Бессэнсоўна чакаць таго, ня ведаеш чаго. А тым часам усё драбнейшая наша апазыцыя, усё больш у ёй унутранага разладу, усё менш саграваюць яе заклікі: “Мы – за выборы, но против избирательного фарса!” 15 гадоў мы чакаем, што нешта зьменіцца, хтосьці нават роспачна называе гэтыя гады выкрасьленымі з жыцьця.
Жыць трэба наперад, а не назад ці ўбок.
Калі на пачатку 1990-х апазыцыя засталася ў парлямэнце (а мусіла сысьці пасьля незаконнага неабвяшчэньня рэфэрэндуму) – у яе быў шанец павярнуць сытуацыю на сваю карысьць – калі б яна выйшла на вуліцу. Гэта й быў астранамічны час беларускай сьпеўнай рэвалюцыі. Але дэпутаты вырашылі, што і так ужо зрабілі больш, чым маглі.
Калі ў 1996-м на вуліцу выходзіла 50 тысяч, яшчэ можна было ажыцьцявіць тое, што называюць словам “байкот”. Бо для байкоту сілы павінны быць больш-менш роўнымі. Але тады дэманстрацыі поўзалі па горадзе адно каб нацешыцца сваёй масай, каб накрычацца “Жыве Беларусь!”, і ні да чаго не прыходзілі. Памятаю адзін кур’ёзны выпадак, калі ўся гэтая людзкая маса ўперлася ў рэстаран “Канстанцін”, пастаяла-пакрычала і разышлася.
Наступныя гады ўсё ішло на здрабненьне і страту сэнсу таго, што ўсё яшчэ называлася словам “змаганьне”. Цяпер у краіне няма апазыцыі як сілы. Дакладней, яна ня выяўленая. А тая, што называе сябе апазыцыяй, ператварылася ў лабістаў, якія нашэптваюць Захаду не прызнаваць выбары, увесьці санкцыі для рэжыму і даць на змаганьне-барацьбу, – яны страцілі сувязь з народам.
Што сагравае мне сэрца?
Калі прыяцель кажа мне, што гэтыя выбары ня выбары і – толькі байкот! – я думаю:
а) няўдзел пазбаўлены сэнсу (як і ўдзел таксама);
б) на чым трымаюцца мае спадзевы на перамены, што там за сьвятло ў канцы тунэля, з кім я зьвязваю свае думкі-мары, каб і надалей, пасьля гэтых 15 гадоў, утрымліваць сябе як грамадзяніна ў гэтым квазіпратэстным палітычным кантэксьце?
Інакш кажучы, калі я падтрымліваю непрызнаньне выбараў, палаткі, рэжыму, тады – за што я? Што я падтрымліваю? Што ці хто сагравае мне сэрца? “Толькі Зянон!” – гучыць паэтычна і таму прывабна. Урэшце, гэта адзінае апазыцыйнае дацзыбао, зь якім можна жыць. Але яно ў сэрцы, а жыць трэба тут і цяпер.
Можна, вядома, яшчэ 15 гадоў пакрыкваць “верым, можам, пераможам” і не зьвяртаць увагі на пабочных, якія паглядаюць на цябе ў лепшым выпадку зь непаразуменьнем, у горшым – як на ідыёта.
А рэч у тым, што пабочныя – гэта й ёсьць шматмільённы беларускі народ. Ён галасуе за Лукашэнку, але галоўнае – імкнецца жыць тут і цяпер, наперад, а ня ўбок. Наш апазыцыйны актывізм даўно стаў незразумелым для яго атавізмам 1990-х, калі ён яшчэ мог і прыняць і падтрымаць наш парыў да будаваньня беларускае Беларусі або наш пратэст супраць вяртаньня калхозных русіфікатарскіх парадкаў.
Мы сталі групай гарадзкіх вар’ятаў...
