Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«У многіх вёсках цяпер горш, чым пасьля вайны...»


Валянцін Жданко
Валянцін Жданко

Новая перадача сэрыі «Паштовая скрынка 111». Эфір 23 траўня 2012 году

Назіраючы за тым, якім паказвае жыцьцё ў сёньняшняй Беларусі дзяржаўнае тэлебачаньне, і параўноўваючы ўбачанае з уласнай паўсядзённасьцю, уласным жыцьцёвым досьведам, многія нашы слухачы бяруцца за паперу ды ручку — і пішуць на «Свабоду».

Пачну сёньняшнюю размову зь ліста Язэпа Ідолінскага зь вёскі Чудзенічы Лагойскага раёну. Аналізуючы тыя зьмены ў абліччы гарадоў і некаторых вёсак, якія ўлада лічыць сваім дасягненьнем, слухач акцэнтуе ўвагу на тым, што многія з гэтых зьменаў, па сутнасьці, — бутафорыя, паказуха. Спадар Язэп піша:

«Асабіста для мяне абрэвіятура РБ — не Рэспубліка Беларусь, а Рэспубліка Бутафорыя. Усюды, на кожным кроку нам імкнуцца пусьціць пыл у вочы. Прыкладаў шмат. Вось новыя аўтобусныя прыпынкі: нібыта прыгожыя, са шкла і плястыку. Але зроблена ўсё так, што на іх не схаваесься ні ад сьцюжы, ні ад дажджу, ні ад ветру, ні ад сьнегу. Прычым — ні зімой, ні летам.

Тое ж можна сказаць і пра новыя жывёлагадоўчыя комплексы: звонку — прыгожа, а ўсярэдзіне — зьдзек з жывёлы.

А колькі ў нас пустой пахвальбы! Вось трубілі ўсе афіцыйныя СМІ, што летась сабралі звыш 8 мільёнаў тон зерня. Ды калі ў нас столькі хлеба, дык чаму кошты на гэты хлеб для ўласнага насельніцтва растуць кожны месяц? Дзе ж тыя вашы мільёны? Гэта ж не далікатэсы, не раскоша — асноўны харч для многіх бедных беларусаў.

А аграгарадкі? Паказуха на тле таго, як ціха, бяз стогну паміраюць сотні і тысячы іншых вёсак і вёсачак. Што зрабіла ўлада дзеля іх выратаваньня за мінулыя 18 год? Ды нічога. Сытуацыя — горшая, чым пасьля вайны. Тады многія вёскі былі спалены фашыстамі, але яны хутка адрадзіліся: бо былі людзі, якія імкнуліся жыць на роднай зямлі. А пасьля цяперашніх, так бы мовіць, „акупантаў“ гэтыя вёскі ўжо ніхто не адродзіць. Няма такой сілы. А бутафорыя — тут як тут. Новыя дамкі, пабудаваныя дзеля паказухі, стаяць на пагорку, а вялікай вёскі няма, памерла. Улада ў сілу сваёй прыхільнасьці да бутафорыі любіць называць Беларусь „сінявокай“... Прыдумалі ж такое! У мяне ў сувязі з гэтым штампам зусім іншыя асацыяцыі: замест сініх вачэй глядзіць сёньняшняя беларуская вёска на сьвет бельмамі зачыненых аканіц ды выбітых шыбаў у апусьцелых хатах. Аж крычаць хочацца ад бездапаможнасьці і абурэньня...»
.

Вельмі дакладныя назіраньні, спадар Язэп. Марудную сьмерць родных вёсак назіраюць сёньня некалькі пакаленьняў беларусаў. Прычым многія зь іх зусім ня супраць былі б жыць на роднай зямлі, у роднай хаце. Але як там заставацца, калі на калгасны заробак часта немагчыма выжыць, калі іншай працы няма, калі зачынілі школу, дзіцячы садок, амбуляторыю?.. У так званыя «прэзыдэнцкія дамкі» дзяржава за мінулыя паўтара дзесяцігодзьдзя ўклала мільярды даляраў. У шэрагу выпадкаў гэтае жыльлё так і засталося незаселеным, незапатрабаваным. Магчыма, калі б гэтыя мільярды былі ўкладзеныя ў стварэньне на вёсцы новых прывабных працоўных месцаў — вынік быў бы зусім іншы.

А што да паэтычнага вобразу «сінявокай Беларусі», то прыдумалі яго зусім не цяперашнія афіцыйныя ідэолягі. Яны актыўна (і часта недарэчы) выкарыстоўваюць яго ў сваіх прапагандысцкіх мэтах — гэта праўда.

Але вобраз гэты зьявіўся задоўга да Лукашэнкі.

