12 траўня на адкрыцьці помніка Андрэю Тадэвушу Касцюшку ў Мерачоўшчыне, здаецца, перажываю дэжавю. Нібы перанёсься на чвэрць стагодзьдзя назад, у 1992 ці мо 1993 год, калі адкрывалі помнікі Адаму Міцкевічу ў Наваградку і Францішку Скарыну ў Лідзе (пісаў пра іх рэпартажы для ЛіМа).
Піша гісторык Алесь Краўцэвіч.
Шмат народу, няма загарадак і мэталашукальнікаў, міліцыянты не ў баявым рыштунку, а ў параднай форме, і не варожыя, а ветлівыя. Прадстаўнікі ўлады кажуць прамовы па-беларуску на фоне бел-чырвона-белых сьцягоў. Амаль забытае салодка-камфортнае адчуваньне сябе ў беларускай дзяржаве!
Першы ў Беларусі помнік Тадэвушу Касьцюшку ўрачыста адкрылі ля Косава. ФОТА
Але тут жа халодны розум пачынае шукаць і знаходзіць розьніцу паміж беларускімі сьвятамі першых гадоў незалежнасьці і цяперашнімі — позьнелукашэнкавага пэрыяду. Тады пра акцыю ў Лідзе я пісаў, што гэта сьвята, зладжанае дзяржавай для людзей, але яшчэ ня сьвята самых беларусаў, якія заставаліся адно пасіўнымі гледачамі. Цяпер, у Мерачоўшчыне, наадварот, было сьвята, зробленае беларусамі, да якога далучылася дзяржаўная ўлада, як ёй тое і належыць.
Тады мы былі таксама не задаволеныя ўладай — лічылі яе недастаткова беларускай, цяпер жа прэм’ер Кебіч у параўнаньні з Лукашэнкам выглядае амаль нацыяналістам. Тады мы жылі эўфарыяй свабоды і захапляльнымі пэрспэктывамі краіны, якая займела «пачэсны пасад між народамі». Цяпер не магу перажываць эйфарыю, пэўна, як з прычыны ўзросту, так і досьведу незалежнасьці, нажытага ўсёй краінай за чвэрць стагодзьдзя. Досьведу суворага, часам страшнага, які не пакінуў месца ілюзіям кшталту «мудрага народу», «гістарычнай заканамернасьці надыходу дэмакратыі» ці «Эўропа прынясе нам свабоду».
Беларусь — адзіная постсавецкая краіна, у якой за гады незалежнасьці нацыянальная мова не ўзмацніла сваіх пазыцыяў, а, наадварот, саступіла расейскай.
Хто мог падумаць тады, у пачатку 90-х, што ў фармальна незалежнай нацыянальнай дзяржаве можна праводзіць такую жорсткую антынацыянальную палітыку? Што будзе зьнішчаная беларускамоўная адукацыя, радыё і тэлебачаньне, што школьнікі ня будуць разумець беларускае мовы, што будзе ашальмаваны Быкаў і ўсе народныя паэты — гонар нацыянальнай культуры? Што па нашых вуліцах будуць хадзіць расейскія казакі?! Ды многа чаго яшчэ проста немагчыма было ўявіць. Ніхто б і не паверыў, як не паверылі мудраму Пазьняку зь ягонымі артыкуламі пра імпэрскія амбіцыі Расеі.
Беларусь — адзіная постсавецкая краіна, у якой за гады незалежнасьці нацыянальная мова не ўзмацніла сваіх пазыцыяў, а, наадварот, саступіла расейскай. Але мы шмат чаму навучыліся за гады лукашысцка-расейскага дыктату. Навучыліся ня проста выжываць у варожым атачэньні, але ствараць і перамагаць. Ва ўмовах жорсткай дыскрымінацыі выжывае і ня думае паміраць беларускамоўная прэса, жыве беларуская літаратура, якую ўлады як могуць адсякаюць ад масаў, беларуская музыка і мастацтва.
Мы пераможам у бітве за гісторыю. Вялікае Княства Літоўскае заняло належнае месца ў гістарычнай памяці нацыі. Беларускія гісторыкі, нібыта адасоблена, стыхійна, але дамагліся прыняцьця афіцыёзам нацыянальнага гістарычнага наратыву (напрыклад, герб «Пагоня» ў афіцыйным сьпісе гісторыка-культурных каштоўнасьцяў) і нават правялі яго ў школьныя падручнікі. Адсюль і сьвята стагодзьдзя БНР стала сапраўднай падзеяй. Вось яшчэ і адкрыцьцё помніка Касьцюшку на яго радзіме... Моладзь падрасла! Аляксандар Сапега ды Глеб Лабадзенка — адныя вартыя цэлых інстытутаў.
Сьвята яднаньня: як адкрывалі першы ў Беларусі помнік нацыянальнаму герою Касьцюшку. ФОТА, ВІДЭА
Пасьля сьвятаў юбілею БНР і адкрыцьця помніка Касьцюшку — пытаньне: гэта прарыў беларускасьці ці мэандры ўнутранай палітыкі рэжыму, які ў сваёй сутнасьці застаецца антыбеларускім? Для мяне несумненна другое, проста ў Драздах набраліся страху пасьля Ўкраіны ды нядаўняй Армэніі. Але пры жаданьні і патрэбе знойдуць магчымасьці лёгка усіх нас «закрыць».
Тым ня менш пасьля гадоў, праведзеных у шэрагах пэсымістаў, прашу залічыць мяне ў таварыства стрыманых аптымістаў.
Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.
