- Пісьменьнік Сяргей Прылуцкі жыве ў Бучы, якая летась пасьля жорсткіх баёў была часова пад расейскай акупацыяй.
Здаецца, нешта падобнае адчувалі жыхары Берасьця 13 верасьня 1939 году перад уваходам нямецкай арміі, а потым — савецкай. Як і любая іншая, гэтая вайна перакруціла лёсы людзей да непазнавальнасьці. Мы шмат чаго згубілі. Але ўпэўнены: чаго бясспрэчна стала ў нас больш — гэта любові. Прынамсі, яна адзіная мяне ратавала ў моманты, калі надзеі дажыць да заўтра заставалася ледзь-ледзь.
«Для нас вайна пачалася пасьля першых выбухаў». Напэўна, так пачынаецца шмат прыватных гісторый многіх відавочцаў трагедый самых розных краін. Але для мяне асабіста пачатак заўжды будзе асацыявацца ня з раніцай 24 лютага, калі літаральна перад вокнамі нашага дома пачаўся штурм гастомельскага аэрапорта, а днём раней. Увечары 23-га на мясцовым «курортным» азярцы яшчэ трымаўся лёд. Месяц перад тым я фляніраваў тут з пляшкай па беразе, наклацваючы чарговы верш. Рыбакі нерухома сядзелі над лункамі. Бацькі на дзіцячых санках, згадаўшы дзяцінства, вазілі адзін аднаго па роўнядзі, выкрываючы нешта вясёлым дзецям.
23-га мы з сынам пайшлі ўпершыню «выгуляць» ягоны ровар, куплены на дзень нараджэньня два месяцы таму.
А 24-га ў нас яшчэ адзін выходны, пойдзем разам шукаць новыя прыгоды... Такія былі ідылічныя пляны.
У конадзень пачатку вялікай вайны ў Бучы было адносна пагодна, як гэта часта бывае перад непагадзьдзю. Я цудоўна памятаю той радасны вечар з сынам. Шостая вечара. Праз 10–11 гадзін пачнецца штурм аэрапорта перад нашымі вокнамі. Я гляджу, як на відэа круцяцца колы ровара, і каторы раз усплывае параўнаньне іх з коламі гісторыі, колцамі мэханізму, запушчанага Расеяй каторы раз, каб даказаць усім сваю псэўдавеліч, а насамрэч — нікчэмнасьць. Цяпер, пасьля ўсяго, што сталася, тое нашае шчасьце ўспрымаецца як нейкі археалягічны артэфакт, загублены ў часе пад руінамі апошняга году. Як нешта, на што цяпер можна глядзець як на каштоўнасьць мінулага. І што адцяпер давядзецца адбудоўваць ледзь ня цалкам. Бо інакшым стаў сьвет і наўкол, і ўнутры нас. Прычым як менавіта будзе выглядаць гэтае новае шчасьце, новая радасьць, ніхто з нас яшчэ толкам ня ведае.
* * *
Разбудзілі мяне ня першыя выбухі, а званок калегі «Сьпіш? Падымайся, пачалася вайна!». Спрасоньня я не зусім зразумеў, што да чаго: «Яна ж ужо 8 гадоў як пачалася». На што пачуў адказ — хутчэй зайдзі ў нэт і паглядзі навіны.
Штурм аэрапорта ў Гастомелі пачаўся крыху пазьней. А пакуль што з акна была відаць толькі вялікая колькасьць людзей, якія хто з торбамі ішоў у бок Варшаўскай трасы, хто пакаваў рэчы ў свае аўто, хто ўзрушана курыў на ганку, абмяркоўваючы няспынныя ракетныя атакі. Некаторыя з нашых суседзяў, уцякаючы ад вайны на Данбасе, абралі Бучу як ціхае ўтульнае мястэчка. Цяпер ім даводзілася ўцякаць ад вайны яшчэ раз.
(24 лютага, від на аэрапорт у Гастомелі з дома, дзе жывуць Прылуцкія)
На ўсялякі выпадак, яшчэ да лютага, калі гучалі папярэджаньні пра вялікі наступ расейцаў з поўначы, поўдня і ўсходу, мы запасьліся «трывожнай торбачкай» зь лекамі і прадуктамі. У выніку ў тым хаосе мы так і не захапілі яе з сабой. Напэўна, галоўнай эмоцыяй у першыя гадзіны быў страх за жыцьцё маленькага сына. Ужо лёталі расейскія верталёты, гарэў аэрапорт. Нізка над дахамі праляцеў зьнішчальнік: ніхто не пасьпеў разгледзець — наш ён ці чужынскі.
