Маё раньняе дзяцінства прыпала на ліхалецьце другой усясьветнай бойні і
галодныя пасьляваенныя гады. У нас была вялікая сялянская сям’я: 11 дзяцей
ды бацька з маці. Памятаю, па трое сутак нічога ня елі.
І аднойчы – мне тады было гадоў 8 – маці загадала: “Скокні, – кажа,
– сынок, на торфзавод – можа, хлеба прададуць”. Ну, я і пайшоў, хаця надзеі
было мала, таму што на гэтую Ляхаўку хлеб прывозілі для сваіх – працаўнікоў
торфзаводу.
Ну, адтупаў я гэтыя 5 кілямэтраў, заняў чаргу каля лаўкі. Дачакаліся,
пакуль прывезьлі-разгрузілі. Пачалі прадаваць. Людзі ціснуць адзін аднаго,
нэрвуюцца, лямант стаіць. Мяне разы са тры выціскалі з чаргі. Але ўсё ж
дастаяўся да вакенца.
Зірнула прадаўшчыца і грозна пытаецца: “А дзе твае бацькі робяць?” Сьціснула
ўсё ўва мне, маўчу… Ды нейкі дзядзька дапамог. “Дайце, –кажа, – гэтаму
хлапчаняці: бачыце, якое яно худое”. І – радасьць!– я купіў цэлы бохан
хлеба! Такая, ведаеце, фармаваная цаглінка…
Нясуся дадому і, мусіць, зьзяю ад шчасьця! Ды нядоўгім было тое шчасьце:
сам жа я яго і згубіў.
Справа ў тым, што мне вельмі хацелася есьці. І д’ябал спакусіў. Ну што,
думаю, станецца, калі я адшчыкну трошкі з вугла? Ніхто ня зьверне ўвагі…
Адшчыкнуў. А там жа яшчэ ёсьць вуглы! І калі рот напоўніўся сьлінай,
рука ўжо не магла супыніцца.
Толькі каля дому я схамянуўся: што ж я нарабіў! Амаль трэць бохана!
А Аньця – старэйшая сястра – яна ж зрабіла па-іншаму, калі атрымала падарунак
на першай пасьляваеннай навагодняй ёлцы. Прывезла свой скарб дадому, пасадзіла
нас усіх вакол стала, і пачала дзяліць жменьку гарошынак. Як цяпер помню
тыя гарошынкі: кожнаму па адной, затым па другой. А па-трэйцяй ня выпала,
бо гэтых салодкіх шарычкаў аказалася акурат удвая меней, чым нас. І тады
Аньця распілавала кожную гарошынку папалам, і нам усім дасталося па дзьве
з паловай цукеркі.
А на наступны год Аньця памерла з голаду.
А я? Эх, ты… Але ж трэба ісьці ў хату. Паклаў я хлеб на стол, наставіў
вочы ў падлогу і чакаю. І хочу, каб маці мяне паўшчувала. Хай трапкачом!
Але яна змоўчыла.
І так мне стала брыдка! І тут мяне хапіў жывот. Я ціхенька з хаты ды
за глухую сьцяну, каб ня бачылі. Паваліўся на мураву, падцяў ногі, а рэзь
такая – хоць нема крычы! Бог, думаю, мяне за хлеб пакараў.
Паціху той боль прайшоў. Але ў душы застаўся.
Язэп Гарэцкі, Менск
Самае папулярнае
1