Ініцыятыўная група сваякоў ахвяраў сталінскіх рэпрэсій сустрэлася са старшынём Аршанскага райвыканкаму Аляксандрам Пазьняком. Нашчадкі тых, каго расстралялі ў 1930-я, хочуць, каб улады вызначылі месца для помніка загінулым і ўшанаваньня іхнай памяці.
Старшыня райвыканкаму: «Я ніколі ня быў на месцы расстрэлаў, але ведаю кірунак»
Пра візыт да старшыні райвыканкаму апавёў Ігар Станкевіч, стваральнік грамадзкай ініцыятывы «Кабылякі. Расстраляныя ў Воршы»:
«Мы, сваякі рэпрэсаваных, прынесьлі ў райвыканкам копіі дакумэнтаў, атрыманых намі з архіваў КДБ. У іх пазначана, што ахвяраў расстралялі ў Воршы, але не пазначана канкрэтнага месца. Адно з „расстрэльных месцаў“ — урочышча Кабыляцкая гара, яно афіцыйна прызнанае месцам „сталінскіх“ расстрэлаў. Мы паказалі Аляксандру Пазьняку копію афіцыйнага акту пра гэта, пералік прозьвішчаў рэпрэсаваных з кнігі „Памяць“ Аршанскага раёну і шэраг артыкулаў з газэты „Ленінскі прызыў“ — так называлася мясцовая „раёнка“ напрыканцы 1980-х гадоў, калі на Кабыляцкай гары тагачасныя ўлады гораду дазволілі ўсталяваць помнік».
Спадар Станкевіч падкрэсьлівае, што гаворка была ў вельмі добразычлівым ключы, але пра нейкі канкрэтны вынік гаварыць яшчэ рана. Па-першае, старшыня райвыканкаму прызнаўся, што ні разу ня быў на Кабыляцкай гары, хоць чуў пра гэтае месца і нават «ведае кірунак». Па-другое, прадстаўнікам грамадзкасьці было сказана, што ўлады цягам месяца будуць вывучаць пытаньне наконт пахаваньняў ахвяр сталінскіх рэпрэсій. А потым вызначацца, ці дастаткова наяўных дакумэнтаў, каб займацца ўшанаваньнем памяці расстраляных.
Ігар Станкевіч: «Мы папрасілі, каб выканкам зьвярнуўся ў КДБ па зьвесткі пра расстраляных»
Стваральнік ініцыятыўнай групы «Кабылякі. Расстраляныя ў Воршы» правёў некалькі асабістых досьледаў, каб узнавіць зьвесткі пра сваякоў. Але спадар Станкевіч адзначае, што ёсьць багата тых, хто быў рэпрэсаваны ў Воршы, але даведацца пра іхнія лёсы сёньня ўжо няма каму. Менавіта да Аршанскага райвыканкаму актывісты зьвярнуліся з просьбай паспрыяць адкрыцьцю інфармацыі пра расстраляных землякоў.
Месца згубы ахвяраў сталінскіх рэпрэсій у аршанскіх ваколіцах — ня толькі Кабыляцкая гара: як успамінаюць старажылы, расстрэлы адбываліся і ў Харкаўскім лесе на паўднёвай ускраіне Воршы, і ў іншых мясьцінах. Таму размова ў райвыканкаме зайшла й пра тое, колькі трэба помнікаў для годнага ўшанаваньня памяці, апавёў Ігар Станкевіч.
«Мы прасілі, каб выканкам вызначыў месца для мэмарыялу. Колькі такіх мэмарыялаў „дастаткова“, сказаць цяжка. Зрэшты, мы не дамовіліся напэўна пра ніводзін: спадар Пазьняк сказаў, што празь месяц нам адкажуць, ці дастаткова прадстаўленых намі дакумэнтаў», — кажа дасьледчык.
Помнік рэпрэсаваным пад Воршай зьявіўся амаль 30 год таму, але ўлады на яго забыліся
Парэшткі ахвяраў сталінскіх рэпрэсій знайшлі пад Воршай у 1982 годзе, калі будавалі чыгунку. Адмысловая камісія пацьвердзіла, што будаўнікі разварушылі пахаваньне 1930-х гадоў.
У 1990-м на распараджэньне гарадзкіх уладаў тут паставілі першы помнік: тыповую савецкую «тумбачку». А побач — 5-мэтровы драўляны крыж, зроблены сябрамі Беларускага народнага фронту. Пазьней гарвыканкам абвясьціў конкурс праектаў помніка, але ў першыя гады беларускай незалежнасьці эканоміка была надта слабая, таму ніводзін з прапанаваных праектаў не змаглі рэалізаваць.
Краязнаўца Юры Копцік прапанаваў усталяваць на Кабыляцкай гары вялізны валун, і яго прывезьлі на месца расстрэлаў. Спачатку на яго прымацавалі шыльду-барэльеф з радкамі Ганны Ахматавай:
«Хотелось бы всех поименно назвать,
Да отняли список, и негде узнать».
Але шыльду скралі вандалы. Такі самы лёс спасьціг і наступную мэмарыяльную дошку.
Сёньня вялікі камень — цэнтар вялікага самаробнага мэмарыялу на Кабыляцкай гары: панавокал людзі ставяць крыжы і прымацоўваюць шыльды ў памяць расстраляных сваякоў, садзяць кветкі, запальваюць сьвечкі на Радаўніцу і на Дзяды. Мясцовыя ўлады ўжо даўно не апякуюцца месцам згубы ахвяраў сталінізму, і добраўпарадкаваньнем гэтага месца займаюцца толькі грамадзкія актывісты.