Не скажу, што гэта толькі мы самі загналі сябе на дысыдэнцкую кухню, ясна, што над гэтым сур’ёзна папрацаваў дзяржаўны апарат. Але тое, што сёньня мы сталі групай гарадзкіх вар’ятаў са сваімі “байкотамі” і прынцам на белым кані – гэта факт. Мы, рамантыкі беларускай і дэмакратычнай Беларусі, даўно не жывем ні тут ні цяпер. А хто жыве – той штодня выходзіць з дому, надзеўшы маску “пад звычайнага чалавека” і публічна скідае яе толькі тры разы на год, калі становіцца ў ланцуг неабыякавах людзей.
Жыць у дысэнце па-свойму прасьцей. Табе заўсёды скажуць, калі ўставаць і куды ісьці. Ты ведаеш, што Лукашэнка – дыктатар, Захад нам дапаможа, а твая задача – стварыць адпаведную карцінку. Зь іншага боку, даўно зразумела, што дысэнт – форма існаваньня маскоўскіх інтэлектуалаў 1968 году – ва ўсіх сэнсах ня ёсьць жыцьцём тут і цяпер і ніякім бокам ня можа быць успрыняты шматмільённым народам, які праз тое не перастае быць народам тваім.
Дысэнт ня кожны і вытрымае ва ўмовах, дзе дысэнт больш падобны да сэкты. Яшчэ цяжэй штодня быць двухаблічным і пры тым адганяць назольнае пытаньне – навошта табе гэта трэба. На што і каго ты спадзяесься, з чым і кім зьвязваеш надзею на перамены? Зь ціскам з боку Захаду? Хіба што, бо надзея на ціск з боку Расеі ня спраўдзілася, надзея на сябе заўсёды была прывіднай, а надзея на свой народ сарамліва не агучваецца ўжо шмат гадоў.
Народ цэніць не навуку змагацца, а навуку жыць
“Трэба жыць, як набяжыць” – вядомая мудрасьць думаць пра турботы па меры іх зьяўленьня, а не абрастаць хімэрамі магчымых праблем яшчэ да таго, як яны зьявіліся. У нас шмат хімэраў зьвязаныя з уладай, выбарамі, электаратам. І гэта менавіта хімэры, яны няўчэпныя для нас. Інакш, калі б мы глядзелі на іх як на праблемы, мы не прыходзілі б да выбараў кожны раз аж настолькі разгубленымі і непадрыхтаванымі.
Народ цэніць не навуку змагацца, а навуку жыць. Мы ўсе толькі вучымся жыць ва ўмовах цяперашняй цывілізацыі – без экстрыму і не за працадні. Спэцыфіка дысэнту ў тым, што дысыдэнты якраз у жыцейскім сэнсе не асабліва прыстасаваныя, яны жыць ня ўмеюць і нікога гэтаму не навучаць.
Гаворка зусім не пра матэрыяльны бок справы, хоць ён і хутчэй кідаецца ў вочы. Гаворка найперш пра дачыненьні паміж людзьмі, пра тое што нас яднае, пра агульныя каштоўнасьці, традыцыі, “цёплыя месцы сьвядомасьці”.
Еднасьць
Амаль кожны мой прыезд у Беларусь адзначаецца чарговым адкрыцьцём. Ці то прадавачка ў краме ці білецёрка ў акенку ці чалавек на прыпынку абавязкова зьдзівіцца: “А вы заўсёды размаўляеце па-беларуску?” “А хіба вам болей такія не сустракаліся?” – перапытваю я. А сам сабе думаю – а дзе ж тады жывуць сотні й сотні маіх беларускамоўных знаёмцаў, доблесных палемістаў з інтэрнэт-форумаў, аўтараў кніг, часопісаў, газэт і радыёперадач? Хіба ня тут? Ці – не цяпер?
Апошні такі эпізод адбыўся з паркоўшчыкам на Верхнім горадзе ў Менску. Штохвіліну тут перамяняюцца сотні машын. І прапечаны на сонцы паркоўшчык, пачуўшы маю мову, адразу сам пераходзіць на беларускую: “Гэта ты прыкалываесься ці заўсёды гаворыш па-беларуску?” “А што вам болей такія не сустракаліся?” “Не” – усьміхаецца.
