Сьцісла:
- Гісторыя паказвае, што такія шматузроўневыя эскаляцыі нярэдка заканчваюцца вайной.
- «Ультыматум Пуціна» меў на мэце перш за ўсё падзел сфэраў уплыву, а ня мірныя дамовы.
- Мэта Расеі — разарваць адносіны Менску і Кіева, каб адрэзаць Лукашэнку ня толькі ад Эўропы, але і ад Украіны.
- Для Лукашэнкі прысутнасьць расейскіх войскаў у Беларусі ўжо ня страшная.
- Вяртаньня да 2015 году, калі можна было «прадаваць» сябе як нейкага абаронца ад Расеі, ужо не атрымаецца.
— Нядаўна вы апублікавалі тэкст, галоўная выснова якога выглядае даволі пагрозьліва — «Рост вайсковых сілаў паблізу Беларусі з усіх бакоў і агрэсіўная рыторыка ўсё больш штурхаюць Беларусь у рэгіянальны вір эскаляцыі са стандартным выхадам — праз вайну». Якія факты і падзеі прымушаюць вас рабіць такую выснову?
— Перш за ўсё, гэта палітычныя рухі з боку Расеі, накіраваныя на падзел сфэраў уплыву паміж ЗША і Расеяй ва ўсходнеэўрапейскім рэгіёне. «Ультыматум Пуціна» меў на мэце перш за ўсё падзел сфэраў уплыву, а ня мірныя дамовы і бясьпеку на базе міжнароднага права.
Усё гэта ідзе даволі даўно, і ў 2014 годзе, пасьля акупацыі Крыму і падзеяў у Данбасе, NATO давялося шукаць нейкі адказ. І натуральна, што рухавіком гэтага адказу сталі найперш тыя краіны, якія мяжуюць з Расеяй — Польшча і дзяржавы Балтыі. NATO пачало павялічваць працэнт тратаў на абарону, праводзіць вучэньні па перакідваньні войскаў, разьмяшчала свае кантынгенты на тэрыторыі Польшчы і балтыйскіх краінаў — карацей, занялася павышэньнем баяздольнасьці сваіх войскаў у рэгіёне. У адказ Расея пачала набліжаць войскі да межаў Украіны, Беларусі і Прыбалтыкі.
У мірны час такія перамяшчэньні войскаў не фармуюць таго самага «віру» эскаляцыі, успрымаюцца даволі спакойна. Але калі гэта суправаджаецца нарастаньнем палітычнай напружанасьці, то гэта выклікае адказ на адказ. Усё гэта нарастае з 2014 году і стварае той самы «вір». Чым бліжэйшая нейкая краіна да гэтага віру, тым хуткасьць «вады» (падзеяў) паскараецца.
Таму на сёньня маем рэзкае абвастрэньне, вір расьце, нейкага палітычнага вырашэньня пакуль не назіраецца: ня толькі Расея, але і NATO сталі ў позу і не зьбіраюцца адступаць. Палякі, прыбалты і ўкраінцы ўзмацняюць сваю абароназдольнасьць самастойна, разьлічваючы і на сябе і на двухбаковыя стасункі. Атрымліваецца такі Балта-Чарнаморскі абарончы саюз — Польшча, Балтыя, Украіна.
Безумоўна, усё гэта не падабаецца Расеі. Бо, акрамя пагрозаў суседзям, ім асабліва няма чым палітычна гандляваць. І гісторыя паказвае, што такія шматузроўневыя эскаляцыі нярэдка заканчваюцца вайной. Не абавязкова буйнамаштабнай (будзе яна маштабнай альбо даволі лякальнай — гэта ўжо іншая справа).
— Якую ролю ў гэтай нярадаснай карціне адыгрываюць сумесныя беларуска-расейскія вучэньні «Саюзная рашучасьць», прызначаныя на люты? Акрамя чыста вайсковых задач, якія палітычныя мэты закліканыя дасягнуць гэтыя манэўры?
