Дваццаць пяць гадоў споўнілася гурту «Ліцьвіны», які прынёс на беларускую сцэну нязвыклае гучаньне аўтэнтычнага фальклёру і шматкроць прадстаўляў Беларусь на прэстыжных міжнародных фэстывалях. Госьцяй перадачы — першая салістка «Ліцьвінаў» Натальля Матыліцкая.
— Натальля, я памятаю першыя выступы «Ліцьвінаў». Усё тады было дзівам, і дуда, і аўтэнтычныя строі, і само выкананьне — без усялякіх аранжыровак, так, як сьпявалі бабулі па вёсках... Але пачнем з пачатку — як утварыўся ваш гурт?
— У «Ліцьвінаў» ёсьць свая перадгісторыя, і немалая — ажно чатыры гады. Яна пачалася з нашай сустрэчы з Уладзімерам Бярберавым у 1987 годзе. Гэта адбылося нетрывіяльна — на вясельлі маёй філфакаўскай аднакурсьніцы Марыны Місько і барда Зьмітра Сідаровіча. У канцы вясельля маладая нечакана папрасіла пасьпяваць вясельныя песьні зь Любанскага раёну, дзе мы нядаўна пабывалі на фальклёрнай практыцы. Ну я і засьпявала: «Ой, кляновы лісточак» і «Каб я знала ды я ведала». Гэта ўразіла гасьцей. А Бярбераў хуценька падбег да мяне і спытаў: «Скуль паненка?» А я бойка адказала: «Са Случчыны!» Уладзімер тады вельмі хацеў стварыць свой гурт, і я яго падтрымала, бо таксама захаплялася аўтэнтычнымі сьпевамі. Так пачаліся нашы выступы ў Доме літаратара, у летніку «Грунвальд». Напрацоўвалі рэпэртуар, набывалі інструмэнты і строі. Мне пашэнціла набыць аўтэнтычны ляхавіцкі строй, які дагэтуль са мною «ў страі».
— Хто з музыкаў і сьпевакоў уваходзіў у зорны склад «Ліцьвінаў»? Я маю на ўвазе час выхаду першага і найлепшага альбому «Галуб на чарэшні, галубка на вішні».
— Неўзабаве да нас далучылася скрыпачка Ксенія Дзягілева, потым я знайшла Марыну Грыбок і выдатнага тэнара Міколу Труса. Канчаткова дапамагла гурту сфармавацца студэнцкая паездка ў Кіеў у 1991 годзе. Мы тады правялі сапраўдны кастынг (хоць слова такога ня ведалі) на філфаку БДУ. І да нас у выніку прыйшлі Алена Шэўчык і Натальля Захаранка. Кіеўскім слухачам «Ліцвіны» спадабаліся — нас адразу пасьля першага выступу пацягнулі на другі. У Беларусі было складаней. У той час сярод тых, хто сьпяваў фальклёр на сцэне, існавала закасьцянелая думка, што аўтэнтычным песьням месца толькі на вёсцы. А на гарадзкой сцэне, маўляў, патрэбны «акультураны гук». Для мяне гэта было алягічна, я лічыла, што на сцэне павінна гучаць тое, што цікава ў музычным пляне. Мяне проста абражалі адносіны некаторых прафэсіяналаў, якія, дарэчы, не маглі засьпяваць ніводнай песьні аўтэнтычным гукам, да носьбітаў фальклёру. Я лічыла і лічу, што бабулі і дзядулі ў сваім жанры — сапраўдныя профі, якія дадуць фору ўсім, хто спрабуе гэтаму навучыцца. Але шмат хто горача вітаў зьяўленьне «Ліцьвінаў». Асабліва мяне парадавала падтрымка Ніла Гілевіча, які, апрача ўсяго, яшчэ і выдатны фальклярыст. А крытык Вітаўт Мартыненка назваў першы склад гурту легендарным. Гэта было прыемна. У 1992 годзе мы запісалі і выдалі першы альбом «Галуб на чарэшні, галубка на вішні». Зорны склад праіснаваў чатыры гады.
