Ці можа зьбіцьцё ўдзельнікаў акцыі салідарнасьці 16 верасьня паўплываць на ход парлямэнцкай кампаніі і на ацэнку Захадам беларускіх выбараў? Ці можна спрагназаваць, як улада будзе паводзіць сябе 28 верасьня ў дзень галасаваньня?
На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы “Экспэртыза Свабоды” адказваюць Мікола Статкевіч і палітоляг Юры Чавусаў.
Цыганкоў: “16 верасьня спэцназ міліцыі разагнаў удзельнікаў акцыі салідарнасьці на Кастрычніцкай плошчы. Людзей зьбілі фактычна толькі за тое, што яны моўчкі трымалі партрэты зьніклых. На вашую думку, ці мяняе гэтая падзея што-небудзь у ходзе парлямэнцкай кампаніі? Як гэта можа паўплываць на ацэнку Захадам выбарчага працэсу? Нагадаю, ёсьць такое паняцьце, як “палітычны клімат”. Ці скарэктавала гэтая падзея палітычны клімат беларускай выбарчай кампаніі?”
“Разагналі, каб людзі ня вельмі расслабляліся”
Іншае пытаньне — навошта гэта ўладзе? Мабыць, каб людзі ня вельмі расслабляліся, каб ня думалі, што 28 верасьня ўсё будзе спакойна”.
Цыганкоў: “Па-вашаму, спэцназаўцы атрымалі адмысловы загад улады? Ці яны дзейнічалі “машынальна”, паводле сваіх інстынктаў?”
Статкевіч: “Улада не давала жорсткіх установак паводзіць сябе далікатна. Сам загад — адагнаць з плошчы, выціснуць — ужо сьведчыць пра пэўную лінію. Безумоўна, ёсьць і суб’ектыўны чыньнік — новы камандзір, які павінен даказаць сваю адданасьць, што прызначылі яго “не дарэмна”, “не памыліліся”. Але калі б улада вельмі хацела, каб не рэагаваў Захад, то далі б жорсткія ўстаноўкі “не чапаць”, як гэта было на “Эўрапейскім маршы”. А тут такіх установак не было, сказалі — выціснуць, ну гэтыя і пастараліся”.
“З-за некалькіх зьбітых Захад ня будзе спыняць той зь цяжкасьцю распачаты дыялёг зь беларускім рэжымам”.
Чавусаў: “Дзеяньні менскай міліцыі ў выпадку масавых акцыяў заўжды даволі жорсткія. Калі ацэньваць 16 верасьня ў рамках традыцыйных дзеяньняў нашых міліцыянтаў, то акцыя была стандартная. Адзінае, што некаторыя ўдзельнікі акцыі выйшлі за звычайны фармат, калі іх спакойна выціскаюць, і паспрабавалі паўпірацца. І сутыкнуліся з даволі жорсткай рэакцыяй — але, як тут ужо слушна адзначалася, гэта можна сьпісаць на эксцэсы выканаўцаў, тут не было прамога загаду.
Іншая рэч, што 16 верасьня разглядаецца як прэлюдыя да тых масавых пратэстаў, якія ўжо абвешчаныя на 28 верасьня, у дзень галасаваньня. І ў гэтым кантэксьце замежных назіральнікаў арыентуюць на пільную ўвагу да масавых мерапрыемстваў падчас выбараў. Сваю ролю акцыя адыграла — пытаньне пра мірныя дэманстрацыі ў Беларусі падчас выбарчай кампаніі прагучала.
Хаця праблемы адкручваньня назад дыялёгу з Захадам няма. З-за некалькіх зьбітых асобаў Захад ня будзе спыняць той зь цяжкасьцю распачаты дыялёг зь беларускім рэжымам”.
Цыганкоў: “Ці можа Захад неяк фармальна адрэагаваць на падзеі 16 верасьня?”
Статкевіч: “Думаю, што будзе нейкі запіс у выніковым акце назіральнікаў АБСЭ за выбарамі. Але ж нічога надзвычайнага не адбылося — у параўнаньні з тым, што адбываецца ў нашай краіне. Наш дастаткова брутальны рэжым нікога гэтым не зьдзівіў — у турму ж ніхто не пасаджаны. Так што — магчыма, будзе нейкая дзяжурная заява”.