Ёсьць такія вершаваныя радкі:

Беларусь мая сінявокая,
Васілёчак мой дарагі,
Узьляцела ты ясным сокалам,
Над табою ляцяць сьцягі!

Напісаны яны былі беларускай паэткай Нэлі Тулупавай шмат дзесяцігодзьдзяў таму — у 60-я гады мінулага стагодзьдзя.

Лёс палітвязьня Сяргея Каваленкі, асуджанага за вывешваньне на віцебскай плошчы нацыянальнага бел-чырвона-белага сьцяга, турбуе нашага даўняга сябра Васіля Завадзкага з Маладэчна. У сваім лісьце слухач піша:

«Сёньня наш сапраўдны нацыянальны герой сядзіць у турме — згаладалы, зьнясілены. І я прашу гаспадзіна прэзыдэнта Лукашэнку выпусьціць зь няволі гэтага добрага чалавека. Няхай ён будзе на свабодзе, разам з жонкай і малым дзіцяткам. Няхай хоць у гэтым выпадку Лукашэнка дазволіць перасуд — сумленны і законны.

Сапраўдных патрыётаў радзімы ў нас цяпер судзяць як здраднікаў — толькі за тое, што яны памятаюць і шануюць сваю гісторыю, былую славу сваіх продкаў. Улада прыходзіць — улада сыходзіць. А народ застаецца. Мела рацыю наша вялікая пісьменьніца Ларыса Геніюш, калі, зьвяртаючыся да моладзі, пісала:

Нам ня страшны сібірскі больш холад,
нам ня страшны маскаль або лях,
чужы серп непатрэбны, ні молат —
мы разгорнем крывіцкі наш сьцяг!

Калі ў ’95 годзе ўлада забараняла бел-чырвона-белы сьцяг, дык спасылалася на тое, што яго нібыта выкарыстоўвалі калябаранты падчас вайны. Можа, дзе-нідзе так і было — да нацыянальных сьвятыняў многія хацелі прымазацца. Але ці сьцяг у тым вінаваты? Наколькі больш мудра паступіла на пачатку
90-х гадоў расейская ўлада, калі вярнула народу гістарычны трыкалёр. А яго ж таксама выкарыстоўвала армія генэрала Ўласава, якая ваявала на баку фашыстаў.

Добра, вярнулі нам крыху падпраўлены савецкі сьцяг. А ў яго якая гісторыя? Пад чырвоным сьцягам гналі ні ў чым не вінаватых людзей у ГУЛАГ, расстрэльвалі ў Курапатах. І ніхто за гэтыя жудасныя злачынствы не панёс справядлівай кары.

Міне некаторы час — і гісторыя паставіць усё на свае месцы. Я то ўжо, напэўна, да гэтага не дажыву. А хацелася б...»
.

Нацыянальную дзяржаўную сымболіку, прыйшоўшы да ўлады, на ўласны капыл мянялі многія аўтарытарныя лідэры. Сьцяг Веймарскай рэспублікі, захапіўшы ўладу ў Нямеччыне, забараніў Гітлер: памяняў жоўта-чырвона-чорны штандар на нацысцкі — чырвоны са свастыкай. Савецкая сымболіка была прыдуманая для трох балтыйскіх краінаў, акупаваных Савецкім Саюзам — а нацыянальныя сьцягі і гербы, што былі дзяржаўнымі да 1940-га году, апынуліся пад строгай забаронай. Былі забароненыя альбо значна падпраўленыя, каб дагадзіць новым камуністычным гаспадарам, гербы і сьцягі амаль усіх усходнеэўрапейскіх краін, якія пасьля Другой усясьветнай вайны апынуліся ў зоне дыктату Масквы. Але рана ці позна ўсе эўрапейскія нацыі вярнулі свае гістарычныя сымбалі — разам з нанава адваяванай свабодай і дэмакратыяй. І Беларусь ня будзе выключэньнем у гэтым шэрагу. Мяркую, цяперашнія дзяржаўныя сымбалі зьменяцца неўзабаве пасьля таго, як уладу страціць той, хто іх прыдумаў.

Пра некаторыя адметнасьці аўтарытарнай сыстэмы ўлады, якая ўжо амаль два дзесяцігодзьдзі пануе ў Беларусі, разважае ў сваім лісьце на «Свабоду» Людміла Ляшчынская зь Менску. Слухачка піша:

«Часам чуеш ад слухачоў па радыё, што беларуская дыктатура нічым ня горшая за дыктатуры ў краінах Сярэдняй Азіі. Маўляў, і ў Казахстане, і ва Ўзбэкістане, і ў іншых — тыя ж гвалт і парушэньне правоў чалавека. Толькі Эўропа на іх не рэагуе.