— Для Расеі задача — гэта стварэньне пагрозы для Ўкраіны, і падвышэньне ціску на NATO, маўляў, мы можам і з тэрыторыі Беларусі атакаваць. Гэта і ўплыў на палітыку Ўкраіны з мэтай разарваць адносіны Менску і Кіева, каб адрэзаць Лукашэнку ня толькі ад Эўропы, але і ад Украіны. Адрэзаць як палітычнага суб’екта, які фармуе палітыку сваёй дзяржавы.
Таксама мэта — паўплываць на канцэнтрацыю і разьмяшчэньне ўкраінскіх сілаў і сродкаў. Каб яны вымушаныя былі ня толькі на паўночным і паўднёвым кірунку канцэнтравацца, але і перакідваць войскі на мяжу зь Беларусьсю.
Ваенныя мэты — нарошчваньне групоўкі Супрацьпаветранай абароны (СПА). Перакідваньне з усходу Расеі частак на заходні накірунак. Так што гэтыя вучэньні не аб праверцы рэгіянальнай заходняй групоўкі войскаў, а дзеля ўзмацненьня гэтай групоўкі.
— Лукашэнка хоча чарговы раз прадэманстраваць сваю ляяльнасьць Маскве. Але ўзамен разьлічвае атрымаць ад Расеі грошы?
— Пытаньне ня толькі ў грашах, як мне здаецца. Магчыма, Пуцін цісьне на тыя зьмены ў беларускай Канстытуцыі, якія яму патрэбны. І Лукашэнка, магчыма, цяпер проста шукае нейкае выйсьце ад ціску Пуціна праз гэтыя вучэньні. Грошай Пуцін больш не дае.
— Але гэта нейкі парадаксальны шлях пазьбягаць ціску. Бо вайсковая залежнасьць — яна больш моцная, чым эканамічная. І ўцягваньне ў гэты вір можа прынесьці больш шкоды ня толькі Беларусі, але і самой уладзе Лукашэнкі...
— Парадаксальнага нічога няма. Бо для Лукашэнкі прысутнасьць расейскіх войскаў ужо не такая і страшная. Ён, безумоўна, не аддасьць камандаваньне беларускімі войскамі пад нейкія там саюзныя ці расейскія структуры. Ён летась ужо агучваў, што такая прапанова была. Бо войска — гэта сродак утрыманьня ўлады.
Але ён разумее, што ўжо адсечаны ад эўрапейскай палітыкі і вяртаньня да 2015 году, калі можна было прадаваць сябе як нейкага абаронца ад Расеі, ужо не атрымліваецца. Таму для яго разьмяшчэньне ў Беларусі расейскіх войскаў ужо не такое страшнае. Да таго ж гэта, на ягоную думку, павінна прымусіць нейкіх слабых палітыкаў у Эўразьвязе ўключыць такую думку — «можа, сапраўды лепей ужо Лукашэнка, які хоць неяк будзе стрымліваць расейцаў у Беларусі». То бок для Лукашэнкі расейскія войскі ў Беларусі — прымальная канцэпцыя палітычных паводзінаў.
Аднак, вядома, ён будзе імкнуцца, каб не было сталай прысутнасьці расейскіх войскаў у Беларусі.
— Але ж рэальна павялічэньне вайсковай прысутнасьці Расеі на тэрыторыі Беларусі павялічваецца. Што тут канкрэтна зьмяніліся?
— Павялічылася на дывізіён С-400 (зэнітная ракетная сыстэма) і зьнішчальнікі СУ-30: гэта ня толькі лётчыкі, але і пэрсанал і гэтак далей.
Зараз гаворка ідзе пра намер яшчэ адзін дывізіён С-400 паставіць недзе на поўдні Беларусі. Альбо проста перакінуць той дывізіён, які цяпер пад Гародняй, на поўдзень.
