53 гады таму Парыж захапілі студэнты-бунтаўнікі. Усё пачалося з барацьбы супраць пурытанства (студэнты патрабавалі бесьперашкоднага допуску ў жаночыя інтэрнаты), а чым скончылася, незразумела і да сёньня.
«Травеньскія падзеі», як і да сёньня называюць у Францыі студэнцкія бунты 1968 году, пачаліся з патрабаваньня, сур’ёзнасьць якога цяпер зразумець цяжка. Студэнты ўнівэрсытэту Парыж X — Нантэр хацелі, каб ім дазволілі займацца сэксам у інтэрнатах. Студэнтам-сацыёлягам на чале з Даніелем Кон-Бэндытам удалося ператварыць абмежаваньне сэксуальнай свабоды (маладым людзям быў закрыты доступ у жаночыя інтэрнаты) у знак палітычнага і духоўнага прыгнёту.
Цяперашні ўнівэрсытэт Парыж X — Нантэр быў адкрыты ў 1964 годзе як яшчэ адзін факультэт Сарбоны, пакліканы справіцца з ростам колькасьці студэнтаў (у 1968 годзе ў вышэйшых установах Францыі вучылася 605 тысячаў студэнтаў — супраць 240 тысяч у 1961 годзе). Нантэр хутка набыў левы палітычны ўхіл і стаў цэнтрам анархізму. Менавіта там 22 сакавіка 1968 году студэнты занялі адміністрацыйныя памяшканьні. Нантэр быў зачынены, Кон-Бэндыта абвінавацілі ў «незаконнай агітацыі» і прыгразілі выключэньнем з унівэрсытэту.
Дэманстрацыя ў падтрымку Кон-Бэндыта і студэнтаў унівэрсытэту Нантэр была заплянаваная на 3 траўня ў двары Сарбоны. Праварадыкальная групоўка «Аксыдан» пагражала ўдзельнікам дэманстрацыі нападам, разгарэліся жарсьці. Паліцыя спачатку затрымала «аксыданаўцаў», а потым пачала мэтадычна выганяць з Сарбоны прыхільнікаў левых рухаў, якія падтрымлівалі Кон-Бэндыта. Прысутным абяцалі, што ўсіх адпусьцяць, але каля 400 чалавек усё ж затрымалі. Сарбону таксама закрылі. На вуліцах пачалі зьбірацца студэнты.
Падцягнуўся CRS — францускі АМАП. У ход пайшоў сьлезацечны газ. Дасталася ўжо ня толькі студэнтам, якія крычаць, што «забараняць забаронена» (такі быў адзін з галоўных лёзунгаў рэвалюцыі), але і журналістам, мінакам, выпадковым турыстам і нават наведнікам кавярняў, якія сядзелі на вуліцы і зь цікавасьцю назіралі за тым, што адбываецца. З абурэньня шмат хто зь іх далучыўся да пратэстаў.
За ноч уся пятая акруга Парыжу пакрылася барыкадамі. Іх працягвалі будаваць і ў наступныя дні.
Студэнты ўзбройваліся камянямі, разьбіраючы брук, хоць цяпер, гледзячы на фатаграфіі, можна падумаць, што яны проста ілюструюць свой лёзунг «Пад брукам — пляж».
13 траўня аднадзённы страйк і дэманстрацыю абвясьцілі прафсаюзы. Ваенізаваную паліцыю з вуліц адклікалі, на Левым беразе прайшла грандыёзная аб’яднаная дэманстрацыя рабочых і студэнтаў. Але страйк адным днём не абмежаваўся. Восем мільёнаў працоўных вырашылі зрабіць яго бестэрміновым, і ён дагэтуль застаецца найбуйнейшым у францускай гісторыі.
14 траўня агенцтва AFP перадавала: «Сарбона акупаваная. Апусьцелы цягам васьмі дзён бастыён навукі ў апошнія суткі ператварыўся ў ачаг бесьперапынных і вельмі гарачых дыскусій. Усе аўдыторыі запоўненыя ўшчэнт. Сотні маладых людзей сядзяць на лесьвіцах і ў калідорах, гадзінамі абмяркоўваючы праблемы ўнівэрсытэту і праблемы грамадзтва. Нейкім прамоўцам апантана аплядуюць, іншых гэтак жа апантана асьвістваюць. Тэма дыскусіі ў аўдыторыі Рышэльё — «Унівэрсытэт як крытыка», у аўдыторыі Дэкарта тэма заяўленая як «Барацьба працоўных, барацьба студэнтаў», у аўдыторыі Гізо гаворка ідзе пра міжнародны студэнцкі рух, у аўдыторыі Мішле — пра ўнівэрсытэт і ўладу».