Мне вельмі падабаюцца такія моманты. Бо адчуваньне еднасьці з тым дзядзькам большае за адчуваньне карпаратыўнай повязі на былой Варвашэні 8. Асабліва калі ўсё сканчаецца з выгадай і паркоўшчык – за мову! – скідае табе пару тысяч з васьмі.
Жыць трэба наперад, а не назад ці ўбок.
Калі на пачатку 1990-х апазыцыя засталася ў парлямэнце (а мусіла сысьці пасьля незаконнага неабвяшчэньня рэфэрэндуму) – у яе быў шанец павярнуць сытуацыю на сваю карысьць – калі б яна выйшла на вуліцу. Гэта й быў астранамічны час беларускай сьпеўнай рэвалюцыі. Але дэпутаты вырашылі, што і так ужо зрабілі больш, чым маглі.
Калі ў 1996-м на вуліцу выходзіла 50 тысяч, яшчэ можна было ажыцьцявіць тое, што называюць словам “байкот”. Бо для байкоту сілы павінны быць больш-менш роўнымі. Але тады дэманстрацыі поўзалі па горадзе адно каб нацешыцца сваёй масай, каб накрычацца “Жыве Беларусь!”, і ні да чаго не прыходзілі. Памятаю адзін кур’ёзны выпадак, калі ўся гэтая людзкая маса ўперлася ў рэстаран “Канстанцін”, пастаяла-пакрычала і разышлася.
Наступныя гады ўсё ішло на здрабненьне і страту сэнсу таго, што ўсё яшчэ называлася словам “змаганьне”. Цяпер у краіне няма апазыцыі як сілы. Дакладней, яна ня выяўленая. А тая, што называе сябе апазыцыяй, ператварылася ў лабістаў, якія нашэптваюць Захаду не прызнаваць выбары, увесьці санкцыі для рэжыму і даць на змаганьне-барацьбу, – яны страцілі сувязь з народам.
Што сагравае мне сэрца?
Калі прыяцель кажа мне, што гэтыя выбары ня выбары і – толькі байкот! – я думаю:
а) няўдзел пазбаўлены сэнсу (як і ўдзел таксама);
б) на чым трымаюцца мае спадзевы на перамены, што там за сьвятло ў канцы тунэля, з кім я зьвязваю свае думкі-мары, каб і надалей, пасьля гэтых 15 гадоў, утрымліваць сябе як грамадзяніна ў гэтым квазіпратэстным палітычным кантэксьце?
Інакш кажучы, калі я падтрымліваю непрызнаньне выбараў, палаткі, рэжыму, тады – за што я? Што я падтрымліваю? Што ці хто сагравае мне сэрца? “Толькі Зянон!” – гучыць паэтычна і таму прывабна. Урэшце, гэта адзінае апазыцыйнае дацзыбао, зь якім можна жыць. Але яно ў сэрцы, а жыць трэба тут і цяпер.
Можна, вядома, яшчэ 15 гадоў пакрыкваць “верым, можам, пераможам” і не зьвяртаць увагі на пабочных, якія паглядаюць на цябе ў лепшым выпадку зь непаразуменьнем, у горшым – як на ідыёта.
А рэч у тым, што пабочныя – гэта й ёсьць шматмільённы беларускі народ. Ён галасуе за Лукашэнку, але галоўнае – імкнецца жыць тут і цяпер, наперад, а ня ўбок. Наш апазыцыйны актывізм даўно стаў незразумелым для яго атавізмам 1990-х, калі ён яшчэ мог і прыняць і падтрымаць наш парыў да будаваньня беларускае Беларусі або наш пратэст супраць вяртаньня калхозных русіфікатарскіх парадкаў.
Мы сталі групай гарадзкіх вар’ятаў...
Не скажу, што гэта толькі мы самі загналі сябе на дысыдэнцкую кухню, ясна, што над гэтым сур’ёзна папрацаваў дзяржаўны апарат. Але тое, што сёньня мы сталі групай гарадзкіх вар’ятаў са сваімі “байкотамі” і прынцам на белым кані – гэта факт. Мы, рамантыкі беларускай і дэмакратычнай Беларусі, даўно не жывем ні тут ні цяпер. А хто жыве – той штодня выходзіць з дому, надзеўшы маску “пад звычайнага чалавека” і публічна скідае яе толькі тры разы на год, калі становіцца ў ланцуг неабыякавах людзей.
