведзеныя ў супрацьлеглыя бакі. Беларускую мову рэжым выціскае расейскай, беларускія культуру, гісторыю, мэдыя прызнае экстрэмісцкімі, сам купалаўскі вокліч «Жыве Беларусь!» забаронены. Таму яны кажуць пра расейскія нацыянальныя інтарэсы, у тым выглядзе, як іх разумеюць у расейскай правінцыі.
Думкі, выказаныя ў аўтарскіх рубрыках, перадаюць погляды аўтараў і не адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
❓Задайце ваша пытаньне. Telegram: @SvabodaBelarus; Signal: +37068643669