Сьцены ўнівэрсытэту пакрываюцца лёзунгамі і аб’явамі, паўсюль разьвешаныя чырвоныя сьцягі. Фатаздымак Мао павінен нагадаць, што ёсьць на зямлі краіны, дзе перамагае сацыяльная справядлівасьць.
Перад студэнтамі выступае галоўны францускі мааіст тых гадоў, знакаміты Жан-Поль Сартр.
Да Парыжу далучаецца правінцыя, вулічныя акцыі не спыняюцца. 24 траўня бунтаўнікі спрабуюць падпаліць парыскую біржу, на плошчы Сэн-Мішэль палаюць машыны. Сутычкі з паліцыяй працягваюцца.
Студэнты выступаюць у падтрымку рабочых.
На Левым беразе паўсюль ідуць дыскусіі. У тэатры Адэон каля Люксэмбурскага саду — кругласуткавыя дэбаты пра будучыню чалавецтва. У іх удзельнічаюць рабочыя «Рэно», студэнты, прыбіральніцы, турысты, знакамітыя пісьменьнікі і бізнэсоўцы.
29 траўня прэзыдэнт дэ Голь зьяжджае ў Бадэн-Бадэн. Па горадзе паўзуць чуткі, што ён падаў у адстаўку. Іншыя кажуць пра вайсковы пераварот. Папраўдзе, дэ Голь вёў кансультацыі з вайсковым камандаваньнем, каб пераканацца ў яго падтрымцы.
На наступны дзень на Элізэйскіх палях праходзіць масавая дэманстрацыя прыхільнікаў дэ Голя. Прэзыдэнт абвяшчае датэрміновыя выбары, на якіх ён празь месяц упэўнена пераможа. Прафсаюзы тым часам прымаюць шчодрую прапанову ўраду: дзесяціпрацэнтнае павелічэньне ўсіх заробкаў, павелічэньне мінімальнага заробку на 35%, скарачэньне працоўнага тыдня і абавязковыя кансультацыі працадаўцаў з працаўнікамі.
Да канца траўня сьціхаюць і студэнцкія дэманстрацыі.
16 чэрвеня паліцыя «вызваляе» Сарбону ад студэнцкай акупацыі, здымае ўсе чырвоныя сьцягі і абшуквае памяшканьні. Шукаюць зброю, але знаходзяць толькі кучу дубінак, горы процігазаў і кіляграмы ўлётак і праклямацыяў.
Надыход утопіі адкладаецца на няпэўны тэрмін.
Мінула больш як паўстагодзьдзя, але францускае грамадзтва застаецца палярызаваным у ацэнцы травеньскіх падзеяў 1968 году. У 2018-м прэзыдэнт Францыі Эманюэль Макрон прапанаваў быў адзначыць юбілей дыскусіяй пра тое, як з палітыкі зьніклі ідэалы, аднак сутыкнуўся зь неразуменьнем палітыкаў. Ляран Вак’е, лідэр правацэнтрысцкай партыі «Рэспубліканцы», назваў студэнцкія дэманстрацыі траўня 1968 году «пачаткам дэканструкцыі» і дадаў, што з большай ахвотай адзначыў бы перамогу Напалеона ў бітве ля Аўстэрліца. Былы прэзыдэнт Нікаля Сарказі даўно абвясьціў, што хацеў бы «ліквідаваць спадчыну 1968 году». Лідэр студэнцкіх пратэстаў Даніель Кон-Бэндыт, які зрабіў палітычную кар’еру ў нямецкай партыі зялёных і скончыў яе дэпутатам Эўрапарлямэнту, выказаў надзею, што большасьць французаў усё ж такі ўспрымаюць травеньскія падзеі 1968 году пазытыўна, бо тыя павінны сымбалізаваць «ідэю больш справядлівага грамадзтва».