У 75-я ўгодкі Ўладзіміра Мулявіна самы час занатаваць ўспаміны сяброўкі Тані пра Песьняра беларускай зямлі. Тым больш, што сёньня па краіне аб’яўлены памаранчовы ўзровень небясьпекі.
Мяце з раніцы, не спакусісься ні на шпацыр, ні нават у бліжэйшую краму. Добра што з вечара закупілася. Толькі пішы. А пачалося ўсё з мінулагодняга Хэлаўіну, калі, прыехаўшы ў Мінск, падвярнула я нагу. І даволі моцна. Думала, пералом. Цікава, што літаральна за 5 хвілін, як паваліцца ля супэрмаркета «Замак», я даведалася па тэлефоне ад знаёмай Алены, што пабачыцца мы ня зможам, бо яна зламала нагу. Кладу слухаўку. Выходжу за межы «Замку». І нябачны ў цемры бардзюр нібы вырастае з-пад асфальту. За што яму дзякуй, бо ў сяброўкі Тані прайшлі лепшыя выходныя, калі не ў жыцьці, дык дакладна за апошні год.
*
Да Тані ледзь даклыпала. Нага балела штораз мацней. Як дабірацца зь Менску дахаты — не ўяўляю. Кожны крок аддае болем ва ўсім тулаве. Тут успомніла, што прыяцель Саша Салаўёў (гітарыст «Беларускіх песьняроў») праз два дні вяртаецца з гастроляў на ўласным аўто ў Смаргонь празь Менск, і вось было б добра, каб забраў ад Тані. Шляхам кароткіх перамоваў Саша пагадзіўся. Мы з Таняй пачалі Сашу ўсяляк хваліць. Ад Сашы-Песьняра гаворка павярнула да галоўнага Песьняра. І Таня расказала гісторыю. Добра, што ўпаўшы каля бардзюра, я не пабіла водку. І вось мы пілі, сьвяткуючы Хэлаўін, і Таня расказвала, а я самым уважлівым чынам слухала, бо ўжо тады ведала, што рана ці позна напішу пра гэта ўсё.
— Ты ўяўляеш, Мулявін падвозіў мяне з Жодзіна ў Менск! — Таня пачынае з галоўнага, ладзіць інтрыгу не ў яе стылі.
— Крута!
— Я застопіла машыну. Я раней толькі стопам езьдзіла. У машыне чалавек зь дзяўчынай. Ён быў вясёлы, добры. Пра Вэнэцыю расказваў. Ва ўзросьце дзядзька. Я ведала, што ёсьць такі Мулявін. Але не ўяўляла, як выглядае наогул. І калі ўбачыла па тэлевізары пасьля яго сьмерці, дык падумала: «Блін! Гэта ж той чувак, які падвозіў у машыне». Я да гэтага яго ня ведала, калі б ведала, зусім інакш паводзіла б сябе. Параспытвала б шмат аб чым. Пасьля яго сьмерці мне было няёмка перад самой сабою і нават сорамна, што ня ведала, што гэта ён. Ягоная спадарожніца, як мне падаецца, была нейкай ягонай сваячкай. Таму што была вельмі спакойная. А ён быў вельмі прыязны. Ішоў дождж, і таму ён гаварыў пра Вэнэцыю. Што калі дождж ня спыніцца, дык Беларусь ператворыцца ў Вэнэцыю. І ён неяк пазытыўна гэта ацэньваў. Ён быў дастаткова стрыманы. Напэўна думаў, што я ведаю яго, але саромеюся праяўляць. А я ня ведала! Ня ведала! І мяне мучыць, што ня ведала, хто ён. Затое калі Мулявін адчуў, што вязе чалавека, які ня ведае яго, дык расслабіўся. Пачаў жартаваць. У яго быў прыемны, мяккі тэмбар голасу. Ён сам падтрымліваў размову, калі яна прыпынялася. Не даваў гамонцы перарвацца ні на хвіліну. І калі ён памёр, мяне ўзрушыла ня столькі вестка пра ягоную сьмерць, а што я не пазнала самога Мулявіна! Я адчувала, што гэта небывалы чалавек! Нават памятаю, як я была апранутая ў той дзень, калі яго стопіла. На мне быў каўбойскі капялюш, расшыты бісэрам вось тут...