— Дзе тады даводзілася выступаць «Ліцьвінам»? Наколькі помніцца, вам неаднойчы даводзілася прадстаўляць Беларусь на замежных фэстывалях — у тым ліку ў Польшчы, ва Ўкраіне, у Францыі, у Расеі. Як там вас прымалі і ўспрымалі?
Мы рыхтуемся, і тут падбягае арганізатарка: «Белорусы, вы пойдёте с Россией!» Мы абурыліся — у чым справа? «Ну, не хотите с Россией, пойдёте с Польшей!»
— Цікавасьць да «Ліцьвінаў» адразу ўзьнікла ў нашых суседзяў. У тым жа 1992 годзе нас запрасілі на вельмі вядомы міжнародны фэстываль у Вільні «Зьвініце, зьвініце, гусьлі» («Skamba, skamba kankles»). Між іншым, на яго можна патрапіць толькі аднойчы, але мне ўдалося пабываць там яшчэ раз — ужо ў складзе гурту «Юр’я». Той фэстываль асабліва запомніўся Міколу Трусу, бо яму давялося несьці старыя цяжкія цымбалы на гару Гедыміна. У тым жа годзе мы выступалі на фэсьце беларускай культуры ў Лодзі, у 1993-м — на фэстывалі «Вялікае Княства Літоўскае» ў Варшаве. Беларусь як незалежная краіна толькі заяўляла пра сябе ў сьвеце, і часам даходзіла да кур’ёзаў. Фэстываль «Балтамір» у Калінінградзе праходзіў проста на стадыёне, і ў пачатку ўсе дэлегацыі мусілі прайсьці перад трыбунамі, як спартсмэны на алімпіядзе. Мы рыхтуемся, і тут падбягае арганізатарка: «Белорусы, вы пойдёте с Россией!» Мы абурыліся — у чым справа? «Ну, не хотите с Россией, пойдёте с Польшей!» Мы ізноў запратэставалі. Аказалася, што мясцовы аркестар ня ведаў ніводнай беларускай мэлёдыі! Мы з Уладзімерам Бярберавым падышлі да аркестрантаў, і я гукнула: «Ёсьць хто зь Беларусі?» Падняўся флейтыст: «Я зь Ляхавічаў». Ён ведаў «Лявоніху», дык мы пад яе і дэфілявалі па стадыёне!
— Памятаецца, «Ліцьвіны» ўдзельнічалі ў гіт-парадзе Радыё Свабода (1994) і — што было таксама дзівам для ўсіх — перамаглі папулярны на той час рок-гурт «Мрою». Як фальклёр змог атрымаць перамогу над рокам?
— Пра тую перамогу пазьней пісаў музычны крытык Вітаўт Мартыненка: «Песьня „Туман ярам“ скарыла гіт-парад „Свабоды“ яшчэ ў 1993 годзе. А песьня „Восень мая доўгая“ трымала стабільны рэйтынг у гарачай беларускай дзясятцы ажно 8 месяцаў (з чэрвеня 1993-га да студзеня 1994-га)». Ад сябе дадам, што пасьля таго гіт-параду газэтай «Чырвоная зьмена» быў выдадзены прыгожы постар зь «Ліцвінамі» і тэкстам песьні-пераможцы.
— Пасьля «Галуба на чарэшні, галубкі на вішні» былі і іншыя, ня менш цікавыя альбомы, — «Неба і зямля», «Ой у лузе, лузе». А што за гісторыя з альбомам пад назвай «5 сакавіка»? Уладзімер Бярбераў на поўным сур’ёзе гаварыў, што так «Ліцьвіны» адзначылі чарговую гадавіну сьмерці Сталіна...
— Вядома ж, гэта быў жарт. Уладзімер Бярбераў валодае вельмі своеасаблівым пачуцьцём гумару. Проста 5 сакавіка адбыўся канцэрт «Ліцьвінаў». Аднак, гэта было ўжо безь мяне, як і ўдзел гурту ў перадачы Андрэя Макарэвіча «Макарэна» на расейскім тэлебачаньні.