Яшчэ вучэньні ў 2020 годзе паказалі, што за 4 гадзіны можна перакінуць сюды і стварыць сур’ёзную ўдарную паветрана-дэсантную групоўку. Менавіта для гэтага і ідзе моцнае забесьпячэньне супрацьпаветранай абароны, каб расейскія самалёты ляталі тут вольна і ніхто ім не пагражаў.
— Вы малюеце даволі змрочную карціну эскаляцыі. Але што можна зрабіць, каб усё гэта ня скончылася вайной?
— Некалькі мадэляў паводзінаў. Першы — калі NATO здасца ў палітычным сэнсе. Бо Расея пакуль адступаць не зьбіраецца. Але NATO зараз на гэта ня пойдзе.
Другая стратэгія — узмацніцца для NATO настолькі, каб Расея нават ня думала сюды ў рэгіён совацца. Але гэта даволі складана, бо NATO — гэта шмат дзяржаваў, гэта калектыўныя рашэньні, ня так хутка ўсё робіцца.
Трэцяе — гэта загаворваньне. Перамовы, перамовы — пакуль у Расеі не пачнецца нейкае варушэньне. Чакаецца 2024 год, выбары, у Расеі гэта будзе няпросты пэрыяд, нарастае пэўная трансфармацыя. Адначасова ваяваць на ўнутраным і вонкавым фронце даволі складана.
Масква разумее, што сёньня час працуе супраць іх — і ў тэхнічным, і ў стратэгічным, і ў палітычным разьвіцьці. Таму яны хочуць ударыць, пакуль яны адносна моцныя, а не чакаць, пакуль праціўнікі ўзмацняцца. Пакуль Турэччына і Кітай не пачалі праяўляць сябе ў гэтым рэгіёне. Таму ў Маскве і пачалі гэтыя пужалкі, але могуць і рэальную вайну распачаць.
Пагроза нападу Расеі на Ўкраіну
- А 5-й гадзіне раніцы 24 лютага 2022 году кіраўнік Расеі Ўладзімір Пуцін заявіў пра пачатак ваеннай апэрацыі супраць Украіны на Данбасе па просьбе груповак «ДНР» і «ЛНР». 21 лютага падчас тэлезвароту да расейцаў Пуцін назваў так званыя «ДНР» і «ЛНР» незалежнымі дзяржавамі ў межах абласьцей. 22 лютага Савет Фэдэрацыі ратыфікаваў гэтае рашэньне.
- Расейскія войскі атакавалі ў тым ліку з тэрыторыі Беларусі, выкарыстоўваючы лётнішчы, базы і дарогі. Прадстаўнікі рэжыму Лукашэнкі апраўдваюць вайну, яго праціўнікі лічаць тэрыторыю Беларусі акупаванай, многія заклікаюць да супраціву расейскім захопнікам.
- Насуперак заявам Пуціна пра атакі выключна на вайсковыя аб'екты, расейцы бамбяць школы, дзіцячыя садкі і жылыя кварталы ўкраінскіх гарадоў.
- 2 красавіка 2022 году, пасьля вызваленьня гораду Буча пад Кіевам, фотакарэспандэнты апублікавалі дзясяткі фотаздымкаў, на якіх відаць сотні нябожчыкаў, ахвяр масавых забойстваў, учыненых расейскімі войскамі. Многія пахаваныя ў стыхійных брацкіх магілах. Вялікія разбурэньні прынесла расейская акупацыя і Барадзянцы.
- З 24 лютага Расея захапіла толькі адзін абласны цэнтар — Херсон. Расейскія войскі адступілі зь яго і з правабярэжнай часткі Херсонскай вобласьці ў лістападзе 2022 году. Горад быў акупаваны расейскімі войскамі ў першыя дні вайны фактычна без баёў. Увосень 2022 году ўкраінскія войскі правялі маштабны контранаступ, у выніку якога расейскія сілы пакінулі большасьць сваіх пазыцый у Харкаўскай вобласьці.