— Па краі?
— Па краі. На мне індзейскае стракатае понча было. Можа, таму ён спыніўся?
— Канечне, як такую не падвезьці! Я б спынілася без пытаньняў.
— Зараз пакажу табе сваю торбачку, якая тады была ботамі. Перашыла іх у торбачку, калі падэшвы макасінаў знасіліся. Скураныя макасіны пясочнага колеру. Гішпанскія скураныя боты. З сэканду макасіны завяршалі вобраз.
— Таня, мне падаецца, ты на яго зрабіла большае ўражаньне, чым ён зрабіў бы на цябе, калі б ты ведала, што гэта Мулявін!
*
І вось мы едзем у Смаргонь з Сашам. Кажу: «Як выберамся зь Менску, нешта асаблівае раскажу». Едзем-едзем, любуюся краявідамі і даляглядамі ў вокнах, як гаворыцца. Люблю ў вокны з машынаў глядзець, з аўтобусаў, цягнікоў. Забываюся пра ўсё на сьвеце.
— Таня, мы даўно ўжо выехалі зь Менску.
— Ну, тады слухай.
І я расказваю гісторыю пра Таню і Мулявіна. Саша ўважліва слухае. Камэнтуе:
— А старыя песьняры ўсе такія.
— Якія?
— Гавораць пра ўзвышанае і незразумелае.
— Паэты?
— Паэты!
— Саша! А ў тваім жыцьці гастрольным якая з сустрэч была найярчэйшая?
— О! Гэта мы былі ў Сочы. Мы пасяліліся ў вельмі крутой гасьцініцы. А гасьцініца пустая. Жыльцоў няма. Позьняй восеньню было дзела, калі амаль ніхто там не жыве. Спускаемся на сьняданак. Вялікі рэстаран. І нікога ў ім, толькі два сталы накрытыя. Нам і яшчэ адзін доўгі стол. На нашым, як звычайна, што там? Ёгурты ўсякія, сырнікі, запяканкі, аладкі. Кефірчык, сокі. А на тым алькаголі ўсіх сартоў: віскі, каньяк, гарэлка. Усё стаіць так, што закусі ня бачна. Ці яе не было? Толькі бутэлькі сплашняком проста. Увесь стол застаўлены кірам. А нам сказалі, што артысты яшчэ тут жывуць. І я падумаў тады: «Напэўна, маладая нейкая каманда. «Рукі вверх» альбо гэтыя... як іх... якія-небудзь... як яны з Дальняга Ўсходу?
— «Мумій троль»?
— Так! «Мумій троль» які. І тут уваходзіць... «Назарэт»! У поўным складзе!
— Нічога сабе!
— Дзядзькі сталыя, так. Яны селі за стол, і адразу пачалося адкаркоўваньне бутэлек. Разьліваньне па кілішках. Так вось. Першым я пазнаў іхнага саліста Макафэрці. Ён «адчыніў» застольле. Адкаркаваў першую бутэльку віскара.
— Яны тады былі якога ўзросту?
— Зусім немаладыя. Дакладна ня ведаю. Пагуглі. Гэта адбывалася недзе ў 2007-м.
— Пагляджу.
*
Паглядзела. Крыху за 60 Макафэрці тады было. Рэспэкт і ўважуха за трывучасьць! Я ад Сашы не ўпершыню, калі чэсна, пра «Назарэт» чую, але Саша, як прафэсійны апавядальнік, ніколі не расказвае аднолькава. Тым больш я ведаю, што яму ў радасьць пра гэта ўспамінаць, а мне ў радасьць слухаць, як любімы фільм пераглядаць ці кніжку цікавую перачытваць.
*
— Во гэта сапраўдны рок-н-рол! — Саша не хавае сьвежых эмоцыяў ад успамінаў даўніны, і я ледзь ня пляскаю ў далоні, бо апавяданьне вядзецца найлепшым чынам, машына стралой імчыцца празь лясы, жыцьцё цудоўнае. — І я кажу сваім: «Вось бачыце, як трэба сьнедаць!»
