Узрост Ельні вызначаюць па таўшчыні тарфяных пакладаў, а тут яны буйныя — у сярэднім пад чатыры мэтры. Ёсьць месцы, дзе слой торфу перавышае 8 мэтраў.

Па плошчы Ельня займае 258 квадратных кілямэтраў. Гэта як скласьці разам, напрыклад, Гомель і Магілёў.

У Беларусі Ельня — самае вялікае верхавое балота. А ў Эўропе — пятае па велічыні. Верхавое — азначае, што вада ў ім толькі з атмасфэры. Зь Ельні выцякаюць тры ракі і ніводная не ўпадае. Там, дзе вада застойваецца, утвараюцца паклады сфагнуму. Таму цэнтар балота выпуклы — уздымаецца над краем на 5–7 мэтраў.

У 1968 годзе тут утварылі рэспубліканскі заказьнік «Ельня». З 2002 году ён мае міжнародны статус.

«Аднойчы на карабель "Наватар", на якім я тады хадзіў, прывезьлі "Людзі на балоце" стужку, дзьве сэрыі, — кажа ён. — Пад другую палову першай сэрыі застаўся толькі я і кінамэханік. Мне ж трэба сваё, роднае падтрымаць. Але ўсё нуднае там было, праўда».

Нам пашанцавала з надвор’ем, вада была прагрэтая. Хоць калі правальваесься глыбей, адчуваеш, наколькі там холадна. Абутак — зручныя красоўкі з трывалай падэшвай і верхам з тканіны, каб не ўбіралі шмат вады.

Гумовыя боты тут не дапамогуць. Дасьведчаныя людзі кажуць, што яны скрадуць траціну тваёй энэргіі. Выліваць зь іх ваду на кожным кроку ты ня будзеш. Падчас руху ня раяць нават размаўляць, бо з размовай сыходзяць сілы.

Паверхня Ельні недзе пакрытая нязначнымі лясамі. Але збольшага — гэта невысокія хвоі, бярозы, зарасьці хмызьняку, буякоў і верасу.

Праваднікі кажуць, што за год сфагнум вырастае на мілімэтар і мілімэтар адмірае зьнізу. Дзім Дзімыч распавядае пра яго надзвычайныя антысэптычныя якасьці. Кажа, што сухім сфагнумам можна перавязваць раны, а ў вайну жанчыны, якія хаваліся на балотах, выкарыстоўвалі яго ў гігіенічных мэтах.

У заказьніку 118 азёраў і вадаёмаў — вялікіх і малых. Цьвёрдых берагоў часта проста няма — ідзеш па «зыбуну». Шчыльны і мяккі слой імху ўтрымлівае нагу, а пад табой разыходзяцца хвалі.

Назвы ў азёраў паэтычныя. Апроч звыклых Чорнага, Белага і Плоскага, ёсьць Смоўж, Сухое, Бярэжа, Курганістае. І Ельня — канцавы пункт нашай экспэдыцыі. Па плошчы яно самае вялікае — каля 5,5 кілямэтра, але і неглыбокае — ня болей за 3,5 мэтра.

Вада ў азёрах густая, жоўта-карычневая. Ля самага берагу, дзе дно пакрытае тоўстым слоем глейкага торфу, не відаць, наколькі яна празрыстая.

Зь некаторых азёраў ваду можна піць. Дзім Дзімыч ведае, зь якіх. Напрыклад, зь Мядзьведжага вушка. Кажуць, што калісьці на Ельню падаў мэтэарыт, і невялічкае маляўнічае возера ўтварылася на месцы варонкі.

На стаянцы — пакінутыя для сябе ці для іншых рыбакоў прылады, посуд і нават прадукты.

Узімку рыбаку лёгка трапіць на азёры па лёдзе — нават вялікая адлегласьць пераадольваецца хутка. Але пра самотных рыбакоў расказваюць трагічныя гісторыі — завязнуць і замерзнуць тут таксама хутка і лёгка.

Стагодзьдзямі беларусы хадзілі на балоты ў ягады — брусьніцы, буякі і найперш журавіны. Сэзон на іх яшчэ не пачаўся, але кажуць, што «зьбіраюць тонамі».

Дзім Дзімыч кажа, што ведае месцы, дзе расьце марошка.

Эколягі папярэджваюць, што некантраляваная рыбалка і збор ягад могуць непакоіць птушак, якія прылятаюць на балоты, пашкодзіць іншым рэдкім відам флёры і фаўны.

Гарбата з багуном у мясцовых лічыцца лекавай. Дапамагае пры бранхітах і рэўматызьме. Дзім Дзімыч раіць выкарыстоўваць багун асьцярожна.

Імшарніца шматлістая — як і багун, яшчэ адна расьліна сямейства верасовых. Далікатныя кветкі на трывалай сьцябліне з жорсткім лісьцем. Утрымлівае нэўратаксычнае рэчыва родатаксін, якім можна атруціцца да сьмерці. У народнай мэдыцыне выкарыстоўваецца як лекавая. Лісьцем і сьцяблінамі фарбавалі раней тканіну ў чорны колер.

Расьце на Ельні рэдкія карлікавая бяроза, невысокія хвоі, елкі, бярозы.

Найбольш уражваюць сухія шкілеты дрэваў, раскіданыя па ўсёй прасторы. У 1998 і 2002 Ельня палала. Пажары былі настолькі моцныя, што панішчылі больш за палову яе тэрыторыі. А жыхароў бліжэйшых вёсак адсялялі ў іншыя месцы.

Цяпер балоты прыцягваюць капальнікаў, якія шукаюць тут зброю і каштоўнасьці.

Найбольш прыцягвае балота назіральнікаў за птушкамі. Рэдкіх птушак тут можна пабачыць у вялікай колькасьці. Тут бачылі чорнавальлёвага гагача, залацістую сеціўку, куліка-селянца, сярэдняга кулона.

А ўвосень тут зьбіраюцца тысячы шэрых журавоў і іншых мігруючых птушак.