- Нягледзячы на першапачатковыя заявы Пуціна пра тое, што акупацыя ўкраінскіх тэрыторыяў не ўваходзіць у пляны ўварваньня, 30 верасьня 2022 году была абвешчана анэксія чатырох вобласьцяў Украіны (Данецкай, Запароскай, Луганскай і Херсонскай), у тым ліку і тэрыторыяў, якія Расея не кантралявала.
- 21 верасьня 2022 году Пуцін заявіў пра мабілізацыю ў Расеі. Пасьля гэтай заявы тысячы расейцаў накіраваліся на памежныя пункты і пачалі выяжджаць у Грузію, Казахстан, Армэнію, Манголію, Фінляндыю і іншыя краіны. У самой Расеі праціўнікі вайны падпалілі некалькі вайсковых камісарыятаў.
- У 2023 годзе Лукашэнка і Пуцін заявілі пра разьмяшчэньне ў Беларусі расейскай ядзернай зброі. 13 чэрвеня Лукашэнка сказаў, што частка ядзернай зброі ўжо дастаўлена з РФ у Беларусь. 16 чэрвеня Пуцін таксама заявіў, што першыя ядзерныя зарады ўжо дастаўленыя на тэрыторыю Беларусі, а астатнюю частку перамесьцяць «да канца лета або да канца году».
- 3 верасьня ўкраінскі брыгадны генэрал Аляксандар Тарнаўскі заявіў, што Ўзброеныя сілы Ўкраіны прарвалі першую лінію абароны на запароскім кірунку, на якую расейцы выдаткавалі больш за ўсё рэсурсаў.
- У канцы 2023 і на пачатку 2024 расейцы працягвалі масавыя абстрэлы ўкраінскіх гарадоў: Дніпры, Кіеве, Харкаве, Адэсе і іншых месцах дзясяткі людзей загінулі і атрымалі раненьні. Украінскі бок у адказ абстрэльваў расейскі Белгарад, некалькі чалавек загінулі. Узброеныя сілы дзьвюх краін рэгулярна атакуюць падкантрольныя адна адной тэрыторыі бесьпілётнікамі.
- Агулам з пачатку 2024 году ўкраінскія дроны пашкодзілі 18 расейскіх НПЗ, што прывяло да скарачэньня вытворчасьці амаль на 14%. У сакавіку былі атакаваныя такія абʼекты, як Разанскі НПЗ «Раснафты» і завод «Лукойла» ў Кстове ў Ніжагародскай вобласьці. Абодва ўваходзяць у топ-10 найбуйнейшых НПЗ Расеі і забясьпечваюць бэнзінам Маскву.
- 6 жніўня 2024 году Ўкраіна пачала апэрацыю ў Курскай вобласьці. 19 жніўня прэзыдэнт Украіны Ўладзімір Зяленскі заявіў, што пад кантролем Украіны ў ходзе апэрацыі Ўзброеных сілаў Украіны знаходзяцца 92 паселішчы Курскай вобласьці Расеі. Галоўнакамандуючы Ўзброенымі сіламі Ўкраіны Аляксандар Сырскі ўдакладніў, што такіх населеных пунктаў 82. Улады Ўкраіны заявілі пра стварэньне ваенных камэндатураў і арганізацыі перадачы «гуманітарнай дапамогі ў населеныя пункты, якія знаходзяцца пад кантролем Украіны». Экспэрты Інстытуту вывучэньня вайны, прааналізаваўшы заявы і відэаматэрыялы з геалякацыяй, выказалі меркаваньне, што Ўкраіна кантралюе ў Курскай вобласьці ня ўсю тэрыторыю ў заяўленых межах прасоўваньня.
- 16-18 жніўня ўкраінскія сілы падарвалі тры масты, якія мелі стратэгічнае значэньне для матэрыяльна-тэхнічнага забесьпячэньня групоўкі расейскіх войскаў ва Ўкраіне і вайсковай авіяцыі, якая базуецца ў Курскай вобласьці.
- Незалежная праверка інфармацыі пра ваенныя дзеяньні, якую даюць афіцыйныя асобы розных бакоў, не заўсёды магчымая.