— А «Назарэты», як увайшлі, не памахалі вам ручкамі?
— Былі нейкія агульныя прывітаньні. «Добрай раніцы»... Нешта такое.
— Вы сышлі, а яны яшчэ засталіся сьнедаць? Такія застольлі хутка не канчаюцца.
— Так!
— Дзіўна гэткае мерапрыемства называць сьняданкам, канешне.
Сьмяемся.
— А ты калі-небудзь яшчэ бачыў такія сьняданкі?
— Ну, мы і самі так пачыналі дзень на «Кінатаўры» ў Сочы, напрыклад. Мы наогул ня клаліся. Што ў Ялце на «Кінашоку», што на «Кінатаўры». Сьвяткавалі кругласутачна некалькі дзён запар. Такой весялосьці больш нідзе не бывае, як на кінафэстывалях. А памятаеш — Сьвета (нашая агульная знаёмая — заўвага мая) таксама на «Кінатаўры» пазнаёмілася з Алегам Янкоўскім?
— Бачыла здымак зь ім калісьці ў Сьветы.
*
А гэта ідэя, каб Сьвету параспытваць. Звычайна, калі пішу, я не падштурхоўваю падзеі. Таму цярпліва, нібы павучыха, чакала Сьвету, якая выйдзе насустрач рана ці позна. Чакаць прыйшлося даўгавата. Толькі на Каляды яна па змрочнай вуліцы зьявілася з-пад ліхтара, калі я ўжо страціла надзею на лёс і зьбіралася ісьці да яе на працу.
*
— Сьвета! Мне цябе бог паслаў. Раскажы, як ты сфатаграфавалася з Алегам Янкоўскім.
— Зараз дахаты сьпяшаюся, прабач. Можа заўтра. У мяне будзе выходны. Прыходзь у 4 у кафэтэрыю.
*
Назаўтра ў 4 паднялася такая моцная завея, нібы гогалеўскі чорт з «Ночы перад Калядамі» яе ўзьняў. Але і ў думках не было адмяніць сустрэчу. Калі гарыш тэмай, ніякія перашкоды не памеха. Тым больш Сьвета не тэлефанавала, што мяце і ўсё такое. Відаць, для яе было важна пра Сочы выказацца. Уся залепленая сьнегам прыходжу ў кафэ. Сьвета ўжо чакае:
— Думала, ня прыйдзеш. Такі сьнег.
— Але ж ты прыйшла.
— Я прыйшла.
— І я прыйшла. Тады расказвай.
— Папярэджваю, гэта доўгая гісторыя.
— Тым лепш. На двары завея. Закажам каву. Тут класная «амэрыкана». І труфэльны торт.
*
Мы заказалі, Сьвета пачала:
— Калісьці даўным-даўно да мяне прыехаў амэрыканскі сябар.
— Адкуль?
— З Аляскі! Уяўляеш? З другога канца зямлі.
— А як вы пазнаёміліся?
— Гэта было ў 90-я, а значыцца, пазнаёміліся без дапамогі інтэрнэту. Праз газэту. Тады модна было знаёміцца па аб’явах. Ліст 2 тыдні ішоў у Амэрыку, 2 тыдні да нас. Карацей, адказу чакаеш месяц.
— Здурэць можна!
— Спачатку я шмат з кім перапісвалася з іншаземцаў. Кавалеры літаральна завальвалі карэспандэнцыяй. Але ў рэшце рэшт застаўся толькі ён. Як жа яго звалі? Не памятаю. Памятаю, што быў з буйнейшага гораду на Алясцы, з Анкорыджу. А імя... Ну, неістотна. Ой, прыдумай любое! Яны ўсе падобныя адно на адно. Карацей, прыехаў. Я блага ведала ангельскую і прасіла сваю сяброўку, якая скончыла ін’яз, каб мне дапамагала зь ім размаўляць. Мы ўтраіх за пару дзён усю Смаргонь аблазілі. І я ламала галаву, чаго б яму паказаць яшчэ. Пад час аднаго са шпацыраў мяне наведала геніяльная ідэя. А ці не паехаць нам ў Сочы? І паехалі.
— А сяброўка?