— Дзіўнымі і шматспадзеўнымі былі 90-я. Я памятаю, зь якім фурорам праходзілі ў Менску выступы сьпевака зь Нью-Ёрку Данчыка. Дарэчы, ён неаднойчы ўхвальна выказваўся пра «Ліцьвіны».
— Так, Данчык вёў перадачу на Радыё Свабода і назваў «Ліцьвіны» найлепшым фальклёрным гуртом. Гэта нас вельмі натхніла. А ў адзін з прыездаў Данчыка ў Беларусь мы адмыслова для яго далі канцэрт. Здаецца, ён у нас не расчараваўся.
— Альбом «Неба і зямля» праславіўся тым, што адразу дзьве песьні зь яго трапілі ў амэрыканскі зборнік «Музыка Ўсходняй Эўропы» («Ublocked. Music of Eastern Europe» ЗША, 1997). «Ды было ў Юр’я тры дачушачкі» — у вашым сольным выкананьні. Адкуль вы ўзялі гэтую песьню? Як увогуле папаўняўся рэпэртуар «Ліцьвінаў»?
Амэрыканская музычная кампанія адслухала шмат тагачасных фальклёрных гуртоў і выбрала «Ліцьвінаў».
— Валачобную песьню «Ды было ў Юр’я тры дачушачкі» мы зь Бярберавым запісалі ў вёсцы Белая Лужа на Случчыне. Амэрыканская музычная кампанія адслухала шмат тагачасных фальклёрных гуртоў і выбрала «Ліцьвінаў». Мы ня значыліся ні ў якіх дзяржаўных рэестрах, але на канцэртах нас слухалі з захапленьнем! Папаўняўся наш рэпэртуар пераважна ў экспэдыцыях, мы ўвялі такую моду. Потым многія выканаўцы пачалі актыўна прышпільваць да сваёй творчасьці прыметнік «аўтэнтычны» і спасылацца на экспэдыцыі, хаця самі не валодалі такім сьпевам. На жаль, у наш час існуе вельмі шмат падробак у розных сфэрах, і разабрацца простаму чалавеку ва ўсім цяжка. І таму я хачу зьвярнуцца да суайчыньнікаў — давярайце прафэсіяналам і людзям, якія займаюцца справай зь любоўю, а ня толькі за грошы. Усё ж душа ў народнай песьні — галоўнае.
— Чаму «Ліцьвіны» замоўклі? Як мне здаецца, сёньня яны былі б ізноў запатрабаваныя. Вось жа і сучасныя музычныя крытыкі называюць гурт непераўзыдзеным, а зусім нядаўна вас запрашаў у сваю праграму на расейскім Радыё Свабода Ігар Памяранцаў.
— «Ліцьвіны» ніколі не замаўкалі, проста былі перапынкі, зьмянілася некалькі складаў. Спадзяюся, што яшчэ засьпяваюць і зайграюць. Калі? Гэта ўжо пытаньне да кіраўніка гурту Ўладзімера Бярберава. А даўнія запісы з задавальненьнем слухаюць і сьпяваюць, напрыклад, студэнты Беларускага ўнівэрсытэту культуры і мастацтваў, дзе я выкладаю. І гэта добра, што маладое пакаленьне пераасэнсоўвае нашу творчасьць. А пасьля перадачы Памяранцава песьні з майго сольнага альбому «Пчолачка» трапілі ў рубрыку «Любімыя пласьцінкі»... Бяжыць час, а мне ўсё ўспамінаюцца выступы «Ліцьвінаў». Я запявала «Восень маю доўгую», адметным тэмбрам падхопліваў Мікола Трус, затым далучаўся і басіў Уладзь Бярбераў, аксамітным нізкім сапрана вяла Натальля Захаранка і ўздымалася жаўранкам у вышыню Алена Шэўчык. Здавалася, мы луналі над прасторай, над нашай Беларусьсю, зь якой адчувалі такую шчымлівую еднасьць. Гэта помніцца, як сёньня, праўду нехта сказаў, што ўсё мінецца, а застанецца толькі тое, што зроблена зь любоўю.
