«Я патлумачыў, што гэта спрадвечная традыцыя» — каб атрымаць пашпарт, дзе імя напісанае на беларускай лацінцы і ня згадваецца імя па бацьку, 76-гадовы мянчук Антось Вусовіч патраціў чатыры гады. Пра ўсе інстанцыі, якія ён прайшоў, і пра тое, як сам распрацаваў блянкі для пашпартнага стала, ён распавёў Свабодзе.
Я не зьмяняю прозьвішча, а выпраўляю
Каб атрымаць свой першы беларускі пашпарт, 76-гадовы Антось Вусовіч, па прафэсіі фізык-інжынэр і былы выкладчык, чатыры гады перапісваўся з самымі рознымі інстанцыямі. Звычайна выдача пашпарту займае месяц. Але Вусовіч хацеў атрымаць дакумэнт, дзе яго імя было б напісана згодна зь беларускай традыцыяй, а ня так, як гэта часам робяць у пашпартных сталах.
Па-першае, ён хацеў быць запісаны як «Антось», а не «Антон». Па-другое, яму не падабалася, што беларускае прозьвішча «Вусовіч» на расейскай пісалі як «Усович». Па-трэцяе, ён хацеў, каб ягонае імя было запісана ў «спрадвечнай беларускай форме». Гэта значыць, без імя па бацьку, што зьяўляецца расейскай традыцыяй. Ну, і нарэшце, трансьлітарацыю лацінскімі літарамі ён патрабаваў зрабіць не паводле ангельскай нормы, а паводле беларускай — Vusovič, замест Vusovich.
«Мне паўсюль казалі пра зьмену імя і прозьвішча, а я адказваў, што не зьмяняю, а выпраўляю», — расказаў Вусовіч Свабодзе.
Аддзел па грамадзянстве і міграцыі, які займаецца выдачай пашпартоў, перанакіраваў просьбіта ў ЗАГС. Але ў ЗАГСе не было блянка для заявы аб удасканаленьні імя і прозьвішча. Таму Вусовіч адмыслова для іх распрацаваў такі дакумэнт.
Ягоны зварот потым пераслалі ва ўпраўленьне юстыцыі Менгарвыканкаму. Да звароту Вусовіч далучыў даведку, якую атрымаў у Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук.
«Імя Антось зьяўляецца беларускай формай мужчынскага імя Антон, — піша ў даведцы Аляксандар Лукашанец, дырэктар інстытуту. — Па жаданьні грамадзяніна імя Антось можа быць выкарыстана ў якасьці дакумэнтальнага. Пры запісе гэтага імя па-расейску яно трансьлітаруецца (перадаецца палітарна) як Антось».
Я ледзь прачытаў адзін абзац на беларускай мове
17 ліпеня 2006 году Антось Вусовіч нарэшце атрымаў пашпарт. Чатыры гады змаганьняў дзеля пары радкоў у пашпарце. Ці варта гэта было такіх высілкаў? Вусовіч абсалютна не шкадуе патрачанага часу. Магчыма, ён адзіны ў Беларусі, хто мае такі пашпарт. Апрача беларускай традыцыі запісу імя, ён яшчэ і дамогся, каб у пашпарце засьведчылі ягоную нацыянальнасьць, як гэта было ў савецкім дакумэнце.
«Я нарадзіўся беларусам, — кажа ён. — Чалавеку належыць заставацца тым, хто ён ёсьць. Яму належыць мець нацыянальную годнасьць».
Антось Вусовіч паходзіць з заходнебеларускай сям’і. Дзяцінства ён правёў на хутары Зуйніца паміж Докшыцамі і Глыбокім. Пасьля школы па камсамольскай пуцёўцы паехаў на працу ў Казахстан, потым служыў на Балтыйскім флёце.
У 1961 годзе Вусовіч вярнуўся ў Беларусь, дзе працаваў зборшчыкам-мэханікам на менскім заводзе імя Вавілава, а потым інжынэрам-фізыкам у у Інстытуце ядзернай энэргетыкі Акадэміі навук. Тут у асноўным працавалі выпускнікі маскоўскіх ВНУ, а таму панавала расейская мова.
У канцы 1970-х у Інстытут ядзернай фізікі прыехаў дырэктар атамнай лябараторыі з Чыкага. Амэрыканец аказаўся беларусам, які зьехаў зь Менску падчас Другой сусьветнай вайны. Ня ведаючы расейскай мовы, ён правёў лекцыю для супрацоўнікаў заводу па-беларуску.
«Тады выступіў спадар Алег Ярашэвіч, загадчык лябараторыі нулявых рэактараў. Ён сказаў, што за ўсе гады, колькі ён тут працуе, у гэтай залі ўпершыню прагучала беларуская мова».
Многія чыноўнікі прыязна ставяцца да беларускай гісторыі і культуры
Прыкладна ў гэты ж час яму выпадкова трапілася беларуская кніга — апавяданьні Антона Касьпяровіча. Як тады было прынята, яе далі «ў нагрузку» да папулярнай літаратуры, якая была ў дэфіцыце.
«Пакуль я прачытаў першы абзац, я так намучыўся! — узгадвае Вусовіч. — Я цалкам адвык ад беларускай мовы. А потым паступова я стаў цікавіцца ўсім беларускім».
У 1980-я гады, у часы перабудовы, ў Інстытут ядзернай энэргетыкі прыязджалі дэмакратычныя лідэры, сярод якіх былі і Зянон Пазьняк зь Юрыем Хадыкам.
«Гэта была хваля народных франтоў. Тады і ў мяне канчаткова сфармаваўся інтарэс да беларускай культуры і мовы».
З 1992 году і да самага закрыцьця Антось Вусовіч працаваў у беларускім гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа. На пэнсіі спадар Вусовіч ужо 13 год, але застаецца актыўным. Сёлета, напрыклад, разам з жонкай пайшоў на курсы ангельскай мовы ў Менскім унівэрсытэце трэцяга ўзросту.
«Каб наш сьветапогляд выходзіў па-за межы тэлескрыні ці радыёпрымача, трэба ведаць замежныя мовы, — кажа 76-гадовы пэнсіянэр. — Для працы з кампутарам трэба валодаць мінімальнай ангельскай. Бо колькі б табе ні было гадоў, трэба жыць сучасным жыцьцём».
Менавіта з адукацыі мае пачацца нацыянальнае адраджэньне, упэўнены былы выкладчык. У 1993 годзе ён удзельнічаў у распрацоўцы канцэпцыі нацыянальнай адукацыі, дзе падкрэсьліваў, што важна выхоўваць ня толькі разумных дзяцей, але і найперш будучых грамадзянаў сваёй краіны.
І гэтаксама, як нацыянальна сьвядомых дзяцей, Вусовіч упэўнены, можна выхоўваць і чыноўнікаў. Ягоны досьвед працы зь дзяржслужбоўцамі паказвае, што і ад іх можна дамагчыся беларускасьці.
«Не адзінкі, а многія зь іх ставяцца прыязна да беларускай гісторыі і культуры, — кажа Вусовіч. — Таму можна чакаць ад іх пазытыўнай рэакцыі на патрабаваньне беларускасьці. Рабіць гэта трэба не агрэсіўна, а карэктна і цьвёрда».