— І сяброўку ўзялі. Ён за ўсё плаціў. Чаму не паехаць? Мы там былі дні тры.
— Так мала.
— Дык жа двое сутак туды цягніком, двое назад. І яму ўжо вяртацца трэба было ў Амэрыку.
— Чаму вы тады самалётам не паляцелі? Даўжэй бы ў Сочы пабылі.
— Ведаеш, ён хоць і нафту здабываў, але ня быў надта шчодры. Карацей, вырашылі цягніком. Без праблемаў набылі квіткі, хоць і лета. Напэўна, дзякуючы ягонаму амэрыканскаму пашпарту. Як толькі мы выйшлі з цягніка, я ўжо ведала, якая гасьцініца нам патрэбная.
— Якая?
— «Жамчужына», канешне! Самая лепшая.У мяне нават і думкі ня ўзьнікла пасяліцца дзе-небудзь у іншым месцы. Я ў Сочы і раней была. Ведала горад і ведала, што дзяўчаты заўсёды рваліся на закрыты пляж «Жамчужыны», бо знакамітасьці там загаралі. Наш амэрыканец як паказаў сваю ксіву, у момант два нумары знайшліся. Адзін яму, другі нам зь сяброўкай. Як толькі мы ўвайшлі ў хол, адразу зразумелі, што там «Кінатаўр». А мы ня зналі. Выпадкова трапілі пад час кінафэстывалю. Я бачыла і Збруева, і Харац’яна, і Гаварухіна, і групу «Любэ», і Тацьцяну Догілеву на пляжы. Хаця, калі чэсна, без макіяжу яе цяжка было пазнаць. І вось аднойчы у фае гасьцініцы міма мяне прайшоў Алег Янкоўскі!
— Ваў!
— Я, канешне, адразу пазнала яго. І які для мяне гэта было ўзьнясеньне! Дзіцячае ўзьнясеньне! Бо ён мой любімы артыст.
— Як ён выглядаў?
— Апрануты быў, як сапраўдны эўрапейскі моднік. У ільняным белым касьцюме. Мы зь сябрам зайшлі ў ліфт і ўжо зьбіраліся націскаць кнопку. Тут у ліфт увайшоў Алег...
*
Сьвета вымавіла, не — прабуркавала — імя Алега з такой пяшчотай, што ажно я крыху пазайздросьціла нябожчыку.
*
— Мой сябар, канешне, яго ня ведаў. А ў мяне заняло дыханьне, — адкрыта прызнаецца Сьвета.
— А Янкоўскі што?
— Ён спакойны быў, расслаблены. Ён такіх бачыў шмат. Я, само сабой, не магла ўпусьціць шчасьлівы выпадак. Шапчу сябру: «Фотаапарат»... Канешне, я запыталася дазволу.
— Ты зьвярталася да яго «Алег»?
— Я сказала: «Здравствуйте! А можно с вами сфотографироваться»? Насамрэч, мне цяжка было гаварыць, для мяне гэта быў гераічны ўчынак — да яго зьвярнуцца. Але ён ня строіў зь сябе зорку. Адказаў: «Да, пожалуйста». Я на тое фота да гэтага часу спакойна глядзець не магу... Проста горла пераціскае. Ён стаяў побач, у ліфце інакш і ня станеш. Я заціснула губы. Ад хваляваньня ўся чырвоная была.
— Вы доўга ехалі?
— Можа, 2-3 паверхі. Не памятаю, хто з нас раней выйшаў. Потым я патлумачыла амэрыканцу, што гэта знакаміты актор. Сустрэла яго амаль як журналіст «Аббу» напрыканцы фільму пра гурт «Абба». Калі ён бярэ інтэрвію. Памятаеш?
*
Божа, як можна было забыцца пра гэтае кіно! У дзяцінстве мы ледзь не падурнелі ўсе з гэтай стужкі. Шумнае музычнае відовішча ўварвалася ў ціхае, беднаватае на падзеі, смаргонскае жыцьцё, нібы бразыльскі карнавал. Я нават пасьля інтэрвію са Сьветай перагледзела «Аббу». Урывак у ліфце, калі герой, страціўшы надзею, уваходзіць пануры ў ліфт, а там яны, тры разы пракруціла. Як можна было забыцца пра кіно «Абба»?
