Па чарзе. Як праваслаўныя і каталікі моляцца ў адной памежнай капліцы
/
28 траўня 2019
У вёсцы Ракі́ на беларуска-літоўскай мяжы праваслаўныя і каталікі ад 1995 году моляцца ў адной капліцы. Кожныя займаюць сваю частку будынка. Тут два крыжы, два алтары, дзьве спавядальні. У ксяндза і бацюшкі асобныя шафы са строямі. І моляцца тут па чарзе. Мы наведалі капліцу, калі тут праходзілі дзьве службы запар.
Вёска Ракі ўпіраецца ў беларуска-літоўскую мяжу. Агарод бабы Ніны заканчваецца мэталічным плотам, якім Эўразьвяз адмежаваўся ад Беларусі. Калі ейны сабака Брэндзіс зрываецца з ланцуга, то бяжыць да літоўскіх памежнікаў.
«Я ў гэтай хаце нарадзілася, і мае бацькі ў гэтай хаце нарадзіліся, і не было тут ніякіх межаў, — кажа 80-гадовая Ніна Голуб. — А з 1990 году мяжа строгая стала. Паласа (памежная. — РС) адных і другіх ест».
Сёньня вёска Ракі ўваходзіць у Варэнскі раён Алітускага павету Літвы. Але так было не заўсёды. Гістарычна Ракі ўваходзілі ў Лідзкі павет. Да Ліды ад вёскі 50 кілямэтраў, а да цяперашняга павятовага цэнтру Алітуса — 85.
Ад Беларусі Ракі адрэзалі пасьля 1940 году, калі СССР акупаваў краіны Балтыі. Спачатку перадалі Віленскі павет, а потым — курорт Друскенікі, выступ Дзівінішкі і яшчэ некалькі дзясяткаў вёсак уздоўж мяжы. У тым ліку і Ракі.
«Пасьля вайны зрабілі тут мяжу і аднесьлі нас до Літвы. А перад вайной — гміна Забалаць, повят Ліда. Беларусь была», — кажа Валяр’ян Утаўка з Ракоў. Але найбольш верагодна, што Ракі сталі часткай Літвы яшчэ ў 1940 годзе.
У кожным разе, мяжа паміж дзьвюма савецкімі рэспублікамі заставалася ўмоўнай. Мясцовыя дзеці вучыліся ў суседніх беларускіх вёсках, зь Беларусі прыяжджалі працаваць у ракоўскі саўгас. Нават так: большасьць жыхароў Ракоў альбо пераехалі зь Беларусі, альбо маюць бацькоў адтуль.
Гэлена Гой мае гісторыю, тыповую для жыхароў Ракоў. Яна нарадзілася тут у 1937 годзе. Але яе бацькі пераехалі ў Ракі зь Беларусі, муж — таксама. У Беларусь паехалі потым жыць яе дзеці. Унучка Юля жыве ў вёсцы Хадзілоні за 15 кілямэтраў ад Ракоў. Гэта таксама Беларусь. Бабулю яна наведвае ў выходныя, калі працуе памежны пераход.
«Шмат у каго з Ракоў сваякі ў Беларусі. І ў маёй вёсцы шмат хто з Ракоў. Раней жа была адкрытая мяжа, — кажа Юля Гой. — А ў Раках у асноўным усе зь Беларусі».
Упершыню дзяржаўная мяжа тут прайшла пасьля развалу Савецкага Саюзу. Ракі фактычна аказаліся беларускім эксклявам у Літве, бо ўсе сувязі вёскі былі зь Беларусьсю.
«Літоўцаў настаяшчых тут не было. Толькі замуж сюды прыходзілі зь Літвы. Дзьве літоўкі точна былі. Адна шчэ жыве, другой няма», — кажа Гэлена Гой.
«Адзін канал мне паставілі беларускі, я і гляджу. Усё ведаю, куды Лукашэнка езьдзіць, каб залатвіць, — кажа Ганна Кажанеўская. — А па-літоўску чорт яго ўмее. Я толькі трохі разумею, што яны балбочуць»
Пра былы адміністрацыйны падзел нагадвае парафіяльнае разьдзяленьне. Як і ў даваенныя часы, мясцовыя каталікі адносіліся да парафіі ў беларускай вёсцы Забалаць, а праваслаўныя — да Першамайску (так гэтае паселішча завецца з 1961 году, раней — Сабакінцы. — РС). Там жа былі і могілкі, дзе хавалі ўсіх памерлых з Ракоў.
«Пакуль не зрабілі таможню, большасьць там і абіваліся на Беларусі. Магазыны ды касьцёлы, магілкі ў Забалаці», — кажа Гэлена Гой.
Тады жыхары Ракоў стварылі сабе аўтаномію. Прынамсі, рэлігійную. У 1995 годзе былую пачатковую школу перарабілі пад капліцу. Адну на дзьве канфэсіі. Левая частка з лаўкамі — каталіцкая, правая бяз лавак — праваслаўная
Кожная супольнасьць мае свой асобны алтар, свае абразы і спавядальні. Настаўніцкі пакой стаў закрыстыяй, дзе ў ксяндза і бацюшкі асобныя сталы і асобныя месцы для сьвятарскіх строяў.