Жыць у дысэнце па-свойму прасьцей. Табе заўсёды скажуць, калі ўставаць і куды ісьці. Ты ведаеш, што Лукашэнка – дыктатар, Захад нам дапаможа, а твая задача – стварыць адпаведную карцінку. Зь іншага боку, даўно зразумела, што дысэнт – форма існаваньня маскоўскіх інтэлектуалаў 1968 году – ва ўсіх сэнсах ня ёсьць жыцьцём тут і цяпер і ніякім бокам ня можа быць успрыняты шматмільённым народам, які праз тое не перастае быць народам тваім.
Дысэнт ня кожны і вытрымае ва ўмовах, дзе дысэнт больш падобны да сэкты. Яшчэ цяжэй штодня быць двухаблічным і пры тым адганяць назольнае пытаньне – навошта табе гэта трэба. На што і каго ты спадзяесься, з чым і кім зьвязваеш надзею на перамены? Зь ціскам з боку Захаду? Хіба што, бо надзея на ціск з боку Расеі ня спраўдзілася, надзея на сябе заўсёды была прывіднай, а надзея на свой народ сарамліва не агучваецца ўжо шмат гадоў.
Народ цэніць не навуку змагацца, а навуку жыць
“Трэба жыць, як набяжыць” – вядомая мудрасьць думаць пра турботы па меры іх зьяўленьня, а не абрастаць хімэрамі магчымых праблем яшчэ да таго, як яны зьявіліся. У нас шмат хімэраў зьвязаныя з уладай, выбарамі, электаратам. І гэта менавіта хімэры, яны няўчэпныя для нас. Інакш, калі б мы глядзелі на іх як на праблемы, мы не прыходзілі б да выбараў кожны раз аж настолькі разгубленымі і непадрыхтаванымі.
Народ цэніць не навуку змагацца, а навуку жыць. Мы ўсе толькі вучымся жыць ва ўмовах цяперашняй цывілізацыі – без экстрыму і не за працадні. Спэцыфіка дысэнту ў тым, што дысыдэнты якраз у жыцейскім сэнсе не асабліва прыстасаваныя, яны жыць ня ўмеюць і нікога гэтаму не навучаць.
Гаворка зусім не пра матэрыяльны бок справы, хоць ён і хутчэй кідаецца ў вочы. Гаворка найперш пра дачыненьні паміж людзьмі, пра тое што нас яднае, пра агульныя каштоўнасьці, традыцыі, “цёплыя месцы сьвядомасьці”.
Еднасьць
Амаль кожны мой прыезд у Беларусь адзначаецца чарговым адкрыцьцём. Ці то прадавачка ў краме ці білецёрка ў акенку ці чалавек на прыпынку абавязкова зьдзівіцца: “А вы заўсёды размаўляеце па-беларуску?” “А хіба вам болей такія не сустракаліся?” – перапытваю я. А сам сабе думаю – а дзе ж тады жывуць сотні й сотні маіх беларускамоўных знаёмцаў, доблесных палемістаў з інтэрнэт-форумаў, аўтараў кніг, часопісаў, газэт і радыёперадач? Хіба ня тут? Ці – не цяпер?
Апошні такі эпізод адбыўся з паркоўшчыкам на Верхнім горадзе ў Менску. Штохвіліну тут перамяняюцца сотні машын. І прапечаны на сонцы паркоўшчык, пачуўшы маю мову, адразу сам пераходзіць на беларускую: “Гэта ты прыкалываесься ці заўсёды гаворыш па-беларуску?” “А што вам болей такія не сустракаліся?” “Не” – усьміхаецца.
Мне вельмі падабаюцца такія моманты. Бо адчуваньне еднасьці з тым дзядзькам большае за адчуваньне карпаратыўнай повязі на былой Варвашэні 8. Асабліва калі ўсё сканчаецца з выгадай і паркоўшчык – за мову! – скідае табе пару тысяч з васьмі.