*
Вось 90-гадовая бабуля сяброўкі Сашы С. дык расказвае пра сваё дзяцінства ў падрабязнасьцях. У навагоднюю сёлетнюю ноч, калі мы з Сашай пад ТВ-рытмы 90-х танцавалі і пілі, бабуля прачнулася, да нас прыцягнулася. Такога вясёлага новага году сто гадоў не памятаю. Як ў дзяцінстве. Мы сьпявалі ўтраіх «А ну-ка, песню нам пропой веселый ветер», і «Ночь коротка», і шмат яшчэ што, не запамяталася. Скакалі пад песьні бабулінай маладосьці, якія яна, нягледзячы на сталы ўзрост, памятае выдатна. Асабліва высока скакалася пад факстрот:
Старушка не спеша дорожку перешла, ее остановил милицанер.
*
Я потым успомніла, насьвістваючы матыў зваротнай дарогай, што ў «Кейптаўнскім порце» на гэтую самую мэлёдыю пяецца:
Свисток не слушала, закон нарушила. «А ну-ка, бабушка, штраф три рубля».
«Сыночек дорогой, пусти меня домой, сегодня мой Абраша выходной».
*
Даваенны і амэрыканскі факстрот— паводле сеціва, зь мюзікла на ідышы — арыгінальная назва якога «Бай мір бісту шэйн» (Ты мая прыгажуня), і справакаваў бабулю на ўспаміны. Я адразу вушы навастрыла. Ня гледзячы, што добра выпіўшы, што хутка сонца ўзыдзе. Спаць ніхто не хацеў. Так бывае заўсёды падчас сапраўдных сьвятаў. Бабуля ўспамінала школу ў Сыбіры, настаўніцу нямецкай мовы:
«Яна са старой рускай інтэлігенцыі была, ссыльная. На залатых прыісках Краснаярскага краю, напэўна, большасьць ссыльныя там жылі. У настаўніцы былі густыя белыя валасы, укладзеныя вузлом на патыліцы, пэнснэ зь вяровачкай. Паліна Эрэнфэльд-Прэво яе звалі. Гадзіньнік яна насіла не на руцэ, як звычайна носяць, а на ланцужку, на шыі. З прыгожым голасам. Калі-нікалі прыносіла на заняткі гітару і сьпявала нам. Яна сама зь Ялты была. Ведала Чэхава. За што саслалі, мы не пыталіся. Вялікая дыстанцыя была паміж дзецьмі і настаўнікамі. У тым ліку пра дэталі адносінаў з Чэхавым ніякіх пытаньняў не задавалі. Але яна пра Чэхава не-не, ды і ўспамінала. Ды я ўжо нічога з тых успамінаў не памятаю. Старая».
*
Ну вось ніколі б не падумала, што хтосьці са знаёмых знаёмы з чалавекам, які ведаў Чэхава! Гэта амаль як вандраваць на машыне часу — слухаць такую гісторыю. Чэхаў з помніка ўмомант ператварыўся ў мяккага чалавека. Можна сказаць, я выпадкова сустрэлася зь ім сам-насам. У захапленьні ад навагодняга чэхаўскага эпізоду радасна паведаміла аб гэтым назаўтра цёткам. Прыйшлі маму віншаваць першага студзеня з поўнымі торбамі ежы і пітва. Не сказаць, што моцна ўразіліся Чэхавым, пацмокалі языкамі, пахісталі галовамі. І цёця Марыя сказала:
—У Ялце не была, а ў Еўпаторыю езьдзіла па пуцёўцы ў 75-м годзе. Мы з мужам Эдзікам там бачылі артыста Маргунова. Ішоў насустрач у белай кашулі. З унучкам за ручку. Эдзік не зьбіраўся ехаць са мной «на юга», толькі праводзіць. Чакаю ля цягніка. Няма і няма. Раптам заскоквае ледзь не на поўнай хадзе! Спазьніўся, бо на працы дамаўляўся, каб адпусьцілі на тыдзень хаця б. Моцна яму хацелася разам.
*
Эдзік памёр даўно, мы памянулі яго традыцыйнай хатняй самагонкай.