«Разам рабілі, і праваслаўныя, і палякі. Праваслаўныя рабілі сваё, а мы ўжо сваю старану рабілі», — кажа 78-гадовая Крысьціна Утаўка. 28 красавіка яна прыйшла прыбіраць у капліцы перад прыездам ксяндза.
Пазьней на ўскрайку вёскі сельсавет выдзеліў зямлю пад могілкі. Яны зусім малыя і таксама падзеленыя на дзьве часткі. Зьлева — каталіцкія, справа — праваслаўныя.
«А як зрабілі таможню, зрабілі і магілкі, тут ужо хаваемся. І мы, і рускія. Можна труну перавезьці і ў Беларусь, але тудою, празь Беняконі (85 км ад Ракоў. — РС). Трэба ад урача мець даведку, што не заразны быў», — кажа Гэлена Гой.
Вялікдзень — рэдкі час, калі ў ракоўскую капліцу ў адзін дзень прыходзяць і каталікі, і праваслаўныя. Каталіцкія службы тут праводзіць ксёндз з райцэнтру Варэны кожную суботу. А вось бацюшка да праваслаўных прыяжджае зь Вільні рэдка. Звычайна перад Раством і Вялікаднем, а таксама адпяваць памерлых.
28 красавіка ў 16.00 прыбывае ксёндз Альмандас. У капліцы каля дзесяці чалавек. Парафіяне кажуць, што звычайна прыходзіць болей. Імша, камунія, збор ахвяраваньняў, і ўжо праз гадзіну каталікі сыходзяць, не замыкаючы капліцы.
«Сюды хто хоча можа ў любы час прыйсьці і памаліцца», — кажа Крысьціна Утаўка.
Да 17-й гадзіны пачынаюць падцягвацца праваслаўныя. Яны прыйшлі асьвяціць ежу перад Вялікаднем. Служба ў іх даўжэйшая. Хто сыходзіць апошнім, заносіць ключы каталічцы Валянціне, бо тая жыве бліжэй за ўсіх да капліцы.
«Бацюшка і ксёндз дамаўляюцца паміж сабой, хто ў які час прыедзе, каб адзін другому не мяшаў маліцца», — кажа Крысьціна Утаўка.
Да праваслаўных у Ракі прыяжджае ўжо трэці па ліку сьвятар. Першы быў зь беларускага Першамайску. Потым езьдзіў айцец Уладзімер з Друскенік. Цяпер — ягоны сын, айцец Дзіянісій зь Вільні.
Пасьля службы айцец Дзіянісій распавядае, што царква ня супраць таго, каб маліцца ў адным будынку. Але гэта нельга разглядаць як экумэнізм у асобна ўзятай вёсцы. Каталікі і праваслаўныя, па яго словах, проста вымушаныя маліцца пад адным дахам.
«Мы строга прытрымліваемся сваіх традыцый, і таму мы зрабілі сабе асобны алтар», — сказаў айцец Дзіянісій.
Па яго словах, падобным чынам моляцца каталікі і праваслаўныя ў Алітусе — цэнтры павета. У 70-тысячным горадзе няма царквы, і мясцовым праваслаўным выдзелілі месца для свайго алтара і прастола ў адным з гарадзкіх касьцёлаў.
«Ой, тут харашо было раней, пакуль гэтую мяжу не паставілі, пакуль не разлучыліся, — кажа Ніна Голуб. — Аўтобусы хадзілі са Шчучына ў Варэну, з Гродна ў Каўнас. Хацелі б, каб не было мяжы, але гэта ня наша права».
Большасьць пунктаў спрошчанага пропуску на беларуска-літоўскай мяжы адчыняюцца толькі на вялікія рэлігійныя сьвяты. А Ракам яшчэ пашчасьціла, што перасекчы мяжу тут можна штотыдзень: у пятніцу, суботу і нядзелю. Праўда, трапіць у Беларусь можна, толькі маючы візу.
«У Беларусь ежджу два разы на год, — кажа Крысьціна Утаўка. — Адзін раз забыла, што не пераведзены гадзіньнік. Прыехала, а тут ужо закрытая наша таможня. Ледзь пусьцілі назад».
Ажывіць увесь рэгіён мог бы малы памежны рух, пры якім перасякаць мяжу мясцовыя маглі б бязь візаў. Дамову аб малым памежным руху Беларусь і Літва падпісалі ў 2010 годзе. Але, як і 9 год таму, беларускія ўлады яе не ратыфікуюць — кажуць, што няма інфраструктуры.
«На жаль, нягледзячы на прынятыя намаганьні, на сёньняшні дзень інфраструктура не адпавядае тым патрабаваньням, якія неабходныя для ўвядзеньня малога памежнага руху», — казаў у верасьні 2018 году прэсавы сакратар МЗС Анатоль Глаз.
Але ўжо ў блізкай будучыні малы памежны рух тут ня будзе актуальны. Так разважаюць у Раках. Праз сваю ізаляванасьць і строгі памежны рэжым вёска адмірае.
«Шмат пустых дамоў ужо тут. Адыходзяць людзі, мала ўжо нас засталося, — кажа Ніна Шылка. — Дзеці ўсе паразьяжджоўшыся».
