Ад маёй маці я ўсё жыцьцё чую: “Як мы былі ў бежанцах у Расеі…” А я кожны
раз пытаюся: “Мама, ну калі мы былі ў бежанцах?” А яна ў мяне з 1911 году
нараджэньня – і кажа: “Станцыя Знаменка Тамбоўскай губэрні.” Яна ўсё ўспамінае
раку Хапёр.
Сям’я майго таты апынулася аж недзе на возеры Селігер – Калінінскія
балоты. Старэйшыя браты-падлеткі будавалі чыгунку, і там на сухоты хварэлі,
і там усе засталіся. Тата быў яшчэ маленькі хлопчык, дык неяк застаўся
жывы.
Далей было пекла: гэта была рэвалюцыя, грамадзянская вайна. Жудасна
было, як маці расказвала: то белыя прыходзяць, то чырвоныя. Як белыя прыходзілі
– ня так было страшна. Калі чырвоныя прыходзілі – зьбіралі ў гэтай Знаменцы
ўсё насельніцтва – у тым ліку і дзяцей, нават тых, якіх на руках несьлі.
І паказальна забівалі багатых: тыя самі сабе капалі магілкі, прыходзілі
ўсе з лапаткамі. Тут іх растрэльвалі, а закідваць ужо прымушалі бежанцаў
– старэйшых дзяцей-падлеткаў.
А далей – голад, такі жудасны, што мая бабуля нават насіла на сабе соль
– за гэта маглі і забіць. Яна насыпала сабе ў целагрэйку пад падкладку.
Прадавала па лыжцы, каб неяк пракарміць маю маці – ёй было недзе 7 гадоў.
А вясной пераплывалі Хапёр, зьбіралі шчаўе, нейкую траву – і так, як маглі,
ратаваліся. Мама выжыла, і яе маці выжыла.
Вярнуліся толькі калі Берасьцейскае замірэньне ўжо было – пасьля 20
году, калі польскі ўрад запатрабаваў вярнуць сваіх грамадзянаў на сваю
зямлю. Нават ня ўсе, якія там выжылі, змаглі вярнуцца. Хто вяртаўся зімой
– іх зьмясьцілі ў нейкія цялятнікі, якія не ацяпляліся, і былі вельмі вялікія
маразы. Мая цётка распавядала, што выжылі некалькі чалавек, якія ехалі
з гэтага возера Селігер у першым вагоне і грэліся там каля топкі ў качагараў.
А ў апошніх вагонах усе зьмерзьлі. І калі прыехалі ў Стоўбцы, дык салдаты
іх прыкладамі зьмерзлых адбівалі ад падлогі і выкідалі.
Маці маёй і бацьку пашанцавала, што яны ехалі летам. Прыехалі і ўбачылі,
што ў вёсцы – там страха была саламяная, ці гонты якія – дахі ўсе паднятыя
на бярозках, і вакол таксама бярозкі, і грыбы растуць.
Там не дзясяткі – там сотні жыцьцяў… Калі мама расказвае пра тыя далёкія
гады – яна заўсёды плача. Ёй ужо 88 гадоў, а яна заўсёды кажа: “Тое перажыць,
што я перажыла – ня дай Бог ніколі нікому”. І каб мае дзеці, мае ўнукі
мелі больш разважлівага розуму, калі гаворка ідзе пра Радзіму, пра яе незалежнасьць
і пра нейкія там аб’яднаньні.”
Ганна Гардзейка
Самае папулярнае
1