* * *
Празь некалькі дзён ад пачатку акупацыі ў закрытых мясцовых чатах пачалі зьяўляцца першыя факты забойстваў расейцамі цывільных. Не шкадуючы нават дзяцей. Тое, што потым, празь месяц, шакавала ўвесь сьвет. Памятаю, у першыя дні нехта сказаў: «Нічога страшнага, нашы дадуць маскалям пр...ца». На жаль, гэта была палова праўды. Ніхто не ўяўляў таго жаху, які наробяць тут прыхадні.
У нашым «ціхім» кутку са страхам абмяркоўвалі, што ня сёньня, дык заўтра акупанты завітаюць і сюды. Толькі ў падвале тутэйшага садочка хаваліся некалькі соцень цяжарных і жанчын зь дзецьмі. Многія захварэлі на ратавірус, лекаў не было. Мясцовая лекарка, якая адзіная абыходзіла квартал, ня раіла набліжацца да садка, каб вірус не пайшоў далей.
Артылерыя, зь пэрыядычнымі «зацішшамі», працавала пастаянна. То з боку складоў за гандлёвым цэнтрам, то з цэнтру Бучы, то з Ірпяня падымаліся клубы чорнага дыму. Першыя дні пры кожным выбуху мы гналі дзяцей з вуліцы хавацца. Праз 3–4 дні страх перад гукамі артылерыі сьцішыўся. Мы пачалі разумець, якія з тых пускаў артылерыі «бясьпечныя». Дзеці таксама «звыклі» гойдацца на арэлях і катацца з горкі пад прыглушаны гул здалёк. Пачаўся сакавік, на які мы спадзяваліся, што надвор’е хаця б трошкі стане вясновым. Але выпаў сьнег, тэмпэратура ў кватэры, і без таго нізкая, упала яшчэ ніжэй. Дзеці спалі на ложку, мы — на падлозе. Прыблізны распарадак дня ў нас быў такі:
- прачнуцца сярод ночы ад выбухаў і зь дзецьмі бегчы хавацца ў ванну/туалет; або прачнуцца гадзіне а 5-й, бо дзень без электрычнасьці канчаецца, як толькі сьцямнее; або наогул не засынаць;
- распаліць у ранішніх поцемках агонь у двары і згатаваць дзецям сьняданак з таго, што ёсьць;
- схадзіць на суседнюю будоўлю, дзе пару разоў на дзень запускалі генэратар, каб людзі набралі вады са сьвідравіны і падзарадзілі тэлефоны;
- паспрабаваць злавіць сыгнал, каб адправіць паведамленьне, што ўсе жывыя; тым часам незаўважна наступаў вечар.
Было фізычнае адчуваньне, як цывілізацыя — безь сьвятла, вады, ацяпленьня, лекаў, сувязі са зьнешнім сьветам — пакрысе адмірае, і мы занураемся ў першабытныя рэаліі. А побач едуць і едуць калёны барбараў.
Праводзячы сямʼю ў першую спробу эвакуацыі, пад адной з расстраляных шматпавярховак убачыў жанчыну ў стане глыбокага стрэсу і разгубленасьці. Яна хадзіла туды-сюды па тратуары, паўтараючы па коле адно і тое ж: «Я застануся тут. Я нікуды не паеду. Я там нікому не патрэбная». Мне здаецца, што Ўкраіна тады была падобная да тае жанчыны.
РАНІЦА 24-ГА
тут пачыналася татальная вайна
гарэў аэрапорт на ганку людзі
бясконцыя палілі цыгарэты
казалі — мы такога не чакалі
пад гукі авіяцыі і стрэлы
ў аўто грузілі рэчы і радню
ў падвалах пахла цьвільлю і лайном
таксі стаяла ля суседняга будынку
каб рушыць неўзабаве ў бок сталіцы
хто здолеў дазваніцца да сваіх
крычаў — у нас тут срака тут пі..да
пакуль над дахамі ляцелі верталёты
пакуль яшчэ было каму крычаць
і не ляцелі над царквой снарады
яшчэ былі кансэрвы і бухло
па крамах не блукалі марадзёры
для іх вайна здавалася гульнёй
нязвыклаю і шчодраю прыгодай —
нібы ў кіно глядзелі як жыцьцё
імкліва трансфармуецца ў кашмар —
былі адзінымі каму было ўсё по...й
суседка абдымаючы дзяцей
ледзь стрымлівала плач дрыжэла неба
з бліжэйшага адкрытага акна
ляцелі водары забытага сьняданку
яшчэ крыху — ніхто ня знаў — і ўсё
замкнецца пастка і пачнецца пекла
яшчэ ніхто ня думае пра сьмерць
але ўжо адчуваюць ейны подых
пусьцеюць вуліцы ў ваколіцах і п’яны
пэнсіянэр глядзіць зачаравана
з балькона як палае далягляд
і ўніз ляціць апошні недапалак
Думкі, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