“Разгон акцыяў можа стаць апраўданьнем тых сілаў, якія выступаюць за байкот”
Статкевіч: “Дзеяньні ўладаў будуць вызначацца рэальнай пагрозай. Калі яе ня будзе, калі зьбярэцца невялікая колькасьць людзей (што цалкам верагодна, бо грамадзтва ня лічыць гэтыя выбары важнымі і вызначальнымі), то тады ўлада будзе дзейнічаць спакойна, бо вельмі шмат назіральнікаў, шмат вачэй, журналістаў. Ну і, мабыць, будуць спакойна чакаць, пакуль кіраўнікі апазыцыі пакрычаць у мэгафоны і разыдуцца з пачуцьцём выкананага абавязку.
Калі будуць нейкія іншыя дзеяньні, якія можна будзе трактаваць як небясьпеку, то ўлады зробяць усё, каб спыніць гэтую небясьпеку. Я нагадаю, што ў 2004 годзе, калі пасьля рэфэрэндуму і выбараў была першая акцыя — улада дзейнічала дастаткова спакойна, нават калі дэманстранты пайшлі да адміністрацыі прэзыдэнта. І ніводнага затрыманьня не было — хапалі, саджалі ў аўтобусы і выпускалі. Але асноўныя падзеі пачаліся на наступны дзень, калі назіральнікі і прэса ад’ехалі”.
Цыганкоў: “Як беларускія ўлады здолеюць балянсаваць паміж гэтымі двума задачамі — з аднаго боку, жаданьнем, каб выбары былі прызнаныя Захадам, зь іншага — жаданьнем не расхістаць сытуацыю, не паставіць пад сумнеў уладу і аўтарытэт моцнай рукі? З гэтага гледзішча як яны могуць паводзіць сябе 28 верасьня?”
Чавусаў: “Спадар Мікола слушна адзначыў, што ў сам дзень выбараў дэманстрацыі ў нас не разганяюцца. Калі такія працэсы зацягваюцца, то пачынаецца звычайны рэпрэсіўны стандарт дзеяньняў — ціхенька хапаюць лідэраў, актывістаў, перакрываюць доступ і гэтак далей. Залішняя ўвага да Беларусі ў дзень выбараў робіць немагчымым звычайны брутальны разгон. Тым больш гэта немагчыма, калі на гэтыя выбары робіцца стаўка як на сымбаль дэмакратызацыі беларускага рэжыму.
Больш цікава, што апазыцыя заявіць у дзень выбараў, якая будзе мэта і тактыка гэтых пратэстаў? На дадзены момант я магу расцэньваць акцыю 16 верасьня як тэставы крок апазыцыі, які зазначыў, што ніякіх зьменаў у стаўленьні ўладаў да масавых акцыяў не адбылося. Тады пытаньне, якія высновы з гэтага зробіць апазыцыя і як яна скарэктуе свае дзеяньні? Бо заклік выйсьці на плошчу 28-га і проста паказаць пратэст супраць фальшаваньня выбараў — як мне здаецца, не прагучыць у грамадзтве. Спадар Мікола адзначыў, што стаўленьне да выбараў у насельніцтва даволі цьвярозае, усе разумеюць, што гэта за выбары. Але і стаўленьне да пратэстаў таксама цьвярозае. Усе разумеюць, што значэньне гэтых пратэстаў выключна маральнае — яны нічога не зьмяняюць”.
Статкевіч: “Я хацеў пагадзіцца са сваім суразмоўцам, што гэта сапраўды больш маральны крок. Грамадзтва ня будзе ў такой ступені ўзьнята выбарамі, каб масавая акцыя 28 верасьня нешта памяняла. Безумоўна, і вэртыкаль будзе захоўваць субардынацыю. Але нават пры ўсёй невялікай практычнай эфэктыўнасьці такой акцыі, ёсьць людзі, якім маральна цярпець гэты рэжым цяжка — пайсьці і зрабіць такі крок важна нават для самапавагі. Ну і, безумоўна, апазыцыі трэба ў гэты дзень прыдумляць нейкія нестандартныя крокі”.
Чавусаў: “Акцыя 16 верасьня займае сваё асаблівае месца ў драматургіі парлямэнцкіх выбараў. Апазыцыя ўжо, здаецца, ня мае канцэпцыі свайго ўдзелу ў выбарчай кампаніі. Таму ўдзел у мерапрыемствах, якія могуць справакаваць брутальны разгон, можа стаць апраўданьнем тых сілаў, якія выступаюць за байкот. І я думаю, што чым бліжэй да дня выбараў, тым болей будзе такіх мерапрыемстваў”.