А мне падаецца, што наша дыктатура ўсё ж значна горшая. Чаму? Бо яна антынацыянальная, антыбеларуская. Тыя ж Назарбаеў, Карымаў, Рахмон у сваіх парлямэнтах выступаюць на родных мовах. Мовы там шануюцца — шырока выкарыстоўваюцца і ў адукацыі, і ў справаводзтве. Казахстану, які, як і Беларусь, увайшоў у Мытны саюз з Расеяй, няма чаго баяцца: іхная краіна захаваецца, бо дбае пра свае нацыянальныя каштоўнасьці. У нас жа дыктатура — нейкая каляніяльная, не свая. Сваёй мовы можна ня ведаць, можна грэбліва пра яе выказвацца. Носьбіты беларускай мовы для ўлады — ледзь ня здраднікі, ворагі і „пятая калёна“. І ўсё таму, што хочуць бачыць сваю краіну не такой, як ён. У школах ужо амаль не засталося беларускай мовы. Няма ніводнага беларускамоўнага тэлеканала, ніводнага ўнівэрсытэту зь беларускай мовай навучаньня...

Беларусам навязваецца сыстэма, у якой яны застануцца беднымі, залежнымі ад Расеі, пазбаўленымі ўласнай мовы і культуры, абцяжаранымі даўгамі — нейкімі непаўнавартаснымі...

Дыктатарская сыстэма кіраваньня — дрэнная рэч, але на нейкіх этапах існаваньня краіны, можа, і патрэбная. Толькі не такая, як у нас. Калі дыктатура да ўсяго яшчэ і антынацыянальная — то гэта абсалютнае ЗЛО. Яна разбурае падмуркі нацыі і дзяржавы. У Яго — адзіны клопат: асабістая ўлада любой цаной і на ўвесь тэрмін ягонага жыцьця. Ягоныя прыхільнікі проста не разумеюць, што іхным дзецям краіна не застанецца. Будуць яны працаваць на расейскіх ды кітайскіх алігархаў. А можа, ім гэтая краіна і не патрэбная — хто іх ведае? Але яна патрэбная нам — тым, хто любіць сваю мову, гісторыю, радзіму — і ня хоча мяняць іх на чужыя каштоўнасьці»
.

Пры ўсёй слушнасьці вашых, спадарыня Людміла, развагаў і высноў варта ўсё ж мець на ўвазе, што глыбінныя прычыны грэблівага стаўленьня цяперашняга рэжыму да ўсяго нацыянальнага хаваюцца ў самім беларускім грамадзтве. Наўрад ці Лукашэнка наважыўся б вынішчаць беларускую мову, калі б ведаў, што гэта сустрэне масавы грамадзкі супраціў. Тое ж датычыць і нацыянальных сымбаляў, і праўдзівай гісторыі, і культурнай спадчыны... Для ўстойлівасьці ўлады Лукашэнкі нашмат больш небясьпечна было б, калі б ён узяўся абараняць усе гэтыя каштоўнасьці. Прычым галоўная небясьпека паходзіла б ня столькі з боку Расеі, колькі — знутры самой Беларусі, ад самога беларускага грамадзтва. Калі б было па-іншаму — аўтарытарны лад у Беларусі быў бы такі ж нацыянальна арыентаваны, як і, да прыкладу, ва Ўзбэкістане ці Таджыкістане.

І на заканчэньне — кароткі ліст-падзяка ад нашага даўняга сябра Бярнарда Пакульніцкага з пасёлку Гарадзея Нясьвіскага раёну. Слухач піша:

«Сардэчна дзякую за дасланыя календары з раскладам праграмаў „Свабоды“ і за тое, што зрэдку ўспамінаеце сваіх сталых слухачоў. Цяперашнім часам пры жаданьні магчыма знайсьці любую інфармацыю пра падзеі ў Беларусі і сьвеце. Чытаю навіны і паведамленьні ў інтэрнэце, слухаю па радыё і гляджу ў „Белсаце“. Але перавагу заўсёды аддаю „Свабодзе“, якая прапануе дакладную і апэратыўную інфармацыю пра розныя падзеі і зьявы».

Дзякуй за гэтыя добрыя словы, спадар Пакульніцкі, вам, а таксама ўсім іншым нашым сябрам, якія слухаюць нас у эфіры, заходзяць на сайт «Свабоды» ў інтэрнэце, глядзяць нашы праграмы на тэлеканале «Белсат».

З вамі быў Валянцін Жданко. Пішыце нам, адрас ранейшы: Менск-5, паштовая скрынка 111.

Праграма «Паштовая скрынка 111» выходзіць у эфір кожную сераду.

Аўтару можна пісаць на адрас zdankov_rs@tut.by
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG